TÜRKİYE'DE ÖZEL EĞİTİM ALANINDA YAPILAN ERKEN OKURYAZARLIK ARAŞTIRMALARININ İNCELENMESİ

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 1, 105 - 135, 20.12.2024

Elif Cansel Yıkmış , Fidan Özbey Gökçe

https://doi.org/10.69485/tseji.1483889

Öz

Bu araştırma Türkiye’de özel eğitim alanında yapılan erken okuryazarlık araştırmalarının çeşitli değişkenler açısından gözden geçirildiği bir derleme çalışmasıdır. Araştırmanın modeli nitel araştırma desenlerinden doküman analizidir. Bu araştırmaya 2003-2023 yılları arasında erken okuryazarlığa yönelik Türkiye’de yapılmış çalışmalar dahil edilmiştir. Çalışmalar, araştırmanın yayınlandığı yıl, tür, araştırma yöntemi, katılımcıların özellikleri (engel türü, yaş, ebeveyn-çocuk ya da öğretmen), müdahale yöntemleri, veriler, geçerlik-güvenirlik çalışmaları ve etik önlemler kategorilerine ayrılarak incelenmiştir. Araştırma kapsamına dahil edilen çalışmalara erişim sürecinde öncelikle elektronik veri kaynakları taranmış ve bu taramalar sonucunda dahil etme ölçütleri göz önünde bulundurularak 20’si makale 8’i tez olmak üzere toplam 28 çalışma incelenmiştir. Erken okuryazarlığa yönelik araştırmaların en fazla 2022’de yayımlandığı görülmektedir, araştırma yöntemi olarak en çok nicel araştırma yöntemi kullanılmıştır ve araştırmalarda kullanılan müdahale yöntemlerine ilişkin çeşitli yöntemlere başvurulduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Erken okuryazarlık, özel eğitim, okuma yazmaya hazırlık

Kaynakça

• Aarnoutse, C., van Leeuwe, J., & Verhoeven, L. (2005). Early literacy from a longitudinal perspective. Educational Research and Evaluation, 11(3), 253-275.
• Acar-Şengül, E. (2019). Erken dil müdahalesinde etkileşimli kitap okuma uygulamasının gelişimsel dil gecikmesi görülen çocuklar üzerindeki etkililiğinin incelenmesi.
• Adams, M. J. (1990). Beginning to read: Thinking and learning. Psychological Review, 65, 197-208.
• Akmeşe, P. P., & Küçük, D. S. (2022). İşitme kayıplı çocuklarda erken okuryazarlık becerileri. Türk Odyoloji ve İşitme Araştırmaları Dergisi, 5(1), 18-23.
• Akyol, H. (1997). Okuma ve Prensipleri. Çağdaş Eğitim, (233), 26-28.
• Altınkaynak, Ş. Ö. (2019). Okul öncesi dönemde erken okuryazarlık becerilerinin gelişimi. Dumlupınar Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 3(1), 37-49.
• Altun, T., & Gülben, A. (2009). Okul öncesinde özel gereksinim duyan çocukların eğitimindeki uygulamalar ve karşılaşılan sorunların öğretmen görüşleri açısından değerlendirilmesi. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 28, 253-272.
• Atlar, H. (2022). Ailelerin Işitme Kayıplı Çocuklarıyla Deneyimledikleri Erken Okuryazarlık Yaşantılarının Desteklenmesi: Eylem Araştırması (Doctoral dissertation, Anadolu University (Turkey)).
• Atlar, H., Çavuşoğlu, T., & Gürgür, H. (2022). “İşitme Kayıplı Çocukların Erken Okuryazarlık Gelişimlerini Destekleyici Sınıf Ortamının Özellikleri”. İzmir Demokrasi Üniversitesi 4.Uluslararası Eğitim Araştırmaları Kongresi. ed. Bedriye Tunçsiper. 68-77. İzmir: İzmir Demokrasi Üniversitesi. 2022.
• Atlar, H., & Uzuner, Y. (2018). Okul öncesi dönemdeki işitme kayıplı bir çocuğun gelişen okuryazarlık yaşantılarının incelenmesi. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 6(1), 54-89.
• Atlar, H., Uzuner, Y., & Çolaklıoğlu, O. (2022). “Erken Okuryazarlık Yaşantılarının Desteklenmesinde İşitme Kayıplı Çocuğu Olan Ailelerin Gereksinimlerinin İncelenmesi”. Seljuk 6th International Conference on Social Sciences. ed. Gültekin Gürçay, Amaneth Manafidizaji. 383-397. Konya: UBAK Publications.
• Bamberger, R. (1990). Okuma alışkanlığını geliştirme. B. Çapar, (Çev.). Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Corbin, J., & Strauss, A. (2008). Qualitative research. Techniques and procedures for developing grounded theory, 3.
• Casey, A., & Howe, K. (2002). Best practices in early literacy skills. Best practices in school psychology IV, 1, 721-735.
• Cavkaytar, A. (1999). Zihin engellilere özbakım ve ev içi becerilerinin öğretiminde bir aile eğitimi programının etkililiği. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 2(03).
• Creswell, J. W. (2013). Steps in conducting a scholarly mixed methods study.
• Dennis, J. L., & Swinth, Y. (2001). Pencil grasp and children’s handwriting legibility during different-length writing tasks. The American Journal of Occupational Therapy, 55(2), 175-183.
• Derin, D., & Yeşilyurt, M. (2023). Konuşma Sesi Bozukluğu Olan ve Olmayan Çocukların Fonolojik Farkındalık Becerilerinin ve Ev Erken Okuryazarlık Ortamlarının Karşılaştırılması. Dil Konuşma ve Yutma Araştırmaları Dergisi, 6(2), 150-177.
• Dickinson, D. K., & McCabe, A. (2001). Bringing it all together: The multiple origins, skills and environmental supports of early literacy. Learning Disabilities Research and Practice, 16, 4, 186-202.
• Düzen, N., & Dinçer, F. Ç. (2021). Ana Dili Türkçe olan ve olmayan okul öncesi dönem çocuklarının Türkçe erken okuryazarlık becerilerinin değerlendirilmesi. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(32), 573-600.
• Elliott, E. M., & Olliff, C. B. (2008). Developmentally appropriate emergent literacy activities for young children: Adapting the early literacy and learning model. Early Childhood Education Journal, 35, 551-556.
• Engel-Yeger, B., Nagauker-Yanuv, L., & Rosenblum, S. (2009). Handwriting performance, self-reports, and perceived self-efficacy among children with dysgraphia. The American Journal of Occupational Therapy, 63(2), 182-192.
• Erfidan, G. (2022). Okulöncesi dönemdeki işitme kayıplı çocukların erken okuryazarlık becerilerinin işiten akranları ile karşılaştırmalı olarak incelenmesi (Master's thesis, Hasan Kalyoncu Üniversitesi).
• Ergin, E., Arslan Kılıçoğlu, E., & Ergin, B. (2023). Resimli erken çocukluk dönemi kitaplarının okul türü temelinde bazı değişkenler açısından incelenmesi. Milli Eğitim Dergisi, 52(237), 33-52.
• Ergül, C., Karaman, G., Akoğlu, G., Tufan, M., Dolunay Sarıca, A., & Bahap Kudret, Z. (2014). Okul öncesi öğretmenlerinin "erken okuryazarlık" kavramına ilişkin bilgi düzeyleri ve sınıf uygulamaları. Ilkogretim Online, 13(4).
• Ergül, C., Sarıca, A. D., & Akoğlu, G. (2016). Etkileşimli kitap okuma: Dil ve erken okuryazarlık becerilerinin geliştirilmesinde etkili bir yöntem. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 17(02), 193-206.
• Erim, A., & Kılıç, M. (2022). İletişim Bozuklukları Bağlamında Erken Okuryazarlık Becerileri Üzerine Genel Bir Bakış. Samsun Sağlık Bilimleri Dergisi, 7(2), 313-326.
• Gerek, A. (2018). İşitme kayıplı bir çocuğun okulöncesi dönemde okumaya hazırlık becerilerinin paylaşılan okuma etkinliği ile desteklenme sürecinin incelenmesi (Doctoral dissertation, Anadolu University (Turkey)).
• Göncü, F. M. (2023). Etkileşimli Okuma Faaliyetinin, Dil ve Konuşma Bozukluğu Olan Veya Olmayan Okul Öncesi Çocuklarının İletişim Becerilerine Olan Etkisinde Ebeveyn Uygulama Ve Görüşlerinin Belirlenmesi (Master's thesis, Kapadokya Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim, Öğretim ve Araştırma Enstitüsü).
• Graham, S., Harris, K. R., Bartlett, B. J., Popadopoulou, E., & Santoro, J. (2016). Acceptability of adaptations for struggling writers: A national survey with primary-grade teachers. Learning Disability Quarterly, 39(1), 5-16.
• Gül, G. (2007). Okuryazarlık sürecinde aile katılımının rolü. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 8(01), 17-32.
• Gürel, Y. (2018). Konuşma bozukluğu olan/kardeşlerinde özgül öğrenme bozukluğu öyküsü olan okul öncesi çocukların sağlıklı kontrollerle erken okur-yazarlık test puanları açısından karşılaştırılması.
• Harris, K. R., & Graham, S. (2013). “An adjective is a word hanging down from a noun”: Learning to write and students with learning disabilities. Annals of dyslexia, 63, 65-79.
• Heilman, A. W., Blair, T., & Rupley, W. (1990). Principles and practicing of teaching reading. Ohio: Merill Publishing. Herdman, E. (2006). Derleme makale yazımında, konferans ve bildiri sunumu hazırlamada pratik bilgiler. Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi, 3(1), 2-4.
• İlhan İyi, T., Aşkar, N., Öztürk, N., & Gönen, M. (2020). İşitme yetersizliği olan çocuklarda resimli çocuk kitaplarının kullanımı: Literatür taraması. Uluslararası Çocuk Edebiyatı ve Eğitim Araştırmaları Dergisi (ÇEDAR), 4(2), 45-66.
• Johnson, A. P. (2017). Okuma ve yazma öğretimi. Ankara: Pegem Akademi.
• Kargın, T., Güldenoğlu, B., & Ergül, C. (2017). Anasınıfı çocuklarının erken okuryazarlık beceri profili: Ankara örneklemi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 18(01), 61-87.
• Kılıç, M., & Erim, A. (2022). İletişim Bozukluğu Olan Çocuklarda Erken Okuryazarlık Müdahalesi: Geleneksel Bir Derleme. Turkiye Klinikleri J Health Sci, 7(4), 1226-34.
• Laçin, E. (2019). Erken Çocukluk Özel Eğitiminde Erken Okuryazarlık ve Okulöncesi Öğretmenlerinin Uygulamaları Early Literacy and Preschool Teachers' Practices in Early Childhood Special Education.
• Laçin, E., & Doğan, B. G. (2023). Özel Gereksinimli ve Tipik Gelişim Gösteren Okulöncesi Dönem Çocukların Ev Okuryazarlık Ortamlarının Değerlendirilmesi Ölçeği: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(2), 912-956.
• Laçin, E., & Doğan Laçin, B. G. (2023). Özel Gereksinimli ve Tipik Gelişen Çocukların Ebeveynlerinin Ana Babalık Davranışlarının, Ev Okuryazarlığı Ortamlarına Etkisinin İncelenmesi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(1), 78-90.
• Laçin, E., & Güldenoğlu, B. (2022). Sınıflarında özel gereksinimli çocuk olan okulöncesi öğretmenlerinin erken okuryazarlık bilgi düzeylerinin incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (55), 100-128.
• Magnifico, A. M. (2010). Writing for whom? Cognition, motivation, and a writer's audience. Educational psychologist, 45(3), 167-184.
• Moore, N. S. (2009). The effects of being a reader and of observing readers on fifth grade students argumentative writing. University of Delaware.
• Neuman, S. B., & Dickinson, D. K. (Eds.). (2003). Handbook of early literacy research.
• Sezgin, D. (2019). Koklear implantlı okul öncesi çocuklarda erken okur yazarlık becerilerinin araştırılması (Master's thesis, Sağlık Bilimleri Enstitüsü).
• Spira, E. G., Bracken, S. S., & Fischel, E. J. (2005). Predicting improvement after first-grade reading difficulties: The effects of oral language, emergent literacy, and behavior skills. Developmental Psychology, 41, 225– 234.
• Sulzby, E., & Teale, W. (1991). Emergent literacy. Handbook of reading research, 2, 727-757.
• Uzuner, Y. (1997). Filizlenen okur-yazarlık. Okul Öncesi Dönemde Özel Eğitim Semineri, 16-17 Ekim, Ankara.
• Valdez-Menchaca, M. C., & Whitehurst, G. J. (1992). Accelerating language development through picture book. Şentürk Gülhan, N., & Burak, Y. (2023). Okul Öncesi Dönem Çocukların Öğrenme Güçlüğü Erken Belirtileri ile Erken Okuryazarlık ve Yürütücü İşlev Becerileri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 11(3), 707-729.
• Wach, E. (2013). Learning about qualitative document analysis.
• Whitehurst, G. J., & Lonigan, C. J. (1998). Child development and emergent literacy. Child development, 69(3), 848-872.
• Whitehurst, G. J., & Lonigan, C. J. (2001). Emergent literacy: Development from prereaders to readers. Handbook of early literacy research, 1, 11-29.
• Yıkmış, A. (2005). Etkileşime dayalı matematik öğretimi. Kök Yayıncılık.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin.
• Yıldırım, G. (2021). Otizm spektrum bozukluğu, gelişimsel dil bozukluğu tanılı ve tipik gelişim gösteren çocukların ev erken okur-yazarlık ortamlarının incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi, Üsküdar Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü).
• Yıldız, M. (2013). Okuma motivasyonu akıcı okuma ve okuduğunu anlamanın ilköğretim beşinci sınıf öğrencilerinin akademik başarılarındaki rolü. Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(4).