İHMAL VE İSTİSMARI ÖNLEMEYE YÖNELİK ÇOCUK KORUMA POLİTİKALARINDA UZMANLAŞMIŞ KORUYUCU AİLE MODELİNİN YERİ

Yıl 2021, Cilt: 32 Sayı: 4, 1565 - 1586, 31.10.2021

Fatma Çavuş , Nurullah Çalış

https://doi.org/10.33417/tsh.900655

Cited By: 3

Öz

Çocuk ihmal ve istismarı temel bir insan hakkı ihlali olarak dünyada önemli bir sosyal sorundur. Sosyal devlet anlayışının gereği olarak devletler çocukların her türlü ihmal ve istismardan korunması noktasında sorumluluk üstlenmektedir. Bu nedenle, ihmal ve istismara uğramış ve öz ailesiyle birlikte yaşama olanağı bulunmayan çocukların devlet koruması altına alınması başlıca çocuk koruma politikalarından biridir. Ancak çocukların biyopsikososyal gelişimlerinin sağlanması adına aile ortamında bulunması her türlü kurum bakımından üstün görülmektedir. Koruyucu aile modeli korunma ihtiyacı içindeki çocuğun güvenli, sıcak ve destekleyici bir aile ortamında bakılmasını amaçlayan bir sosyal hizmet uygulamasıdır. Bunlardan biri olan uzmanlaşmış koruyucu aile modeli, ihmal ve istismara uğramış çocuklar gibi hassas vakalarda bir iyileştirme ortamı olarak işlev görmektedir. Türkiye’de de yasal altyapısı oluşturulan ancak henüz uygulamaya geçmeyen modele ilişkin çalışmalara ihtiyaç bulunmaktadır. Bu çalışmada, çocuk koruma politikaları açısından önemli görülen uzmanlaşmış koruyucu aile modeli çocuk ihmali ve istismarı bağlamında ele alınarak modelin temel özelliklerine, özgün yanlarına ve modele ilişkin literatür bilgisine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İhmal ve istismar, Çocuk koruma, Koruyucu aile, Uzmanlaşmış koruyucu aile

Specialized Foster Care in Child Protection Policies To Prevent Child Abuse and Neglect

Öz

Child abuse and neglect, which is human rights violation, is an important social problem in the world. States take responsibility for protecting children from all forms of abuse and neglect as a demand of the social state paradigm. Therefore, in accordance with child protection policies, children who have been abused and neglected and who cannot live with their own families are placed under state protection. To ensure children's biopsychosocial development, however, living in a home setting is regarded superior to all other types of institutions. The foster care model is a social service that aims to provide a safe, warm, and supportive family setting for a child in need of protection. One of them, the specialized foster care model, serves as a therapeutic context for vulnerable children, such as those who have been neglected or abused. There is a need for more work on this model, which has a legal framework but has not yet been implemented in Turkey. The specialized foster family model, which is regarded significant in terms of child protection policies, is reviewed in this study in the context of child neglect and abuse, as well as the model's characteristics and literature on the model.

Anahtar Kelimeler

Child abuse and neglect, Child protection, Foster care, Specialized foster care

Kaynakça

• Abukan, B. (2020). Çocukluk Çağı Travmalarının Koruyucu Aile İçinde Sağaltımı Üzerine Bir Değerlendirme. Toplum ve Sosyal Hizmet, 31(1), 241-260.
• ACRT. (2018). The Children’s Report: Australia’s NGO coalition report to the United Nations Committee on the Rights of the Child. Australian Child Rights Taskforce - Australia. 08.11.2020 tarihinde https://www.napcan.org.au/wp-content/uploads/2018/12/ChildRights-Taskforce-NGO-Coalition-Report-For-UNCRC-LR.pdf adresinden alınmıştır.
• AHRC. (2018). Australian Human Rights Commission - Submission to the Committee on the Rights of the Child. 01.10.2020 tarihinde https://www.humanrights.gov.au/ourwork/childrens-rights/publications adresinden alınmıştır.
• Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (AÇSHB). (2020). Kurumsal istatistiklerimiz: Yılsonu kurumsal istatistikler. https://www.ailevecalisma.gov.tr/chgm/istatistikler/kurumsal-istatistiklerimiz/ adresinden alınmıştır.
• Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (ASPB) & Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü (HÜNEE). (2015). Türkiye'de Kadına Yönelik Aile İçi Şiddet Araştırması. http://www.hips.hacettepe.edu.tr/KKSA-TRAnaRaporKitap26Mart.pdf
• Bailey, C. (2016). What is therapeutic foster care? Six things you should know. Adoption.https://adoption.com/what-is-therapeutic-foster-care#:~:text=1)%20 Therapeutic%20foster%20families%20are,a%20more%20traditional%20foster%20home adresinden alınmıştır.
• Bagley, C. (2017). Child sexual abuse and adolescent and adult adjustment: A review of British and world evidence, with implications for social work, and mental health and school counseling. Advances in Applied Sociology, 7, 1-15. http://dx.doi.org/10.4236/aasoci.2017.71001
• Biehal, N. (2014), Maltreatment in Foster Care: A review of the evidence. Child Abuse Rev., 23: 48-60. https://doi.org/10.1002/car.2249
• Bilican Gökkaya, V. (2014). Ailelerin, koruyucu aile olma nedenleri (Sivas ili örneği). Journal of Human Sciences, 11(1), 603–620. Retrieved from https://www.j-humansciences.com/ojs/index.php/IJHS/article/view/2733
• Boyd, L. W. (2013). Therapeutic foster care: Exceptional care for complex, trauma-impacted youth in foster care. State Policy Advocacy and Reform Center. https://firstfocus.org/wp-content/uploads/2014/11/11-therapeutic-foster-care-exceptional-care-for-complex-trauma-impacted-youth-in-foster-care.pdf adresinden alınmıştır.
• Chamberlain, P., & Mihalic, S. F. (1998). Blueprints for violence prevention. Book 8. multidimensional treatment foster care. Center for the Study and Prevention of Violence, Boulder CO.
• Cluver, L., Meinck, F., Yakubovich, A., Doubt, J., Redfern, A., Ward, C., … & Gardner, F. (2016). Reducing child abuse amongst adolescents in low- and middle-income countries: A pre-post trial in South Africa. BMC Public Health, 16(567). https://doi.org/10.1186/s12889-016-3262-z
• Cooley, M., Wojciak, A.S., Farineau, H. ve Mullis, A. (2015). The association between perception of relationship with caregivers and behaviours of youth in foster care: A child and caregiver perspective. Journal of Social Work Practice, 29(2), 205-221.
• Curtis, P.A., Alexander, G. & Lunghofer, L.A. (2001). A literature review comparing the outcomes of residential group care and therapeutic foster care. Child and Adolescent Social Work Journal, 18, 377–392. https://doi.org/10.1023/A:1012507407702
• Çoban, A. (2014). Çocuk ihmal-istismarında uzmanlaşmış koruyucu aile modeli. E. Atamtürk ve E. Yaman (Haz.). Uluslararası Katılımlı Sosyal Hizmet Sempozyumu 28-30 Kasım 2013, Kocaeli: Bildiriler (s. 104-116). Ankara: Gündem Çocuk Derneği.
• Dallos, R., Morgan-West, K., & Denman, K. (2015). Changes in attachment representations for young people in long-term therapeutic foster care. Clinical Child Psychology and Psychiatry, 20(4), 657–676. https://doi.org/10.1177/1359104514543956
• Daral, S., Khokhar, A., Pradhan, S. (2016). Prevalence and determinants of childmaltreatment among school-going adolescent girls in a Semi-Urban Area of Delhi, India. Journal of Tropical Pediatrics, 62 (3), 227-240. https://doi.org/10.1093/tropej/fmv106
• Delgado, P., Carvalho, J. M. S., Montserrat, C., & Llosada-Gistau, J. (2020). The subjective well-being of Portuguese children in foster care, residential care and children living with their families: Challenges and implications for a child care system still focused on institutionalization. Child Indicators Research, 13, 67–84. Doi: /10.1007/s12187019096524
• Department for Education. (2012). Training, Support and Development Standards for Foster Care: Guidance for Managers, Supervising Social Workers. https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/287957/TSD_standards_guidance_for_supervisors.pdf adresinden alınmıştır.
• Department of Health and Children. (2003). National standards for foster care. Lenus The Irish Health Repository. http://hdl.handle.net/10147/46310 adresinden alınmıştır.
• Digolo, L., Ajema, C., Kiruki, M., Mireku, M., Kotut, R., & Undie, C. (2020). The use of case advocates to manage child survivors of sexual violence in public health facilities in Kenya: A qualitative study exploring the perceptions of child survivors, caregivers and health care providers. Child Abuse & Neglect, (In Press). https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2020.104376
• Doğan, R. (2013). Bir koruma tedbiri olarak koruyucu aile kurumu ve koruyucu aile yönetmeliği. Ankara Barosu Dergisi, 2, 145-170.
• Erbay, E., & Çalış, N. (2021). Türkiye’de koruyucu aile hizmetlerine yönelik uzman görüşleri. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(40), 439-462. doi: 10.46928/iticusbe.793311
• Euser, S., Alink, L.R.A., Tharner, A., van IJzendoorn M. H., & Bakermans-Kranenburg, M. J. (2014). Out of home placement to promote safety? The prevalence of physical abuse in residential and foster care, Children and Youth Services Review, 37, 64-70. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2013.12.002.
• Fang, X., Fry, D. A., Ji, K., Finkelhor, D., Chen, J., Lannen, P., & Dunne, M. P. (2015). The burden of child maltreatment in China: A systematic review. Bulletin of the World Health Organization, 93(3), 176–185C. doi:10.2471/BLT.14.140970
• Fisher, P. A. ve Gilliam, K. S. (2012). Multidimensional treatment foster care: An alternative to residential treatment for high risk children and adolescents. Psychosocial Intervention, 21(2), 195-203.
• Fisher, P., Kim, H. ve Pears, K. (2008). Effects of multidimensional treatment foster care for preschoolers (MTFC-P) on reducing permanent placement failures among children with placement instability. Children and Youth Services Review, 31, 541-546.
• Fry, D. (2016). Preventing Violence against children and how this contributes to building stronger economies. Thematic Research Paper for the 3rd High-Level Meeting on Cooperation for Child Rights in the Asia-Pacific Region, 7-9 November, 2016. Kuala Lumpur: Government of Malaysia and the United Nations Children’s Fund (UNICEF).
• Gatwiri, K., Mcpherson, L., Mcnamara, N., Mitchell, J., & Tucci, J. (2019) From adversity to stability to integration: how one Australian program is making a difference in therapeutic foster care. Journ Child Adol Trauma, 12, 387–398. https://doi.org/10.1007/s40653-018-0236-6
• Gökdoğan-Şahin, E. (2019). Koruyucu ailelerin koruyucu aile hizmetine ilişkin değerlendirmeleri: Zonguldak ili örneği. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Hizmet Anabilim Dalı.
• Gökkaya, V. (2014). Ailelerin koruyucu aile olma nedenleri. International Journal of Human Sciences, 11(1), 603-620.
• Hansson, K., & Olsson, M. (2012). Effects of multidimensional treatment foster care (MTFC): Results from a RCT study in Sweden, Children and Youth Services Review, 34(9), 1929-1936. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2012.06.008.
• Hermenau, K., Hecker, T., Elbert, T. & Ruf-Leuschner, M. (2014). Maltreatment and mental health in institutional care: Comparing early and late institutionalized children in Tanzania. Infant Ment. Health J., 35, 102-110. https://doi.org/10.1002/imhj.21440
• Hillis, S., Mercy, J., Amobi, A., Kress, H. (2016). Global prevalence of past-year violence against children: A systematic review and minimum estimates. Pediatrics, 137(3). e20154079. https://doi.org/10.1542/peds.2015-4079
• Jonkman, C. S., Bolle, E. A., Lindeboom, R., Schuengel, C., Oosterman, M, Boer, F. Lindauer, R. (2012). Multidimensional treatment foster care for preschoolers: Early findings of an implementation in the Netherlands. Child and Adolescent Psychiatry and Mental Health, 6(1), 1-6.
• Karatay, A. (2017). Türkiye’de koruyucu aile: Kökenleri, gelişimi ve bugünü. Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 0(5), 389-427.
• Karataş, K. (2007). Türkiye’de çocuk koruma sistemi ve koruyucu aile uygulamaları üzerine bir değerlendirme. Toplum ve Sosyal Hizmet, 18(2), 7-19.
• Karataş, Z. (2020). Çocuklar. M. Serdar (Ed.), Dezavantajlı gruplar ve sosyal hizmet (ss. 71- 112). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Katz, C.C., Courtney, M.E. & Novotny, E. (2017). Pre-foster Care Maltreatment Class as a Predictor of Maltreatment in Foster Care. Child Adolesc Soc Work J 34, 35–49. https://doi.org/10.1007/s10560-016-0476-y
• Kerker, B. D., Quinlan, C. A., Saxe, G. N., & Tullberg, E. (2020). Mental health screening in treatment. Child Welfare, 98(2), 45-62.
• Keser, N., Odabaş, E., & Elibüyük, S. (2010). Ana-babaların çocuk istismarı ve ihmali konusundaki bilgi düzeylerinin incelenmesi. Türkiye Çocuk Hastalıkları Dergisi, 4(3),150-157. Klevens, J., Ports, K.A. (2017). Gender inequity associated with increased child physical abuse and neglect: A cross-country analysis of population-based surveys and country level statistics. J Fam Viol, 32(8), 799–806.
• Landers, A. L., Danes, S. M., Campbell, A. R., & White Hawk, S. (2021). Abuse after abuse: The recurrent maltreatment of American Indian children in foster care and adoption, Child Abuse & Neglect, 111, 104805, https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2020.104805.
• Lee, B.R., Phillips, D.R., Steward, R.K., Kerns, S. E. U. (2021). Equipping TFC Parents as Treatment Providers: Findings from Expert Interviews. J Child Fam Stud 30, 870–880. https://doi.org/10.1007/s10826-020-01808-z
• Leloux-Opmeer, H., Kuiper, C., Swaab, H. & Scholte, E. (2016). Characteristics of Children in Foster Care, Family-Style Group Care, and Residential Care: A Scoping Review. J Child Fam Stud 25, 2357–2371. https://doi.org/10.1007/s10826-016-0418-5
• Li, D., Chng, G. S., & Chu, C. M. (2019). Comparing long-term placement outcomes of residential and family foster care: a meta-analysis. Trauma, Violence, & Abuse, 20(5), 653-664. Doi: 10.1177/1524838017726427
• Matheson, I. (2008). Foster care standards: A four country study. New Zealand Family and Foster Care Federation. https://www.researchgate.net/publication/ 266138936_Foster_care_standards_A_four_country_study adresinden alınmıştır.
• McPherson, L., Gatwiri, G., & Cameron, N. (2018). Evaluation of the treatment and care for kids program (TrACK). Southern Cross University ve Australian Childhood Foundation. https://bettercarenetwork.org/sites/default/files/TRACK-FINAL-EVALUATION-REPORT-5march17.pdf adresinden alınmıştır.
• Merey, Z. (2016). Çocuk haklarının tarihsel gelişimi. Z. Merey, (Ed.), Çocuk Hakları (ss. 60-73) Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Murray, M. M., Southerland, D., Farmer, E. M., & Ballentine, K. (2010). Enhancing and Adapting Treatment Foster Care: Lessons Learned in Trying to Change Practice. Journal of child and family studies, 19(4), 393–403. https://doi.org/10.1007/s10826-009-9310-x
• National Institute of Justice. (2011). Program Profile: Multidimensional Treatment Foster Care-Adolescents. Crime Solutions. https://crimesolutions.ojp.gov/ratedprograms/141#pd adresinden alınmıştır.
• Odinokova, V., Rusakova, M. & Avdeeva, V. (2019). Perceptions of violence within child protection systems in Russia: Views of children, parents, and social workers: Victim, perpetrator, or what else? Sociological Studies of Children and Youth, 25, 107-121. https://doi.org/10.1108/S1537-466120190000025007.
• Özdemir, N., Sefer, N., & Türkdoğan, D. (2008). Bir sosyal sorumluluk projesi örneği: “Korunmaya muhtaç çocuklar”. C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 32(2), 283-305.
• Pelendecioğlu, B. & Bulut, S. (2009). Çocuğa yönelik aile içi fiziksel istismar. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Dergisi, 9(1),49-62.
• Poulton, R., Van Ryzin, M. J., Harold, G. T., Chamberlain, P., Fowler, D., Cannon, M., Arseneault, L., Leve, L. D. (2014). Effects of multidimensional treatment foster care on psychotic symptoms in girls. Journal of The American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 53(12), 1279-1287.
• Rodriguez, C. M. & Gonzalez, S. (2020). Child physical abuse and neglect. In the encyclopedia of child and adolescent development (Eds S. Huppand, J. Jewell). doi:10.1002/9781119171492.wecad224
• Smyke, A. T., Zeanah, C. H., Gleason, M. M., Drury, S. S., Fox, N. A., Nelson, C. A., & Guthrie, D. (2012). A randomized controlled trial comparing foster care and institutional care for children with signs of reactive attachment disorder. American Journal of Psychiatry, 169(5), 508-514.
• Soylu, N., Şentürk-Pilan, B., Ayaz, M., & Sönmez, S. (2012). Cinsel istismar mağduru çocuk ve ergenlerde ruh sağlığını etkileyen etkenlerin araştırılması. Anatolian Journal of Psychiatry, 13, 292-298.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı. (2019). On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023). 31.10.2020 tarihinde https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2019/11/ON_BIRINCI_ KALKINMA-PLANI_2019-2023.pdf adresinden alınmıştır.
• T.C. Kalkınma Bakanlığı. (2013). Onuncu Kalkınma Planı (2012-2018). 31.10.2020 tarihinde https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/Onuncu-Kalk%C4%B1nma-Plan%C4%B1-2014-2018.pdf adresinden alınmıştır.
• T.C. Resmi Gazete. (1949). İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi. Resmi Gazete tarih ve sayı: 27.05.1949, 7217.
• T.C. Resmi Gazete. (1983). Sosyal Hizmetler Kanunu. Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 27.05.1983, Sayı 18059.
• T.C. Resmi Gazete. (2001). Türk Medeni Kanunu. Yayınlandığı Resmi Gazete tarih ve sayısı: 22/11/2001, 24607.
• T.C. Resmi Gazete (2004). Türk Ceza Kanunu. Yayınlandığı Resmi Gazete tarih ve sayısı: 12/10/2004, 25611.
• T.C. Resmi Gazete. (2005). Çocuk Koruma Kanunu. Yayınlandığı Resmi Gazete tarihi ve sayısı: 15/7/2005, 25876.
• T.C. Resmi Gazete. (2012). Koruyucu Aile Yönetmeliği. Yayınlandığı Resmi Gazete tarihi ve sayısı: 14.12.2012, 28497.
• Teska, J. (2015). Therapeutic foster care. Child welfare. Cinahl Information Systems. https://www.ebscohost.com/assets-sample-content/Therapeutic_Foster_Care_-_Child_Welfare.pdf adresinden alınmıştır.
• Tezel, Z., Demirel, B., & Kaya, Z. (2018). Ailelerin Koruyucu Aile Olmaya Karar Vermelerinde Etkili Olan Etmenler ile Koruyucu Aile Olmanın Anlam ve Önemi. Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Dergisi, 19 (43, Sıtkı Koçman'ın Anısına Armağan), 15-36. https://dergipark.org.tr/en/pub/sobbiad/issue/39955/504122
• Tıraşçı, Y. ve Gören, S. (2007). Çocuk istismarı ve ihmali. Dicle Tıp Dergisi, 34(1), 70-74.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2021). Güvenlik Birimine Gelen veya Getirilen Çocuk İstatistikleri, 2020. 06.08.2021 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Guvenlik-Birimine-Gelen-veya-Getirilen-Cocuk-Istatistikleri-2020-37200&dil=1 adresinden alınmıştır.
• Ünal, F. (2008). Ailede çocuk istismarı ve ihmali. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 0(1), 9-18.
• Ünal, V. (2015). Dünden bugüne kültürümüzde koruyucu aile hizmetleri üzerine bazı değerlendirmeler. International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 10(6), 875-900.
• UNICEF. (2017). Annual Results Report 2017: Child Protection. 06.04.2021 tarihinde https://www.unicef.org/media/47761/file/Child_Protection_2017_Annual_Results_Report.pdf adresinden alınmıştır.
• UNICEF Türkiye. (2020). Çocuk Haklarına Dair Sözleşme. UNICEF. https://www.unicef.org/turkey/%C3%A7ocuk-haklar%C4%B1na-dair-s%C3%B6zle%C5%9Fme adresinden alınmıştır.
• van Ijzendoorn, M.H., Palacios, J., Sonuga-Barke, E.J.S., Gunnar, M.R., Vorria, P., McCall, R.B., Le Mare, L., Bakermans-Kranenburg, M.J., Dobrova-Krol, N.A. and Juffer, F. (2011), Children in Institutional Care: Delayed Development And Resilience. Monographs of the Society for Research in Child Development, 76: 8-30. https://doi.org/10.1111/j.1540-5834.2011.00626.x
• Vasileva. M. & Petermann, F. (2016). Attachment, Development, and Mental Health in Abused and Neglected Preschool Children in Foster Care: A Meta-Analysis. Trauma, Violence, & Abuse, 19(4) 443-458. https://doi.org/10.1177/1524838016669503
• Wallis, E., Teufel, R., & Roberts, J. R. (2015). Placement stability in therapeutic and non-therapeutic foster care placements in South Carolina. AAP Experience: National Conference & Exhibition, October 24-27, 2015. Washington, DC. https://aap.confex.com/aap/2015/webprogrampress/Paper32110.html adresinden alınmıştır.
• Webb, D. B. (1988). Specialized Foster Care as an Alternative Therapeutic Out-of-Home Placement Model. Journal of Clinical Child Psychology, 17(1), 34-43. DOI: 10.1207/s15374424jccp1701_5
• World Health Organization (WHO) & International Society for Prevention of Child Abuse and Neglect (ISPCAN). (2006). Preventing child maltreatment: A guide to taking action and generating evidence. http://whqlibdoc.who.int/publications/2006/9241594365_eng.pdf
• Yazıcı, E. (2014). Türkiye’de çocuk koruma sistemi ve koruyucu aile bakım yönteminde yeni yaklaşımlar. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 4(2), 247-270.
• Yıldırımalp, S, & Hız, Ö. (2018). Türkiye’de çocuk refahı bağlamında korunmaya muhtaç çocuklara sunulan bir hizmet: Koruyucu aile hizmeti. Fırat Üniversitesi Uluslararası İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 2(1), 95-114.
• Yolcuoğlu, İ. G. (2010). Çocukların ihmal-istismara uğramasında aile ve çocuklara yönelik risk faktörleri ve sosyal hizmet müdahalesi. Toplum ve Sosyal Hizmet, 21(1), 73-83.
• Yurteri Tiryaki, A., & Baran, G. (2015). Kurum bakımı deneyimi olan kadınların çocukluk dönemi kurum yaşantıları: Nitel bir çalışma. Toplum ve Sosyal Hizmet. 26(1), 23-44