ŞÜKRÎ-İ BİTLİSÎ SELİMNÂMESİNDE LALE VE LALEZÂRA DAİR

Yıl 2023, Cilt: 27 Sayı: 1, 203 - 214, 30.03.2023

Vesile Albayrak Sak

Öz

Olayları kısa, özlü olarak anlatan, okunmaları kolay, akıcı, kaleme alanların bilgi, görgü ve uğraşısına göre bilgiler aktaran Selimnâmeler tarihi bilgileri aktarmaları yanında yazıldıkları dönemin edebî, sosyal, ahlakî, dinî yönlerini yansıtan devrin aynalarıdır. Zira bir milletin dili, dini, sosyo-ekonomik yapısı, devlet idaresi ve estetik anlayışı içlerine serpiştirilmiştir.
Bunlardan biri de mesnevi tarzında Azeri Türkçesi ile yazan Şükrî-i Bitlisî’ye aittir. Şükrî-i Bitlisî de söz konusu manzum eserinde Klasik şairlerin vazgeçemedikleri birçok unsurdan yararlanmış ancak aynı zamanda yaşadığı yüzyılın, XVI. yüzyılın sosyal gerçekliği çerçevesinde bir eser ortaya koymuştur. İran şiirinden Anadolu’ya geçen ilk olarak Mevlâna’nın eserlerinde kendine yer bulan, sonraki yüzyıllarda ise Klasik şiirimize iyiden iyiye yerleşen laleyi özellikle XVI. yüzyıl şairlerinin çok kullandıkları bir gerçektir. Renginden dolayı sevgilinin yanağına, dudağına teşbih edilen bu çiçek, birçok anlam ilişkileri içinde düşünülmüş renk ve şekil itibariyle çok çeşitli çağrışımlarla çeşitli unsurlara benzetilmiş, divan şairlerinin vazgeçemedikleri bir malzeme halini almıştır.
Makalemizde Şükrî-i Bitlisî, Selimnâmesinde lalenin Klasik Türk edebiyatındaki anlam çerçevesi içinde estetik bir unsur olarak kullanılıp kullanılmadığı incelenecek, onun hangi referanslara dayanarak laleyi Osmanlı-Safevi mücadelesinin sembolik unsuru olarak ele alıp nasıl işlediği üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyatı, , lale

Kaynakça

• Açıl, B.(2015). “Klasik Türk Şiirinde Estetik Bir Unsur Olarak Çiçekler”. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 5, 1-28. Ayvazoğlu, B.(1992). Güller Kitabı. İstanbul: Ötüken Yayınları. Babinger, F.(1992). Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. (Çev. C. Üçok) Mersin: Kültür Bakanlığı Yayınları. Bayram, Y.(2007). “ Klasik Türk Şiirinde Duyguların Dili: Çiçekler”.Turkısh Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 2/4, 209-219. Baytop, T. (1992). İstanbul Lalesi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Eğri, S. (2001). Lâmi’î Çelebi Bir Bursa Efsanesi Münâzara-i Sultân-ı Bahâr Bâ-Şehriyâr-ı Şitâ. İstanbul: Kitabevi Yayınları. Ergun, S. N. (1946). Hatâyî Divanı Şah İsmail Safevî Edebî Hayatı ve Nefesleri. İstanbul: Maarif Kitaphanesi. Gibb, E.J.W.(1998). Osmanlı Şiir Tarihi I-II. Ankara: Akçağ Yayınları. Gökalp, M.H. (2014). “Bir Askerlik Terimi Olarak til/tıl/dil ile Kurulan Unutulmuş Deyimler”.İnternatıonal Journal of Language Academy 2/3, 40-73. Gündüz, T.( 2013). Son Kızılbaş Şah İsmail. İstanbul: Yeditepe Yayınları. İnalcık, H.(2009). Devlet-i ‘Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar I. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. İncidağı, A.S. (2015). “Mevlâna’nın Mesnevî’sinde Yer Alan Bitki ve Meyvelerin Tasavvuf Dünyasındaki Sembolik Anlamları”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya. Kaplan, D. (2010). Yazılı Kaynaklarına Göre Alevîlik. Ankara. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Kartal, A. (1998). Klasik Türk Şiirinde Lâle. Ankara: Akçağ Yayınları. Kurnaz, C. (1996). Hayâlî Bey Divânı’nın Tahlîli. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. Mevlâna C.R. (1991). Mesnevî ( Çev. V. İzbudak). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. Mevlâna C.R. (2000). Divan-ı Kebir Seçmeler (Çev. Ş. Can). İstanbul: Ötüken Yayınları. Onay, A.T. (1993). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Önal, S. (2009). “Klasik Türk Edebiyatında Lâle ve Edebî Bir Tür Örneği Olarak Lâle Şiirleri”. Turkısh Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 4/2, 911-927. Parmaksızoğlu, İ.(1979). Hoca Sadettin Efendi Tacü’t-Tevarih. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Sarıkaya, M. S. (1993). “Din ve Siyasi Bakımdan Osmanlı-İran Münasebetleri”.Türk Kültürü 363, 406-422. Sümer, F. (1976). Safevî Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü. Ankara: Selçuklu Tarih ve Medeniyeti Enstitüsü Yayınları. Teber, Ö.F. (2007). “Haydariyye Taifesine Yönelik Eleştiriler: “Risâle fi Hakki’t-Tâifeti’l-Haydariyye” Ekseninde”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1, 157-175. Tekindağ, Ş. (1970). “Selim-nâmeler”,Tarih Enstitüsü Dergisi1, 197-230. Tolasa, H. (2001). Ahmet Paşa’nın Şiir Dünyası. Ankara: Akçağ Yayınları. Uğur, A., Çuhadar, M. ve Gül, A. (1995). Şükrî-i Bitlîsî Selim-nâme. İstanbul: İsis Yayınları. Uludağ, S. (1991). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marifet Yayınları.