Sosyal yardımlardan faydalanan kadınların yoksulluk deneyimleri ve mücadele stratejileri

Yıl 2025, Cilt: 36 Sayı: 3, 365 - 396, 29.07.2025

Deniz Taşağal , Kasım Karataş

https://doi.org/10.33417/tsh.1566042

Öz

Bu çalışma kapsamında cinsiyete duyarlı bir kavramsallaştırma ve metodolojiye dayanarak yoksul kadınların beslenme, barınma, eğitim, sağlık ve sosyal yaşam üzerinden şekillenen gündelik yaşam deneyimleri ve baş etme yöntemleri ele alınmış, bir mücadele yöntemi olarak kullanılan sosyal yardımların işlevi anlaşılmaya çalışılmıştır. Toplumsal cinsiyet ve yoksulluk arasındaki ilişkiden yola çıkarak kadınların kapasite ve hareket alanlarını biçimlendiren ekonomik, sosyal ve kültürel eşitsizlikler yapabilirlik yaklaşımıyla incelenmiştir. Nitel desenle tasarlanan araştırmada, sosyal yardımlardan bir yıl ve daha uzun süre yararlanan 15 yoksul kadın ile derinlemesine görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Çözümleme sonucunda kadınların geçim, yeniden üretim ve tek ebeveyn olarak aile bakımı arasında kesişen konumlarının yoksulluk risklerini artırdığı, yapabilme gücünün kadınlığa ve anneliğe atfedilen rollerle sınırlı kaldığı belirlenmiştir. Yoksulluğun döngüselliğinde, cinsiyet eşitsizliğine dayanan işgücü piyasası ve refah devleti uygulamaları kilit rol oynamıştır. Türkiye’deki sosyal hizmetlerin ataerkillik ve muhafazakâr aile ideolojisi etkisinde olduğu görülmüş, muhtaçlık ve bakım rolleri üzerinden sağlanan sosyal yardımlar kadınların kurumsal yapılara bağ(ım)lı hale gelmesine ve giderek yoksullaşmasına zemin hazırlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Yoksulluk , toplumsal cinsiyet , sosyal yardımlar

Poverty Experiences and Coping Strategies of Women Benefiting from Social Assistances

Öz

Based on a gender-sensitive conceptualization and methodology, this study examines poor women's daily life experiences and coping methods shaped by nutrition, housing, education, health and social life, and tries to understand the function of social assistance used as a method of struggle. Based on the relationship between gender and poverty, economic, social and cultural inequalities that shape women's capacities and spheres of action are analyzed through a capability approach. In this qualitatively designed study, in-depth interviews were conducted with 15 poor women who benefited from social assistance for a year or more. As a result of the analysis, it was determined that women's intersecting position between subsistence, reproduction and family care as a single parent increases the risks of poverty, and their ability to do so is limited by the roles attributed to womanhood and motherhood. Labor market and welfare state practices based on gender inequality have played a key role in the cyclicality of poverty. Social services in Turkey have been seen to be influenced by patriarchy and conservative family ideology, and social assistance provided on the basis of neediness and care roles have paved the way for women to become dependent on institutional structures and to become increasingly impoverished.

Anahtar Kelimeler

Poverty , gender , social assistances

Kaynakça

• Acar Savran, G. (2018). Feminizm Yazıları Kuramdan Politikaya. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Alkan, Ö., Özar, Ş. ve Ünver, Ş. (2021). Economic Violence against Women: A Case in Turkey. Plos One, 16(3), 1-23.
• Atasü Topçuoğlu, R. (2016). Feminizmin Refah Devleti ve Sosyal Politika Alanına Eleştiri ve Katkıları. Amme İdaresi Dergisi, 49(4), 37-63.
• Bora, A. (2002). Kadınlar ve Hane: "Olmayanın Nesini İdare Edeceksin?" N. Erdoğan (ed.), Yoksulluk Halleri: Türkiye'de Kent Yoksulluğunun Toplumsal Görünümleri (1. Baskı, s. 97-173). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bora, A. (2017). Rüyası Ömrümüzün Çünkü Eşyaya Siner. A. Alkan (ed.), Cins Cins Mekân. İstanbul: Varlık Yayınları.
• Bora, A. (2021). Feminizm ve Kimlik Siyaseti. Feminizm Kendi Arasında (s. 35-38). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Boris, E. ve Prügl, E. (1996). Homeworking in Global Perspective: Invisible No More. New York, London: Routledge.
• Bourdieu, P. (2015). Ayrım: Beğeni Yargısının Toplumsal Eleştirisi. D. Fırat ve G. Berkkurt (çev.) Ankara: Heretik.
• Bourdieu, P. (2019). Eril Tahakküm. B. Yılmaz (çev.) İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Bourdieu, P. ve Passeron, J. (2014). Varisler: Öğrenciler ve Kültür. A. Sümer ve L. Ünsaldı (çev.) Ankara: Heretik.
• Bourdieu, P. ve Passeron, J. (2015). Yeniden Üretim: Eğitim Sistemine İlişkin Bir Teorinin İlkeleri. A. Sümer, L. Ünsaldı ve Ö. Akkaya (çev.) Ankara: Heretik.
• Bradshaw, S., Chant, S. ve Linneker, B. (2017). Gender and Poverty: What We Know, Don’t Know and Need to Know for Agenda 2030. Gender, Place & Culture, 24(12), 1667-1688.
• Bradshaw, S., Chant, S. ve Linneker, B. (2019). Challenges and Changes in Gendered Poverty: The Feminization, De-feminization, and Re-feminization of Poverty in Latin America. Feminist Economics, 25(1), 119-144.
• Buğra, A. ve Keyder, Ç. (2003). Yeni Yoksulluk ve Türkiye'nin Değişen Refah Rejimi. Ankara: Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı.
• Butler, J. (2020). Cinsiyet Belası Feminizm ve Kimliğin Altüst Edilmesi. B. Ertür (çev.) İstanbul: Metis Yayınları.
• Butler, J., Benhabib, S., Cornell, D. ve Fraser, N. (2021). Çatışan Feminizmler Felsefi Fikir Alışverişi. S. Feride Evren (çev.) İstanbul: Metis Yayınları.
• Buvinic, M. ve Yousseff, N. (1978). Woman-headed Households: The Ignored Factor in Development Planning. Report Submitted to the Office of Women in Development, USAID, Washington, DC.
• Canbulut, T. (2017). Yoksulluk ve Yoksullukla Mücadele Alanındaki Sosyal Polı̇tikaların Sosyal Hizmet Uzmanlarınca Değerlendı̇rı̇lmesı̇: Sürdürülebı̇lı̇r Yoksulluk. Toplum ve Sosyal Hizmet, 28(1), 113-132.
• Connell, R. W. (2022). Toplumsal Cinsiyet ve İktidar. C. Soydemir (çev.), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Connell, R. W. ve Pearse, R. (2015). Gender: In World Perspective. Polity Press.
• Creswell, J. W. (2013). Qualitative İnquiry & Research Design: Choosing Among Five Approaches. USA: Los Angeles: Sage Publication.
• Davis, A. Y. (2019). Kadınlar, Irk ve Sınıf. S. Arıt (çev.) Ankara: Heretik.
• De Certeau, M. (2009). Gündelik Hayatın Keşfi I. L. Arslan Özcan (çev.), Ankara: Dost Yayınları.
• Douglas, S. ve Michaels, M. (2004). The Mommy Myth. New York: Free Press.
• Elliott, S., Powell, R. ve Brenton, J. (2015). Being a Good Mom: Low- Income, Black Single Mothers Negotiate Intensive Mothering. Journal of Family Issues, 36(3), 351-370.
• Esping-Andersen, G. (2011). Tamamlanmamış Devrim. S. Çağatay (çev.), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Felski, R. (2000). The Invention of Everyday Life. Doing Time: Feminist Theory and Postmodern Culture (s. 77-98). New York: New York University Press.
• Ferrera, M. (2006). Sosyal Politika Yazıları. A. Buğra ve Ç. Keyder (ed.), Sosyal Avrupa’da Güney Avrupa Refah Modeli. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Food Security Information Network (FSIN). (2024). Global Report on Food Crises.
• Foucault, M. (2019). Güvenlik, Toprak, Nüfus. F. Taylan (çev.) İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Garrett, P. M. (2018). Welfare Words: Critical Social Work & Social Policy. London: Sage Publications.
• Garrett, P. M. (2021). Dissenting Social Work: Critical Theory, Resistance and Pandemic. London: Routledge.
• Hatiboğlu Eren, B. (2018). Özel ve Kamusal Alanda Muhafazakâr Anneliğin İnşası: Ankara-Aktaş Mahallesi Kentsel Dönüşüm Projesi Örneği. Hacettepe Üniversitesi Sosyolojik Araştırmalar e-Dergisi, 1-23.
• Hays, S. (1996). The Cultural Contradictions of Motherhood. New Haven, CT: Yale University Press.
• Kabeer, N. (2015). Gender, Poverty and Inequality: A Brief History of Feminist Contributions in the Field of International Development. Gender & Development, 23(2), 189-205.
• Kabeer, N. (2016). Gender Equality, Economic Growth, and Women’s Agency: The “Endless Variety” and “Monotonous Similarity” of Patriarchal Constraints. Feminist Economics, 22(1), 295-321.
• Karataş, K. (2002). Yoksulluğun Küreselleşmesi ve Yoksulluğa Karşı Küresel Tavır. K. Karataş (ed.), Değişen Türkiye'de İnsan Hakları Açısından Sosyal Hizmetler. Ankara: Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği Genel Merkez Yayını.
• Kelebek Küçükarslan, G. (2022). Feminist Sosyal Çalışma Perspektifiyle Kadınların Çekişmeli Boşanma Deneyimleri. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Koggel, C. M. (2020). Feminist Relational Theory: The Significance Of Oppression and Structures Of Power: A Commentary On “Nondomination And The Limits of Relational Autonomy” By Danielle M. Wenner. IJFAB: International Journal of Feminist Approaches to Bioethics, 13(2), 49-55.
• Levitas, R. (1999). Defining and Measuring Social Exclusion: a Critical Overview of Current Proposals. Radical Statistics, 71(10), 10-27.
• Long, N. (2001). Development Sociology: Actor Perspectives. London: Routledge.
• Lordoğlu, C. (2020). İstanbul'da Bekâr Kadın Olmak (3. Baskı). T. Bora (ed.), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Makal, A. ve Toksöz , G. (2012). Geçmişten Günümüze Türkiye’de Kadın Emeği. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınevi.
• McLanahan, S. ve Jacobsen, W. (2015). Diverging Destinies Revisited. P. Amato, A. Booth, S. McHale ve J. Hook (eds.), Families in an Era of Increasing Inequality-Diverging Destinies (s. 3-24). USA: Springer.
• Murphy, S. P. (2016). Responsibility in an Interconnected World: International Assistance, Duty and Action (1.ed). Springer.
• Neuman, W. (2008). Toplumsal Araştırma Yöntemleri. Ç. S. Özge (çev.), İstanbul: Yayınodası Yayıncılık.
• Neuman, W. (2014). Social Research Methods: Qualitative and Quantitative Approaches. Pearson Education Limited.
• Nussbaum, M. (2000). Women and Human Development: The Capabilities Approach. Cambridge University Press.
• Nussbaum, M. (2002). Women’s Capabilities and Social Justice. M. Molyneux ve S. Razavi (eds.), Gender Justice, Development, and Rights (s. 45-75). Oxford: Oxford University Press.
• Nussbaum, M.(2011). Creating Capabilities: The Human Development Approach. Orient Blackswan.
• Nussbaum, M. (2018). Yapabilirlikler Yaratmak. S. Somuncuoğlu (çev.) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Okin, S. M. (2003). Poverty, Well-being, and Gender: What Counts, Who’s Heard? Philosophy & Public Affairs, 31(3), 280-316.
• Parsons, E., Harman, V. ve Cappellini, B. (2021). Foodwork and Foodcare in Hard Times: Mothering, Value, and Values. Gender, Work and Organization, 31(3), 937-953.
• Pearce, D. (1978). The Feminization of Poverty: Women, Work, and Welfare. The Urban & Social Change-Review Special Issue on Women and World, 11(1-2).
• Razavii, S. (2009). The Gendered Impacts of Liberalisation: Towards 'Embedded Liberalism'? Routledge-United Nations Research Institute for Social Development (UNRISD).
• Razavii, S. ve Hassim, S. (2006). Gender and Social Policy in a Global Context Uncovering the Gendered Structure of ‘the Social’. New York: Palgrave Macmillan.
• Robeyns, I. (2003). Sen’s Capabılıty Approach And Gender Inequalıty: Selectıng Relevant Capabılıtıes. Feminist Economics, 9(2-3), 61-92.
• Room, G. (1999). Social Exclusion, Solidarity and the Challenge of Globalisation. International Journal of Social Welfare, 8, 166-174.
• Rosas, R. (2002). Women and Survival Strategies in Poor Urban Contexts: A Case Study from Guadalajara. JDSI, 18(2-3).
• Sallan Gül, S. (2005). Türkiye'de Yoksulluğun Kadınsılaşması. Amme İdaresi Dergisi, 38(1), 25-43.
• Sallan Gül, S. (2009). Refah Devletinin Dönüşümünde Kadın Haklarında Annelik Hakkından Çalışma ve Aile Sorumluluğuna Geçiş. İnsan Hakları Yıllığı, 27, 49-74.
• Sancar, S. (2016). Erkeklik: İmkânsız İktidar. İstanbul: Metis Yayınları.
• Schmidt, E., Rieder, I. ve Zartler, U. (2019). Interrelated Parenting Practices: Conceptual Foundations of Involvement in Care Work at the Transition to Parenthood. Families, Relationships and Societies, 8(2), 321–340.
• Schmidt, E.-M., Décieux, F., Zartler, U. ve Schnor, C. (2023). What Makes a Good Mother? Two Decades of Research Reflecting Social Norms of Motherhood. Journal of Family Theory & Review, 15(1), 57-77.
• Scott, J. W. (2007). Toplumsal Cinsiyet: Faydalı Bir Tarihsel Analiz Kategorisi. A. Tunç Kılıç (ed.) İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Sen, A. (1981). Poverty and Famines: An Essay on Entitlement and Deprivation. Oxford: Clarendon Press.
• Sen, A. (1985). Commodities and Capabilities. Amsterdam: Elsevier Science Publishers.
• Sen, A. (1999). Development as Freedom. Oxford: University Press.
• Sen, A. (2004). Özgürlükle Kalkınma. Y. Alogan (çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Sen, A. (2006). Conceptualizing and Measuring Poverty. D. Grusky ve R. Kanbur (eds.), Poverty and Inequality (s. 30-46). Stanford University Press.
• Sen, A. (2014). Birth of a Discourse . M. Martin ve T. Owen (eds.), Routledge Handbook of Human Security (s. 17-28). London: Routledge.
• Sennett, R. (2021). Otorite (6. Baskı). K. Durand (çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Sewell, W. H. (1992). A Theory of Structure: Duality, Agency and Transformation. American Journal of Sociology, 98(1), 1-29.
• Shaver, S. (1989). Gender, Class and the Welfare State: The Case of Income Security in Australia. Feminist Review, 32(1), 90-110.
• Soytemel, E. (2015). Güçsüzlerin Gücü: Yoksul Kadınların Mahalle Merkezli Yardımlaşma Ağları. S. Dedeoğlu ve A. Y. Elveren (ed.), 2000'ler Türkiyesi'nde Sosyal Politika ve Toplumsal Cinsiyet. Ankara: İmge Kitabevi.
• Stewart, F. (2014). Why Horizontal Inequalities are Important for a Shared Society. Development, 57(1), 46-54.
• Swartz, D. (2015). Kültür ve İktidar Pierre Bourdieu’nün Sosyolojisi. E. Gen (çev.), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Şahin , Z. ve Karataş, K. (2023). Tek Ebeveyn Annelerin Kök Aile İlişkileri. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 13(2), 1084-1097.
• Şahin, H. (2018). Yoksulluğun Gündelik Hayat Üzerinden Analiz Edilmesinde Anahtar Bir Kavram: Hayatta Kalma Stratejileri Üzerine Yapısal Bir Çalışma. Yöntem ve Ekonomi Dergisi, 25(1), 134-153.
• Tuncer, S. (2015). Dışarı Çıkmak: Özelden Kamusala Feminist Bir Saha Hikayesi. Hacettepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Kültürel Çalışmalar Dergisi, 2(2), 30-58.
• Young, I. (2005). House and Home: Feminist Variations on a Theme. S. Hardy ve C. Wiedmer (eds.), Motherhood and Space. United Kingdom: Palgrave Macmillan.