Covid-19 Kaynaklı Ölümlerde Yerine Getirilemeyen Ritüeller ve Ölümün Toplumsal Bağlamından Uzaklaşması

Yıl 2021, , 103 - 123, 30.12.2021

Yunus Bucuka

https://doi.org/10.33417/tsh.1004546

Öz

Ölüm; oluşturduğu toplumsal etkiler itibariyle sosyolojik niteliğe sahip bir olgudur. Defin, cenaze merasimi, taziye, mevlit ve yas süreci ile önemli bir toplumsal alan oluşturmaktadır. Ölüm sonrası gerçekleştirilen toplumsal ritüeller ölümün neden olduğu sorunların etkisini en aza indirmeyi amaçlar. Bu ritüeller gündelik hayatın olağan seyri içerisinde gerçekleşmektedir. Ancak Covid-19 nedeniyle meydana gelen ölümlerdeki olağandışı koşullar bu ritüellerin yerine getirdiği işlevleri engellemektedir. Çalışmada, Covid-19 kaynaklı ölümlerde yakınını kaybedenlerin yaşadıkları deneyimlerinin belirlenmesi amaçlanmaktadır. Ayrıca bu süreçte yerine getirilemeyen ritüeller nedeniyle ortaya çıkan sorunların tespit edilmesi de hedeflenmektedir. Çalışma betimsel nitel bir araştırmadır. Çalışmanın araştırma grubu Bingöl ilinde ikamet eden ve Covid-19 salgını nedeniyle yakınlarını kaybeden ve amaçlı örneklem tekniğiyle ulaşılan on altı kişiden oluşmaktadır. Katılımcılardan görüşme tekniğiyle elde edilen veriler betimsel analiz ile çözümlenmiştir. Ölüm sosyolojisi bağlamında Covid-19 kaynaklı ölümlerin kötü ölümler olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca bu süreçteki çeşitli koşullar, izolasyon ve kısıtlamalarla yerine getirilemeyen ritüeller nedeniyle yakınlarını kaybeden kişilerin acıyı ve yası yalnız ve travmatik düzeyde yaşamak zorunda kaldıkları, akraba ve arkadaşlarından yeterli sosyal destek alamadıkları bunun da kendilerinin hayata uyumunu zorlaştırdığı belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Covid-19, Ölüm, Ritüel, Yas

Unfulfilled Rituals in Deaths Due to Covid-19 and the Distancing of Death from its Social Context

Öz

When considered in the context of the sociology of death, death is a sociological phenomenon with many qualities. It forms an important social space with the process of burial, funeral, condolence, mawlid, and mourning. Social rituals performed after death aim to minimize the effects of the problems caused by death. This happens in ordinary life. However, unusual conditions prevent the functions of these rituals in deaths due to Covid-19. The study is aimed to determine the experiences of those who lost their relatives due to the Covid-19. In addition, it is aimed to identify the problems that arise due to the rituals that cannot be performed in this process. The study is a qualitative research. The research group of the study consists of sixteen people residing in Bingöl province, who lost their relatives due to the Covid-19 outbreak and the participants were reached by purposeful sampling technique. The data obtained from the participants through the interview technique were analyzed by descriptive analysis. In the context of the sociology of death, deaths from Covid-19 have been found to be bad deaths. In addition, it has been determined that people who lost their relatives due to various conditions, isolation, and rituals that could not be performed had to suffer from a traumatic level of pain and grief, and they did not receive enough social support from their relatives and friends that makes it difficult for them to adapt to life.

Anahtar Kelimeler

Covid-19, death, ritual, mouring

Kaynakça

• Abi-Hashem, N. (1999). Grief, loss, and bereavement: An overview. Journal Psychology And Christianity, 18(4), 309-329.
• Ademiluka:O. (2009). The sociological functions of funeral mourning: Illustrations from the Old Testament and Africa. Old Testament Essays, 22(1), 9-20.
• Akpolat, Y. (2013). Ölüm sosyolojisi’ne dair: Ölüm ideolojisi ya da ölümün toplumsallaştırılması olarak Eshab-ı Kehf miti. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 51, 121-135.
• Aries, P. (2020). Batıda ölümün tarihi. I. Gürbüz (Çev.). İstanbul: Everest Yayınları.
• Ataman, E. ve Barış, İ. (2019). Sosyal sermaye ürünü olarak taziye kültürü ve kurumsal bir hizmet olarak yas danışmanlığı: Türkiye-Almanya örneği. Artvin Çoruh Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 93-112.
• Bal, H. (2013). Nitel araştırma yöntemi. Isparta: Fakülte Kitapevi.
• Balık, H. (2019). Modern dönemde taziye geleneği: Taziye evleri (Batman örneği). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Baş, T. ve Akturan, U. (2013). Nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Bauman, Z. (2012). Ölümlülük, ölümsüzlük ve diğer hayat stratejileri. N. Demirdöven (Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları
• Bear, L. et al. (2020). 'A good death'during the Covid-19 pandemic in the UK: A report on key findings and recommendations. Erişim tarihi: 20 Mart 2021. http://eprints.lse.ac.uk/104143/4/GoodDeath_Report_FINAL.pdf
• Bildik, T. (2013). Ölüm, kayıp, yas ve patolojik yas. Ege Tıp Dergisi, 52(4), 223-229.
• Bolçay, E. (2014). Erzurum’da cenaze gelenekleri. Türkbilig, 28, 111-118.
• Bradbury, M. (1996). Representations of 'good' and 'bad' death among deathworkers and the bereaved. G. Howarth, P. C. Jupp, (Ed.), Contemporary Issues In The Sociology Of Death, Dying And Disposal (ss: 84-95). New York: Palgrave Macmillan DOI 10.1007/978-1-349-24303-7
• Burcu, E. ve Akalın, E. (2008). Ölüm olgusu üzerine sosyolojik tartışmalar. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD), 8, 29-54.
• Büyüköztürk, Ş., Akgün, Ö., Karadeniz, Ş., Demirel, F. ve Kılıç, E. (2014). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Cardoso, É. A. de O., et al (2020). The effect of suppressing funeral rituals during the COVID-19 pandemic on bereaved families. Revista latino-americana de enfermagem, , 28. Erişim tarihi: 01 Nisan 2021. https://www.scielo.br/pdf/rlae/v28/0104-1169-rlae-28-e3361.pdf
• Carr, D., Boerner,K., Moorman:(2020). Bereavement in the time of coronavirus: Unprecedented challenges demand novel interventions. Journal of Aging & Social Policy, 32(4-5), 425-431.
• Charmaz, K. (1980). The social reality of death. California: Addison-Wesley Publishing.
• Çağrıcı, M. (2021). Tâziye. Erişim tarihi: 25 Mart 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/taziye
• Çubuk, B. (2020). COVID-19 ile gelen kayıp nesne, yas ve depresyon. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 10(21), 90-99.
• Dağlı Ayakdaş, D., Büyükbayram, A. ve Baysan Arabacı, L. (2020) "COVİD-19 tanısı alan hasta ve ailesine psikososyal yaklaşım. İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi 5(2), 191-195.
• Demertzis, N. ve Eyerman, R. (2020). Covid-19 as cultural trauma. American journal of cultural sociology, 8(3), 428-450.
• Diş Başok:(2018). Modern bir teşebbüs: Ölümü inkâr ve ölümle mücadele. Beytulhikme, 8(1), 377-393.
• Durmuşoğlu, K. ve Ataman, K. (2018). Kutsaldan sekülere: değişen ölüm algısı üzerine sosyolojik bir değerlendirme. BEÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5(1), 123-149.
• Elias, N. (2001). Loneliness of the dying. Bloomsbury Publishing.
• Ertem, M. (2020). COVID-19 pandemisi ve sosyal damgalama. İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 5(2), 135-138.
• Exley, C. (2004). The sociology of dying, death and bereavement. Sociology of Health & İllness, 26(1), 110-122.
• Fang, C. ve Comery, A. (2020). Understanding grief in a time of COVID-19 - a hypothetical approach to challenges and support. Erişim tarihi: 10 Nisan 2021 https://advance.sagepub.com/articles/preprint/Understanding_grief_in_a_time_of_COVID-19_-_a_hypothetical_ approach_ to_challenges_ and_support/12687788
• Gesi, C., Carmassi, C., Cerveri, G., Carpita, B., Cremone, I. M. ve Dell'Osso, L. (2020). Complicated grief: What to expect after the coronavirus pandemic. Frontiers in Psychiatry,11. doi.org/10.3389/fpsyt.2020.00489
• Goveas, J. S. ve Shear M. K. (2020). Grief and the COVID-19 pandemic in older adults. The American Journal of Geriatric Psychiatry, 28(10), 1119-1125.
• Hamid, W. ve Jahangir, M. S. (2020). Dying, death and mourning amid COVID-19 pandemic in Kashmir: A qualitative study. OMEGA-Journal of Death and Dying, doi.org/10.1177/0030222820953708
• Kara, E. (2016). Yas süreci ve dini danışmanlık. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi DEUİFD Din Psikolojisi Özel Sayısı, 251-270.
• Kara, Z. (2009a). Ölüm fenomeni üzerine bir din sosyolojisi araştırması (Kayseri örneği). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Kara, Z. (2009b) Ölüm Fenomeni Sosyolojik Bir Yaklaşım. S. Erdem (Ed). Genç Akademisyenler İlahiyat Araştırmaları Sempozyumu 1-2 Mayıs. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Kıncal, R.Y. (2014). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Lupton, D. (2020). Special section on Sociology and the Coronavirus (COVID-19) Pandemic. Health Sociology Review, DOI:10.1080/14461242.2020.1790919
• Marshall, V . W. (1980). Last chapters: A sociology of aging and dying . Belmont, CA: Wadsworth Aktaran: Riley, J. W. (1983). Dying and the meanings of death: Sociological inquiries. Annual Review of Sociology, 9(1), 191-216.
• Nerse:(2020). Kırsal alandaki yaşlıların ölüm yeri ve ölüm deneyimi arasındaki ilişki. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi, 6(13), 133-155.
• Parin, S., Bilgili A. E. ve Menak, Z. (2012). Kent(Li)leşme pratiğinde yeni bir olgu: Taziye evleri ve farklılaşan sosyo-kültürel pratikler. Yakın Doğu Üniversitesi (YDÜ) Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 212-229.
• Patton, M.Q. (2014). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri. M. Bütün:B. Demir (Çev.). Ankara: Pegem Akademi.
• Riley, J. W. (1983). Dying and the meanings of death: Sociological inquiries. Annual Review of Sociology, 9(1), 191-216.
• Sabar:(2000). Bereavement, grief, and mourning: A gestalt perspective. Gestalt Review, 4(2), 152-168.
• Sağır, A. (2012). Toplu merasimlerden belediye hizmetlerine kurumsallaşan ölüm bağlamında bir ölüm sosyolojisi denemesi. Electronic Turkish Studies, 7(2), 903-925.
• Sağır, A. (2013). Ölüm, kültür ve kimlik: Iğdır Ölü Bayramı ile Meksika Ölü Günü örneği. Milli Folklor, 25(98), 125-137.
• Sağır, A. (2016). Ölüm sosyolojisi bağlamında yemek, cenaze ve ölümün sofra pratikleri üzerine. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 20(1), 1-20.
• Sargın N. ve Kutluca, V. (2020). COVİD-19 salgını sürecinde yetişkinlerin tepkileri. Bilge Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(2), 64-70
• Ünal, M. S. (2011). Zamansız ölüm: Geleneksel ve modern toplum karşıtlığında ölümün yeri. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 11(2), 121-133.
• Wallace, C. L., Wladkowski:P., Gibson, A., ve White, P. (2020). Grief during the COVID-19 pandemic: Considerations for palliative care providers. Journal of Pain and Symptom Management, 60(1), 70-76.
• Yakkaldevi, A. (2013). The sociology of death and dying. Golden Research Thoughts, 2(7), 1-8.
• Yarcı:(2011). Pierre Bourdieu’da sosyal sermaye kavramı. Akademik İncelemeler Dergisi, 6(1), 125-135.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Zhai, Y., ve Du, X. (2020). Loss and grief amidst COVID-19: A path to adaptation and resilience. Brain, Behavior, and Immunity, 87, 80-81.