Komutanlarının Kaleminden Balkan Savaşları Sürecinde Ordu-Siyaset İlişkisi ve Bozguna Etkisine Yönelik Eleştiriler

Yıl 2018, Cilt: 1 Sayı: 1, 1 - 15, 30.03.2018

Hülya Toker

Öz

Osmanlı Devletinde çok daha önceleri başlayan ordu-siyaset ilişkisi, İttihat ve Terakki Cemiyeti üyelerinin siyasi faaliyetleri sonucu ilan edilen II. Meşrutiyet ile beraber oldukça etkin bir seviyeye ulaşmıştır. II. Meşrutiyetin ilanının cemiyet üyesi veya sempatizanı subaylara büyük imtiyazlar sağlaması başta Mustafa Kemal olmak üzere, pek çok kişi tarafından tepkiyle karşılanmıştır. Hürriyet ve İtilaf Fırkası ve Halaskâr Zabitan Grubu gibi yeni teşekküller, ordu içinde var olan alaylı-mektepli ayrımına fırkacılık olarak adlandırılan İttihatçı-İtilafçı şeklinde yeni bir boyut getirerek ordu içindeki fay hatlarının daha da derinleşmesine neden olmuştur.

Büyük bir hezimetle sonuçlanan Balkan Savaşları’nın böyle bir atmosfer içinde başlamış olması, ordu içinde yaşanan büyük çatışmaların ordunun başarısızlığı üzerindeki etkisinin sorgulanmasına neden olmuştur. Dönemin ordu mensuplarınca kaleme alınmış olan hatıralar, yazarlarının benimsedikleri fırkalara göre birbirlerinden farklı bilgiler sağlamaktadır. Hatıralarda dikkati çeken ortak kanı, ordunun siyasete karışmasının önemli sakıncalar doğurduğu, orduya zarar verdiği ve en nihayetinde ordudaki fırkacılık ayrımının Balkan hezimetinde önemli bir neden olduğudur.

Anahtar Kelimeler

İttihat ve Terakki Fırkası, Hürriyet ve İtilaf Fırkası, Halaskâr Zabit Grubu, Balkan Savaşı, Ordu-Siyaset İlişkisi

Kaynakça

• Abdullah Paşa’nın Balkan Savaşı Hatıratı Mahmut Muhtar Paşa’nın Cevabı (2012). (Çev. Hülya Toker, Sema, Demirtaş, Mustafa Toker). İstanbul: Alfa.
• Ali [Ali İhsan Sabis]. (2012). Balkan Savaşında Neden Bozguna Uğradık? (Çev. Hülya Toker). İstanbul: Alfa.
• Ali F. (1324/1908). “İnkılab-ı Ahirde Osmanlı Ordusunun Politikaya Suret-i Müdahalesi.” Asker. (3). İstanbul: Mürettebiye.
• Apak, R. (1988) Yetmişlik Bir Subayın Hatıraları. Ankara: TTK.
• Atay, F. R. (1969). Çankaya. İstanbul: Doğan Kardeş.
• Ayşe Afet İnan. (1983). M. Kemal Atatürk’ün Karlsbad Hatıraları. Ankara: TTK
• Bayar, C. (1966). Ben de Yazdım: Milli Mücadele’ye Gidiş. (2). İstanbul: Baha.
• Bayur, Y. H. (1964). Türk İnkılabı Tarihi. (I/2). Ankara: TTK.
• Bekir Sıtkı. (1331/1915). Garp Ordusu Harekâtı Cavid Paşa Kolu: Vardar Ordusu. İstanbul: Kütübhane-i Askeri - İbrahim Hilmi.
• Birinci, Ali. (1998). “Hatırat Türünden Kaynakların Tarihi Araştırmalardaki Yeri ve Değeri.” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. (XIV/41). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi _____ . (1998). “Hürriyet ve İtilaf Fırkası.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (18). İstanbul: TDV.
• Çalışlar, İ. (1993). On Yıllık Savaş. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür.
• Danişmend, İ. H. (1972). İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi. (IV). İstanbul: Türkiye Yayınları.
• Demirhan, Sait Pertev. (2012). Balkan Savaşı’nda Büyük Genel Karargâh. (Çev. Sema Demirtaş.). İstanbul: Alfa.
• Düstur. (1329). Dersaadet.
• Ertürk, H. (1996). İki Devrin Perde Arkası. Haz. Samih Nafiz Kansu. İstanbul: Sebil.
• Gündüz, A. (1973). Hatıralarım. (Haz. İhsan Ilgar). İstanbul: Kervan.
• Hafız Hakkı Paşa. (t.y.). Bozgun. Tercüman - 1001 Temel Eser İlim Heyeti. İstanbul: Tercüman.
• Hak. (25 Temmuz 1912)
• Hüseyin C. (13 Teşrinievvel 1325). “Askerler ve Cemiyet” Tanin.
• İnönü, İ. (1985). Hatıralar. Haz. Sabahattin Selek. Ankara: Bilgi.
• Karaca, B. & Güngör G. (2017). “Gönüllü Bir İttihatçı Olarak Balkan Harbi’ne Katılan Ziya Şakir’in Harp Hatıraları” Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Dergisi, 29/4, ss.527-552
• Kolağası Resneli Niyazi. (2003). Hatırat-ı Niyazi. (Yay. Haz. İsmail Hakkı Uzunçarşılı). İstanbul: Örgün.
• Kuran, A. B. (1948). İnkılâp Tarihimiz ve İttihad ve Terakki. İstanbul: Tan.
• Meclisi Mebusan Zabıt Ceridesi, 16 Haziran 1328 [1912]: (I) Yirmi ikinci İnikat.
• _____ . 18 Haziran 1328 [1912]: (I) Yirmi üçüncü İnikat.
• Mehmet Nihat. (1340/1924). 1328-1329 Balkan Harbi Trakya Seferi Kırkkilise Melhamesi. (2). İstanbul: Matbaa-i Askeriye.
• Okyar, Ali Fethi. (1980). Üç Devir’de Bir Adam, (Yay. Haz. Cemal Kutay). İstanbul: Tercüman.
• Osman Senai. (1324/1908). “Üçüncü Orduya Selam.” Asker. (1). İstanbul: Mürettebiye.
• Osmanlı Mebusan Meclisi Reisi Halil Menteşe’nin Anıları. (1986). İstanbul: Hürriyet Vakfı.
• Şehbenderzade Filibeli Ahmet Hilmi. (1331/1915). Muhalefetin İflası. Konstantiniye: Hikmet Matbaa-i İslamiyesi.
• Takvim-i Vakayi. (21 Nisan 1325)
• Takvim-i Vakayi. (28 Temmuz 1328)
• Takvim-i Vakayi. (31 Temmuz 1328)
• Talat Paşa’nın Anıları. (1994). (Üçüncü Baskı). (Yay. Haz. A. Kabacalı). İstanbul: İletişim.
• Tanin (19 Haziran 1328)
• Tunaya, T. Z. (1998a). Türkiye’de Siyasal Partiler. (I) (2. Baskı). İstanbul: Hürriyet Vakfı.
• _____ . (1989b). Türkiye’de Siyasal Partiler, (3), İstanbul: Hürriyet Vakfı.
• Türkgeldi, Ali Fuat. (1984). Görüp İşittiklerim. Ankara: TTK.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. (1955). “1908 yılında II. Meşrutiyet ne suretle ilan edildiğine dair vesikalar” Belleten (XX/70). Ankara: TTK
• Yakut, Kemal. (1998). Mahmut Şevket Paşa ve Dönemi (Doktora Tezi). Eskişehir Anadolu Üniversitesi, SBE.
• _____ . (1999). “II. Meşrutiyet Dönemi’nde Orduyu Siyaset Dışı Tutma Çabaları (1908-1912).” Osmanlı. (2). Ankara: Türkiye Yayınları.
• Zeki Paşa. (2012). Zeki Paşa’nın Balkan Savaşı Hatıratı. (Çev. Sema Demirtaş). İstanbul: Alfa.