Yeni Yüzyılda ABD’nin Ortadoğu Politikası: Büyük Ortadoğu Projesi

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 2, 27 - 46, 13.09.2020

Ahmet Karagüzel

Öz

Amerika Birleşik Devletleri (ABD) tarihsel süreçte Ortadoğu ile ilgili siyasi, ekonomik ve askerî bakımdan çeşitli politikalara sahiptir. Bunlardan birisi de Büyük Orta Doğu Projesidir. Bu çalışmanın temel amacı, ABD için hem jeopolitik durumu hem de küresel güç yarışındaki stratejik değeri ile önemli bir saha olan Ortadoğu’da uyguladığı, ‘Büyük Ortadoğu Projesi’ ile başarılı veya başarısız olduğuna dair çıkarım yapmaktır. Bu çalışmada, ABD’nin, küresel ve bölgesel çıkarlarını ortaya koyan Büyük Ortadoğu Projesinin başarısız olduğu öne sürülmektedir. Bu çalışma dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, kavramsal olarak Ortadoğu tanımına ve bu tanım içerisinde Ortadoğu bölgesine ilişkin öneme vurgu yapılmıştır. İkinci bölümde, ABD’nin 1919-2000 yılları arasında Ortadoğu bölgesi için ortaya koyduğu politikalar ve olaylar sonrasında göstermiş oldukları tutum ortaya konulmuştur. Üçüncü bölümde ise Büyük Ortadoğu Projesi hakkında kuramsal bilgiler verilmiştir. Son bölümde ise Büyük Ortadoğu Projesi’nin uygulanmasına ilişkin savaşlar ve Radikal-Ilımlı İslam ayrımı üzerinden ABD’nin Ortadoğu bölgesindeki devletlere yaklaşımı ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ortadoğu, ABD, Terörizm, İslam, Jeopolitik

Kaynakça

• Akgün, B. ve Semiz Y. (2005). Büyük Ortadoğu Jeopolitiğinde İran-ABD İlişkileri. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 5(9), 162-181.
• Altunışık, Meliha Benli (2009). Ortadoğu ve ABD: Yeni Bir Döneme Girilirken. Ortadoğu Etütleri, 1(1), 69-81.
• Arı, T. (2012). Geçmişten Günümüze Orta Doğu: Siyaset, Savaş ve Diplomasi (Cilt 1). Bursa: MKM Yayınları.
• Arı, T. (2017). Geçmişten Günümüze Ortadoğu: Irak, İran, ABD, Petrol, Filistin Sorunu ve Arap Baharı (Cilt 2). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Arslan, A., Miller C.L. ve Köse O. (2011). ABD’nin Ortadoğu Politikalarının Sürdürülebilirliği ve Ortadoğu’da Güç Mücadelesi. History Studies International Journal of History Academic Journal, Special Issue,1-18.
• Baker, J. A. ve Hamilton, L. H. (t.y.). The Iraq Study Group Report. https://www.iraqsolidaridad.org/2006/docs/gei-1.pdf (Erişim Tarihi: 26.06.2020).
• Baran, M. (2019). ABD’nin Ortadoğu’daki Ekonomik ve Askerî Güvenlikleştirmeleri: 1945-1980 Arası Dönem. Uygulamalı Ekonomi ve Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 58-67.
• Benli Altunışık, M. (2009). Ortadoğu ve ABD: Yeni Bir Döneme Girilirken., Ortadoğu Etütleri, 1(1), 69-81.
• Bilensoy, İrem (2018). George W. Bush ve Barack Obama Dönemlerinde Terörizme Karşı Uygulanan Politikaların Karşılaştırılması. Lectio Socialis, 2(1), 5073.
• Bozkurt, E. ve Kanat, S. (2007). Uluslararası Toplumun Paradoksu: Terörizm, İnsan Hakları, Güvenlik ve 11 Eylül Sonrasında Meydana Gelen Deşiklikler. Ankara: Asil Yayınları.
• Çelik, H. (2014). Ortadoğu’da ABD Politikaları ve Büyük Ortadoğu Projesi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Dursun, D. (2003). Ortadoğu Neresi? Sübjetif Bir Kavramın Anlam Çerçevesi ve Tarihi. Birinci Orta Doğu Semineri. Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi, Elazığ, 21-28.
• Edwards, L. (1989). Congress and the Origins of the Cold War: The Truman Doctrine. World Affairs, 151(3), 131-141.
• Fırat, M. ve Kürkçüoğlu Ö. (2011). Orta Doğu’yla İlişkiler. B. Oran (Ed.). Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar (Cilt 1: 1919-1980). İstanbul: İletişim Yayınları, 194-203.
• Günal, A. (2004). Büyük Ortadoğu Projesi ve Türkiye, Ege Akademik Bakış Dergisi. 4(1),156-164.
• Karaca, R. K. (2018). İran’da Rejim Değişikliği. B. Özdal ve R. K. Karaca (Ed.). Diplomasi Tarihi 2. Bursa: Dora Yayıncılık, 513-518.
• Kaya Gül, H. (2009). Büyük Ortadoğu Projesi ve Türkiye. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.
• Kelkitli, Fatma A. (2016). Soğuk Savaş’tan Günümüze Rusya’nın Suriye Politikası: Ortadoğu Kapısını Açık Tutma Gayretleri. H. Çomak, C. Sancaktar ve Z. Yıldırım (Ed.). Uluslararası Politikada Suriye Krizi. İstanbul: Beta Yayınları, 359-370.
• Kepsutlu, B. (2016). Amerika’nın Ortadoğu Politikası: 90’lardan Bugüne, Başkandan Ortadoğu Politikası. İstanbul: İnkılap Yayınları.
• Köylü, M. (2015). Büyük Ortadoğu Projesi (BOP), Türkiye ve Suriye. Uluslararası İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi. 1(2), 85-100.
• Millercenter (t.y.). Dwight D. Eisenhower. https://millercenter.org/president/eisenhower (Erişim Tarihi: 26.06.2020).
• Millercenter (t.y.). Harry S. Truman. https://millercenter.org/president/truman Erişim Tarihi: 26.06.2020.
• Millercenter (t.y.). Jimmy Carter. https://millercenter.org/president/carter (Erişim Tarihi: 26.06.2020).
• Millercenter (t.y.). Richard Nixon. https://millercenter.org/president/nixon. (Erişim Tarihi: 26.06.2020).
• Oran, B. (2013). 1.Uluslararası Ortam ve Dinamikler. B. Oran (Ed.)., Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar (Cilt3: 2001-2012). İstanbul: İletişim Yayınları, 14-50.
• Özdemir, A. (2018). Orta Doğu’daki Gelişmeler. B. Özdal ve R. K. Karaca (Ed.). Diplomasi Tarihi 2. Bursa: Dora Yayıncılık, 444-475.
• Özkurt, F. Z. (2019), Süveyş Krizi. B. Özdal ve R. K. Karaca (Ed.). Diplomasi Tarihi 2. Bursa: Dora Yayıncılık, 385-395.
• Pach, C. J. (t.y.). Dwight D. Eisenhower: Foreign Affairs. https://millercenter.org/president/eisenhower/foreign-affairs (Erişim Tarihi: 22.04.2020).
• Pirinççi, F. (2011). Amerikan Dış Politikasında Dinamizm ve Başkanlar: Retorik ve Uygulama. C. Çakmak, C. Dinç ve A. Öztürk (Ed.). Yakın Dönem Amerikan Dış Politikası ve Teori ve Pratik. Ankara: Nobel Yayıncılık, 79-114.
• Sancaktar, C. (2016). Arap Baharı’nın Dış Faktörleri. H. Çomak, C. Sancaktar, Z. Yıldırım (Ed.). Uluslararası Politikada Suriye Krizi. İstanbul: BETA, 119-136.
• Sander, O. (1996). Siyasi Tarih: 1918-1994.Ankara: İmge Kitabevi.
• Sinkaya, B. (2016). Ortadoğu Siyasetine Giriş: Temel Faktörler, Aktörler ve Dinamikler. Orsam, 1, 21-37.
• Tangülü, B. (2006). Büyük Ortadoğu Projesi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.
• Tibet, A. İ. Ö. (2010). Büyük Ortadoğu Projesi: Gelişimi ve Savaşları. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Türkmen, F. (2006). İnsan Haklarının Yeni Boyutu: İnsancıl Müdahale. İstanbul: Okumuş Adan Yayınları.
• Uğrasız, B. (2003). ABD’nin Irak Politikası. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 5(1),152-156.
• Ural, A. (2009). ABD’nin Enerji Hâkimiyeti Teorisi ve Büyük Ortadoğu Projesi. Akademik Ortadoğu, 3(2), 131-147.
• Yılmaz, H. İ. (2016). Ortadoğu’nun Jeo-Ekonomik Önemi ve ABD’nin Ortadoğu Politikasının Ekonomik Nedenleri. TESAM, 3(1), 99-128.