ENGELLİ VE YAŞLI BAKIM PERSONELİNİN TÜKENMİŞLİK SEVİYELERİ İLE ÇALIŞMA YAŞAMI KALİTESİ ALGISI İLİŞKİSİ

Yıl 2018, Cilt: 29 Sayı: 2, 71 - 97, 12.10.2018

Oğuz Başol Yalçın Sağlam Nisan Nur Çakır

Öz

Günümüzde geleneksel aile yapısının
çekirdek aile yapısına dönüşmesi ve kadınların çalışma hayatına girmesiyle,
eskiden aileler tarafından sağlanan bakım hizmeti yerini kurumsal bakım
hizmetlerine ve profesyonel bakım personeline bırakmıştır. Diğer mesleklere
kıyasla bakım hizmeti sunan personelin tükenmişlik seviyelerinin daha yüksek,
çalışma ortamlarının ise daha riskli olması, sunulan hizmetin kalitesini
negatif etkilemektedir. Bu anlamda mevcut araştırma, Kırklareli, Edirne ve
Tekirdağ illerinde bulunan toplam 11 huzurevi, bakım, rehabilitasyon ve aile
danışma merkezi ve yaşlı bakım ve rehabilitasyon merkezinde çalışan engelli ve
yaşlı bakım personelinin; tükenmişlik ve çalışma yaşamı kalitesi algı
düzeylerinin çalışanların sosyo-demografik özelliklerine göre farklılaşıp
farklılaşmadığını belirlemeyi ve tükenmişlik ile çalışma yaşamı kalitesi algı
düzeyleri arasındaki ilişkiyi incelemeyi amaçlamıştır. Anket tekniğinin ve tam
sayım yönteminin kullanıldığı araştırmada bulgular; engelli ve yaşlı bakım
personelinin tükenmişlik seviyesinde ve çalışma yaşamı kalitesi algısında fark
yaratan tek değişkenin, hizmet içi eğitim alma durumu olduğunu ve tükenmişlik
ile çalışma yaşamı kalitesi arasında negatif ilişki olduğunu göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Tükenmişlik, çalışma yaşamı kalitesi, engelli ve yaşlı bakım personeli

Relationship between Work Life Quality and Burnout of Disabled and Elderly Care Personnel

Öz

Family care service has been left to
institutional care services and professional care personnel because the
traditional family structure has been transformed into core family structure
and women take part in working life. Compared to other occupations, higher
burnout level of social service personnel and the work environment’s being more
hazardous affect the quality of care service in a negative way. Current
research carried out by the disabled and elderly care personnel working at a
total of 11 aged care and disabled care facilities in the provinces of
Kırklareli, Edirne, and Tekirdağ aims to determine whether the levels of
burnout and working life quality perception differ according to the
socio-demographic characteristics of employees and to investigate the
relationship between burnout and working life quality perception levels. In the
research, survey technique and complete inventory method were used. The results
show that the only variable which made a difference in the burnout level of the
social service personnel and the quality of working life perception is service training
and there is a negative relationship between burnout and work life quality.

Anahtar Kelimeler

Burnout, Work Life Quality, Disabled and Elderly Care Personnel

Kaynakça

• Aba, G. (2009). İş yaşam kalitesi ve motivasyon ilişkisi: Sağlık sektöründe bir uygulama. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
• Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, https://www.aile.gov.tr, Erişim: 07.04.2017.
• Ak, N. (2014). Mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarında görev yapan öğretmenlerin tükenmişlik düzeylerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Aydın Üniversitesi-Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Akbolat, M. ve Işık, O. (2008). Sağlık çalışanlarının tükenmişlik düzeyleri: Bir kamu hastanesi örneği. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 11(2), 229-254.
• Akıncı, M. (2016). Özel eğitim kurumlarında (rehabilitasyon) ve devlet okullarında çalışan öğretmenlerin tükenmişlik düzeyleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Beykent Üniversitesi, İstanbul.
• Alan, H. ve Yıldırım, A. (2016). Hemşirelerin iş yaşam kalitesi ve etkileyen faktörlerin incelenmesi. Sağlık ve Hemşirelik Yönetimi Dergisi, 3(2), 86-98.
• Arabacı, S. (2012). Yoğun bakımlarda görevli hemşire yöneticilerin liderlik davranışlarının hemşirelerin motivasyonu üzerine etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Haliç Üniversitesi, İstanbul.
• Ardıç, K. ve Polatcı, S. (2008). Tükenmişlik sendromu akademisyenler üzerinde bir uygulama (GOÜ örneği). Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(2), 69-96.
• Ardıç, K. ve Polatcı, S. (2009). Tükenmişlik sendromu ve madalyonun öbür yüzü: İşle bütünleşme. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 32, 21-46.
• Arı, G. S. ve Bal, E. Ç. (2008). Tükenmişlik kavramı: Birey ve örgütler açısından önemi. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 15(1), 131-148.
• Atagün, M. İ., Balaban, Ö. D., Atagün, Z., Elagöz, M. ve Özpolat, A. Y. (2011). Kronik hastalıklarda bakım veren yükü. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar Dergisi, 3(3), 513-552.
• Ayaz, S. ve Beydağ, K. D. (2014). Hemşirelerin iş yaşamı kalitesini etkileyen etmenler: Balıkesir örneği. Sağlık ve Hemşirelik Yönetimi Dergisi, 1(2), 60-69.
• Baykan, Z., Çankaya, F., Naçar, M., Kaya, A. ve Işıldak, M. Ü. (2014). Aile hekimlerinin tükenmişlik durumları ve ilişkili faktörler. Türk Aile Hekimliği Dergisi, 18(3), 122-133.
• Bektaş, H. (2015). İkili değişkenler için faktör analizi: Çalışma yaşamı kalitesi üzerine bir uygulama. Yayımlanmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Berk, A. (2016). Algılanan örgütsel desteğin çalışanların tükenmişlikleri üzerindeki etkisi: Yaşlı bakım sektörü üzerine bir araştırma. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Tokat.
• Bilgin, R., Emhan, A. ve Bez, Y. (2011). Sosyal hizmet kurumu çalışanlarında iş memnuniyeti, tükenmişlik ve depresyon: Diyarbakır ili alan araştırması. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 10(38), 210-228.
• Bilgin, Y. Ş. (2007). Huzurevi çalışanlarının iş doyumu ve tükenmişlik düzeylerinin araştırılması. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Bircan, N. (2014). Stresin hemşirelerde çalışma yaşam kalitesine etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Beykent Üniversitesi, İstanbul.
• Budak, G. ve Sürgevil, O. (2005). Tükenmişlik ve tükenmişliği etkileyen örgütsel faktörlerin analizine ilişkin akademik personel üzerinde bir uygulama. D.E.Ü.İ.İ.B.F Dergisi, 20(2), 95-108.
• Cankurtaran Öntaş, Ö. ve Tunç, M. (2012). Caregiving of aged people, either professional job or acquiring merit in God’s sight: An example of qualitative research. Archives of Gerontology and Geriatrics, 55, 200–204.
• Cascio, W. F. (1995). Managing Human Resources. New York: McGraw-Hill, Inc.
• Cerit, G. N., Aykal, G., Güzel, A. ve Kara, İ. (2016). Bir hastanede çalışan yoğun bakım hemşirelerinde tükenmişlik düzeyinin belirlenmesi. Anadolu Kliniği Dergisi, 21(2), 109-118.
• Ceylan, H. (2015). Yaşlanan Türkiye’de yaşlı bakım personeline duyulan ihtiyaç ve yaşlı bakım programlarının önemi. Electronic Journal of Vocational Colleges, 4, 61-68.
• Çatak, T. ve Bahçecik, N. (2015). Hemşirelerin iş yaşamı kalitesi ve etkileyen faktörlerin belirlenmesi. Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 5(2), 85-95.
• Çelik, K. ve Tabancalı, E. (2012). Özel eğitim kurumlarında çalışan öğretmenlerin iş/çalışma yaşam kalitesi. Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi, 11, 31-38.
• Çimen, M., Şahin, B., Akbolat, M. ve Işık, O. (2012). Özel bakım merkezinde çalışan personelin tükenmişlik ve iş doyum düzeylerine yönelik bir çalışma. Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(1), 21-31.
• Çoban, M. A. İ. ve Özbesler, C. (2016). Hastanelerde çalışan sosyal hizmet uzmanlarında tükenmişlik ve iş doyumu. Başkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 1(2), 90-109.
• Dağdelen, N. (2012). Türkiye’de radyasyon onkolojisi anabilim dalında çalışmakta olan araştırma görevlisi hekimlerde tükenmişlik ve depresyon düzeyleri ve etki eden faktörlerin değerlendirilmesi. Uzmanlık Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Danış, M. Z. ve Genç, Y. (2011). Kurumsal bakım elemanlarının genel özellikleri ve yaşadıkları sorunlar. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 2, 170-183.
• Dolunay, A. B. (2002). Keçiören ilçesi genel liseler ve teknik-ticaret-meslek liselerinde görevli öğretmenlerde tükenmişlik durumu araştırması. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 55(1), 51-62.
• Dülger, V. (2014). Tükenmişlik sendromu ve iş doyumuna etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Beykent Üniversitesi, İstanbul.
• Erdem, B. ve Kaya, İ. (2013). Çalışma yaşamı kalitesini etkileyen faktörlerin işgörenler tarafından algılanması: Otel çalışanları üzerinde bir araştırma. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 35, 135-150.
• Ergin, C. (1992). Doktor ve hemşirelerde tükenmişlik ve Maslach tükenmişlik ölçeğinin uyarlanması. VII. Ulusal Psikoloji Kongresi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Eroğlu, Ş. G. (2014). Örgütlerde duygusal emek ve tükenmişlik ilişkisi üzerine bir araştırma. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19, 147-160.
• Filiz, Z. (2014). Öğretmenlerde iş doyumu ve tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 10(23), 157-172.
• Filizöz, B. ve Ay, F. A. (2011). Örgütlerde mobbing ve tükenmişlik olgusu arasındaki ilişkilere yönelik bir araştırma. e-Journal of New World Sciences Academy Social Sciences, 6(2), 229-241.
• Güçlü, A. (2014). Cerrahi kliniklerinde çalışan hemşirelerin iş yaşam kalitesi ile işten ayrılma niyetleri arasındaki ilişki. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Gürsoy, G. (2016). Yalova Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü çalışanlarının duygusal emek davranışları ve tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Yalova Üniversitesi, Yalova.
• Hablemitoğlu, Ş. ve Özmete, E. (2012). Sosyal çalışmacıların iş yaşamı kalitesi: Şefkat yorgunluğu, tükenmişlik, stres kaynakları, iş doyumu ve kariyer olanakları. Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi, 171-204.
• Izgar, H. (2000). Okul yöneticilerinin tükenmişlik düzeyleri (burnout) nedenleri ve bazı etken faktörlere göre incelenmesi (Orta Anadolu örneği). Yayımlanmamış doktora tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Karadağ, N. (2013). Tükenmişlik ve iş doyumu: Kırklareli Devlet Hastanesi hemşireleri örneği. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Beykent Üniversitesi, İstanbul.
• Karahüseyin, A. (2010). Dinlenme ve bakımevinde çalışan hemşirelerin tükenmişlik düzeylerini etkileyen faktörlerin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Kaya, F. (2014). Duygusal emek ile tükenmişlik ve iş doyumu arasındaki ilişkinin incelenmesi: Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’na bağlı huzurevlerinde çalışan yaşlı bakım personeline yönelik bir araştırma. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Celal Bayar Üniversitesi, Manisa.
• Kebapçı, A. ve Akyolcu, N. (2011). Acil birimlerde çalışan hemşirelerde çalışma ortamının tükenmişlik düzeylerine etkisi. Türkiye Acil Tıp Dergisi, 11(2), 59-67.
• Keçelioğlu, A. (2016). Muhasebecilerin tükenmişlik ve çalışma yaşam kalitesinin meslekten ve örgütten ayrılma niyeti üzerine etkileri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Arel Üniversitesi, İstanbul.
• Kılıç, R. ve Keklik, B. (2012). Sağlık çalışanlarında iş yaşam kalitesi ve motivasyona etkisi üzerine bir araştırma. Afyon Kocatepe Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 14(2), 147-160.
• Kösterelioğlu, M. A. (2011). İlköğretim okulu öğretmenlerinin iş yaşam kalitesi ile işe yabancılaşması arasındaki ilişki. Yayımlanmamış doktora tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu.
• Lawton, M. P., Winter, L., Kleban, M. H. ve Ruckdeschel, K. (1999). Affect and quality of life. Journal of Aging and Health, 11(2), 169-198.
• Mandıracıoğlu, A. ve Çam, O. (2004). Huzurevi çalışanlarının sorunları ve yaşlılar hakkındaki görüşleri. Türk Geriatri Dergisi, 7(1), 29-32.
• Martel, J. P. ve Dupuis, G. (2006). Quality of work life: Theoretical and methodological problems, and presentation of a new model and measuring instrument. Social Indicators Research, 77, 333-368.
• Maslach, C. ve Jackson, S. E. (1981). The measurement of experienced burnout. Journal of Occupational Behaviour, 2, 99-113.
• Maslach, C., Schaufeli, W. B. ve Leiter, M. P. (2001). Job Burnout. Annual Research Psychology, 52, 397-422.
• Milli Eğitim Bakanlığı, Eğirdir Mavigöl Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi, https://www.egirdirkml.meb.k12.tr, Erişim: 07.04.2017.
• MYK, (2016). Engelli ve Yaşlı Bakım Elemanı Ulusal Mesleki Standardı (Seviye 4), Ankara: MYK Yönetim Kurulu.
• Oktar, M. N. (2015). Engelli bireylerle çalışanlarda algılanan örgütsel destek ve tükenmişlik düzeyinin iş tatmini üzerindeki etkisi: İstanbul ili Beykoz ilçesi örneği. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Yalova Üniversitesi, Yalova.
• Ökten, M. (2015). Yaşlı bakım ve hizmetleri yönetimi konusunda bir araştırma. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Arel Üniversitesi, İstanbul.
• Öztürk, A. B. (2009). Sosyal hizmet etiğinde farklı yaklaşımlar. Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi, 20(1), 105-115.
• Sağlam Arı, G. ve Çına Bal, E. (2008). Tükenmişlik kavramı: Birey ve örgütler açısından önemi. Yönetim ve Ekonomi, 15(1), 131-148.
• Sat, S. ve Ay, Ü. (2010). Banka çalışanlarının iş doyumu ve tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Çukurova Üniversitesi İ.İ.B.F Dergisi, 14(2), 47-66.
• Saygılı, M., Avcı, K. ve Sönmez, S. (2016). Sağlık çalışanlarının çalışma yaşam kalitesine ilişkin bir değerlendirme: Bir kamu hastanesi örneği. The Journal of Academic Social Science Studies, 52, 437-451.
• Storm, K. ve Rothman, I. (2003). A psychometric analysis of the Utrecht work engagement scale in the South African police service. South African Journal of Industrial Psychology, 33(40), 219-226.
• Tarakcı, E., Tütüncüoğlu, F. ve Tarakcı, D. (2012). Özel eğitim ve rehabilitasyon alanında çalışan meslek elemanlarının öz-yeterlilik ve tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Fizyoterapi Rehabilitasyon Dergisi, 23(1), 26-35.
• Tuncer, M. ve Yeşiltaş, M. (2013). Çalışma yaşam kalitesinin otel işletmesi çalışanları üzerindeki etkileri. İşletme Araştırmaları Dergisi, 5(1), 57-78.
• Türk Dil Kurumu, https://www.tdk.gov.tr, Erişim: 07.04.2017.
• Türk, Y. Z., Çetin, M. ve Fedai, T. (2012). Genç hekimlerde çalışma yaşam kalitesinin belirleyicileri. Sağlık Bilimleri Dergisi, 21(3), 172-181.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi, http://www.meclishaber.gov.tr/, Erişim: 11.04.2017.
• Uğur, E. ve Abaan, S. (2008). Hemşirelerin iş yaşamı kalitesi ve etkileyen faktörlere ilişkin görüşleri. Türkiye Klinikleri J Med Sci, 28, 297-310.
• Umay, G. (2015). Psikolojik danışman ve rehberlik öğretmenlerinin iş doyumu ve tükenmişlik düzeylerinin ilişkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Yeditepe Üniversitesi, İstanbul.
• Uzunkaya, S. (2010). Hemşirelerin tükenmişlik ve iş doyum düzeylerinin iş yaşam kaliteleriyle ilişkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Haliç Üniversitesi, İstanbul.
• Ünal, S., Karlıdağ, R. ve Yoloğlu, S. (2001). Hekimlerde tükenmişlik ve iş doyumu düzeylerinin yaşam doyumu düzeyleri ile ilişkisi. Klinik Psikiyatri Dergisi, 4, 113-118.
• Ünlü, Z. (2015). Yenilik yönetiminin iş yaşam kalitesi üzerine etkisi: Ankara’daki devlet üniversiteleri bünyesinde bulunan teknokentlerde bir araştırma. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Yerlikaya, Ö. (2015). Çalışma hayatında tükenmişlik (Edirne 112 acil sağlık çalışanları örneği). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Beykent Üniversitesi, İstanbul.
• Yıldırım, A. ve Hacıhasanoğlu, R. (2011). Sağlık çalışanlarında yaşam kalitesi ve etkileyen değişkenler. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 2(2), 61-68.
• Yıldırım, M. H. ve İçerli, L. (2010). Tükenmişlik sendromu: Maslach ve Kopenhag tükenmişlik ölçeklerinin karşılaştırmalı analizi. Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 2(1), 123-131.
• Yılmaz, A. (2007). İlköğretim müfettişlerinin mesleki görevlerini yerine getirme durumları ile tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişki. Yayımlanmamış doktora tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, İstanbul.
• Yörükoğlu, S. (2008). Özel bir hastanede çalışan sağlık personelinin rol çatışması, rol belirsizliği ve tükenmişlik düzeylerinin belirlenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Haliç Üniversitesi, İstanbul.
• Yücel, D. ve Erkut, H. (2003). Bilişim teknolojilerinin çalışma yaşam kalitesi üzerine etkisi. İstanbul Teknik Üniversitesi Dergisi, 2(2), 49-59.
• Yürür, S. ve Sarıkaya, M. (2011). Sosyal çalışmacıların sosyal destek algılarının tükenmişliğe etkisi. Ege Akademik Bakış Dergisi, 11(4), 537-552.