Kalkınma planlarında bağımlılık: Terim kullanımı ve bağlamsal bir değerlendirme

Yıl 2025, Cilt: 36 Sayı: 3, 397 - 421, 29.07.2025

Kemal Balıca

https://doi.org/10.33417/tsh.1441161

Öz

Kalkınma planı (KP), ülkelerin durumunun ve hedeflerinin ortaya konulduğu temel yol haritasıdır. Bağımlılık, toplumun her kesimini yakından ilgilendiren, sosyal, psikolojik, tıbbi ekonomik, adli vb. pek çok unsuru barındıran çok boyutlu bir sorundur. Bu çalışmanın amacı Türkiye Cumhuriyeti KP’larında bağımlılığa özgü terimlerin ne sıklıkta ve nasıl ele alındığının anlaşılmasıdır. Araştırmada, nitel araştırma yöntemlerinden içerik analizi uygulanmıştır. Veriler elde edilirken bağımlılıkla ilişkili yirmi iki anahtar terim tüm KP’larında araştırılmıştır. Türkiye Cumhuriyeti KP’larında tütün ile ilgili 402, alkol ile ilgili 286, madde ile ilgili 37, davranışsal bağımlılıklarla ilgili 7, genel anlamda bağımlılıklarla ilgili 16 kez olmak üzere toplam 748 kez anahtar terim kullanılmıştır. Anahtar terimler ilk dokuz KP’da sanayi ve tarım teması’nda (%95,45), son üç KP’da ise sağlık (%48,48) ve çocuk/genç (%25,76) temalarında ağırlıklı olarak kullanılmıştır. İlk dokuz KP’da kullanılan 682 anahtar terimden 36’sı (%5,3), son üç KP'da ise kullanılan 66 terimden 63’ü (%95,45) bağımlılık odağında kullanılmıştır. KP’larında bağımlılığa ilişkin terimlerin kullanıldıkları temaların tarım ve sanayi odağından sağlık ve çocuk/genç odağına doğru evrildiği söylenebilir. Bu durum önemli bir gelişme olmakla birlikte başta sosyal hizmet olmak üzere aile, eğitim, kadın, kültür ve sanat gibi temalarda da bağımlılığın yer alması ile KP’ları daha kapsayıcı ve sürdürülebilir olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kalkınma Planları , Bağımlılık , Bağımlılık Politikaları

Etik Beyan

Bu çalışma için etik onaya gerek bulunmamaktadır.

Destekleyen Kurum

Araştırmayı destekleyen herhangi bir kurum bulunmamaktadır.

Addiction in development planning: Terminology use and contextual assessment

Öz

The Development Plan (DP) is the basic roadmap where the situation and goals of the countries are revealed. Addiction is a social, psychological, medical, economic, legal, etc. problem that closely affects every segment of society. It is a multidimensional problem that includes many elements. The aim of this study is to understand how often and how addiction-specific terms are treated in the DPs of the Republic of Turkey. Content analysis, one of the qualitative research methods, was used in the research. Twenty-two key terms related to addiction in all the DPs were examined during the data collection process. In the DPs of the Republic of Turkey, the key term was used a total of 748 times, 402 times related to tobacco, 286 times related to alcohol, 37 times related to substances, 7 times related to behavioral addictions and 16 times related to addictions in general. Key words were mainly used in the theme of industry and agriculture (95.45%) in the first nine DPs and in the themes of health (48.48%) and children/youth (25.76%) in the last three DPs. 36 of the 682 keywords (5.3%) used in the first nine DPs and 63 of the 66 keywords (95.45%) used in the last three DPs were used in the addiction theme. It can be said that the topics in which addiction-related terms are used in the DPs have evolved from the agricultural and industrial focus to the health and child/youth focus. Although this is an important development, the DPs will be more inclusive and sustainable by including addiction in themes such as family, education, women, culture and arts, especially social work.

Anahtar Kelimeler

development plans , addiction , addiction policies

Kaynakça

• Alexander, B. K. (2012). Addiction: The urgent need for a paradigm shift. Substance Use and Misuse, 47(13–14), 1475–1482. https://doi.org/10.3109/10826084.2012.705681
• American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Author.
• Avrupa Birliği Uyuşturucu Ajansı. (2025). Wastewater analysis and drugs — a European multi-city study. https://www.euda.europa.eu/sites/default/files/pdf/13735_en.pdf?428548
• Barrio, P., Reynolds, J., García-Altés, A., Gual, A., & Anderson, P. (2017). Social costs of illegal drugs, alcohol and tobacco in the European Union: A systematic review. Drug and Alcohol Review, 36(5), 578–588. https://doi.org/10.1111/dar.12504
• Bilir, N., & Özcebe, H. (2015). Tobacco control activities in Turkey. Türkiye Halk Sağlığı Dergisi, 11(2), 96–103. https://doi.org/10.20518/tjph.173019
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40. https://doi.org/10.3316/QRJ0902027
• Bozkır, V. (2002). Türkiye ve Avrupa Birliği’ne tam üyelik süreci. T.C. Dışişleri Bakanlığı. https://www.mfa.gov.tr/turkiye-ve-avrupa-birligi_ne-tam-uyelik-sureci.tr.mfa
• Cılga, İ. (2009). Madde ve madde kullanılımı ile mücadelede ulusal politika ve strateji öncelikleri. Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi, 1(20), 7–22.
• Devlet Planlama Teşkilatı. (1963). Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 1963-1967. https://www.sbb.gov.tr
• Devlet Planlama Teşkilatı. (1968). İkinci beş yıllık kalkınma planı 1968-1972. https://www.sbb.gov.tr
• Devlet Planlama Teşkilatı. (1973). Üçüncü beş yıllık kalkınma planı 1973-1977. https://www.sbb.gov.tr
• Devlet Planlama Teşkilatı. (1985). Beşinci beş yıllık kalkınma planı, 1985-1989. https://www.sbb.gov.tr
• Devlet Planlama Teşkilatı. (1990). Altıncı beş yıllık kalkınma planı 1990-1994. https://www.sbb.gov.tr
• Devlet Planlama Teşkilatı. (1996). Yedinci beş yıllık kalkınma planı 1996-2000. https://www.sbb.gov.tr
• Devlet Planlama Teşkilatı. (2001). Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 2001-2005. https://www.sbb.gov.tr
• Devlet Planlama Teşkilatı. (2006). Dokuzuncu kalkınma planı 2007-2013. https://www.sbb.gov.tr DiClemente, C. C. (2016). Bağımlılık ve değişim. Nobel Yayınevi.
• Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ). (2018). Global status report on alcohol and health 2018. World Health Organization. https://www.who.int/publications/i/item/global-status-report-on-alcohol-and-health-2018
• Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ). (2023). Tobacco Fact Sheet. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/tobacco
• Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ). (2024a). Alcohol Fact Sheet. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/alcohol
• Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ). (2024b). Gambling Fact Sheet. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/gambling
• Eakin, M. N., & Kathuria, H. (2023). Tobacco Dependence: A Comprehensive Guide to Prevention and Treatment. Springer Nature.
• Ekiz, C., & Somel, A. (2014). Türkiye’de planlama ve planlama anlayışının değişimi. Mülkiye Dergisi, 31(256), 97–136.
• Erkan, G. (2004). Özürlülüğe ilişkin modeller ve sosyal hizmet uygulamaları. Toplum ve Sosyal Hizmet, 15(2), 31-38.
• Grant, J. E., Potenza, M. N., Weinstein, A., & Gorelick, D. A. (2010). Introduction to behavioral addictions. The American Journal of Drug and Alcohol Abuse, 36(5), 233–241. https://doi.org/10.3109/00952990.2010.491884
• Hiilamo, H., Crosbie, E., & Glantz, S. A. (2014). The evolution of health warning labels on cigarette packs: The role of precedents, and tobacco industry strategies to block diffusion. Tobacco Control, 23(1), 1–23.
• İlhan, M. N., Arıkan, Z., Kotan, Z., Tunçoğlu, T., Pınarcı, M., Taşdemir, A., Ay, B., & Koçak, N. (2016). Prevalence and Socio-Demographic Determinants of Tobacco, Alcohol, Substance Use and Drug Misuse in General Population in Turkey. Noro psikiyatri arsivi, 53(3), 205–212. https://doi.org/10.5152/npa.2015.10050
• Kalmowitz, E. (2024). Model melee: understanding models of addiction. Hospital Practice, 52(1-2), 1-4.
• Kara, E., Eşfer, S., & Çağıltay, K. (2016). Türkiye’de Aktif İnternet Kullanım Eğilimleri: 2004-2014 Dönemi. [Konferans bildirisi]. ResearchGate. https://www.researchgate.net/profile/Kursat-Cagiltay/publication/310509054_Turkiye'de_Aktif_Internet_Kullanim_Egilimleri_2004-2014_Donemi/links/63d67ed1c465a873a26a55aa/Tuerkiyede-Aktif-Internet-Kullanim-Egilimleri-2004-2014-Doenemi.pdf
• Kızılboğa Özaslan, R., & Alıcı, O. (2014). Kalkınma planlarında yerel yönetimler ve yapılan reformlar çerçevesinde mukayesesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(26), 315–342.
• Kızıltan, A., & Sandalcılar, A. R. (2011). Türkiye’nin dış ticaretinde Ekonomik İşbirliği Teşkilatı’nın (ECO) yeri ve önemi. Avrasya Etüdleri, 1, 99–122.
• Kongar, E. (1998). 21. yüzyılda Türkiye. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Koray, M. (2008). Sosyal Politika. İstanbul: İmge Kitabevi Yayınları.
• Kutlu, Ö., Örselli, E., & Babahanoğlu, V. (2017). Türkiye’de gençlerin uyuşturucu ile mücadele politikaları hakkında düşünceleri. Gençlik Araştırmaları Dergisi, 5(1), 125–158.
• Leblebici, D. N., & Erkul, E. (2008). Planli kalkinma deneyiminden stratejik planlamaya geçiş: Türkiye örneği. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 26(1).
• Mamudu, H., Cairney, P., & Studlar, D. (2015). GLOBAL PUBLIC POLICY: DOES THE NEW VENUE FOR TRANSNATIONAL TOBACCO CONTROL CHALLENGE THE OLD WAY OF DOING THINGS?. Public Administration, 93, 856-873. https://doi.org/10.1111/PADM.12143.
• Manthey, J., Hassan, S., Carr, S., Kilian, C., Kuitunen-Paul, S., & Rehm, J. (2021). What are the Economic Costs to Society Attributable to Alcohol Use? A Systematic Review and Modelling Study. Pharmacoeconomics, 39, 809 - 822. https://doi.org/10.1007/s40273-021-01031-8.
• Miller, P. M. (2013). Principles of addiction: Comprehensive addictive behaviors and disorders, Volume 1 (C. 1). Academic Press.
• Özdemir, V. (2014). Türkiye’de planlı kalkınma deneyimleri.
• Özkaya, Ş., Edinsel, Ş., Özkaya, E., & Hamzaçebi, H. (2009). Sigara paketleri üzerinde yer alan yeni uyariyazilarinin lise öǧrencileri üzerinde etkileri. Tuberkuloz ve Toraks, 57(3), 327–332.
• Peruga, A., López, M., Martínez, C., & Fernández, E. (2021). Tobacco control policies in the 21st century: achievements and open challenges. Molecular Oncology, 15, 744 - 752. https://doi.org/10.1002/1878-0261.12918.
• Polat, G. (2014). Madde bağımlılığı tedavisinde sosyal hizmet mesleği. Okmeydanı Tıp Dergisi, 30(2), 143–148.
• Potenza, M. N. (2014). Non-substance addictive behaviors in the context of DSM-5. Addictive Behaviors. England. https://doi.org/10.1016/j.addbeh.2013.09.004
• Resmî Gazete. (2011). Kalkınmaya ilişkin bazı kurullar hakkında kanun hükmünde kararname (KHK No: 2011/648). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/10/20111011-1.htm
• Riley, A. L., Manke, H. N., & Huang, S. (2022). Impact of the aversive effects of drugs on their use and abuse. Behavioural Neurology, 2022(1), https://doi.org/10.1155/2022/8634176
• Sarıçoban, G. (2022). Türkiye’nin kalkınma planlarında kadın eğitimi. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 12(4), 2182–2194.
• Şenkal, A. (2010). Sosyal politika ve sosyal vatandaşlık: kölelikten sosyal vatandaşlığa (Avrupa Birliği sosyal vatandaşlık örneği). Journal of Social Policy Conferences, 0(50), 225–258. Tarihinde adresinden erişildi https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusskd/issue/891/9918
• T.C. Cumhurbaşkanlığı. (2018). Strateji Ve Bütçe Başkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi, 26.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı. (2019). 2019/2 Sayılı Genelge: Bağımlılık ile Mücadele.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı. (2023). On ikinci kalkınma planı 2024-2028. https://www.sbb.gov.tr
• T.C. Kalkınma Bakanlığı. (2013). Onuncu kalkınma planı 2014-2018. Strateji ve Bütçe Başkanlığı. https://www.sbb.gov.tr
• T.C. Kalkınma Bakanlığı. (2018). On birinci kalkınma planı 2019-2023. https://www.sbb.gov.tr Türk Dil Kurumu. (n.d.) https://sozluk.gov.tr/
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2023). Türkiye sağlık araştırması 2022. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Turkiye-Saglik-Arastirmasi-2022-49747 United Nations Office on Drug and Crime (UNODC). World drug report 2023. www.unodc.org/unodc/en/data-and-analysis/world-drug-report-2023.html
• Uzbay, İ. T. (2015). Madde bağımlılığı: Tüm boyutlarıyla bağımlılık ve bağımlılık yapan maddeler. İstanbul Tıp Kitabevi.
• Yaşar, O. (2004). Türkiye’de tütün ve tütün mamülleri sanayii ve son tütün yasasının sektöre etkileri. Türk Coğrafya Dergisi, (42), 73–90.
• Yıldırım, A., & Simsek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (12.). Ankara: Seçkin yayıncılık.
• Yurtoğlu, N. (2018). Türkiye Cumhuriyeti’nde tütün tekeli ve sigara fabrikalarının tarihsel gelişimi (1923-1950). Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 5(17), 81–116.