PALYATİF BAKIM BİRİMİNDEN YARARLANAN HASTA YAKINLARININ DENEYİMLERİ VE SOSYAL HİZMET GEREKSİNİMLERİ: SİVAS İLİ ÖRNEĞİ

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 25, 72 - 96, 17.06.2025

Aleyna Almaz , Hatice Aybüke Gültepe , Fatma Nur Duman , İrem Sena Işık , Görkem Kelebek- Küçükarslan

https://doi.org/10.46218/tshd.1631401

Öz

Palyatif bakım, hayatı tehdit eden ve tedavi edilemez hastalığa sahip hastalara ve yakınlarına fizyolojik ve psikolojik hizmetler sağlamaktadır. Bu birimde yatan hastalar kadar hasta yakınları da fiziksel, sosyal ve ekonomik olarak bu süreçten etkilenmektedirler. Bu araştırmanın amacı, Sivas ilinde bulunan Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Hastanesi ve Sivas Numune Hastanesi palyatif bakım hizmetinden yararlanan hasta yakınlarının deneyimlerini anlamak ve bu süreçteki sosyal hizmet gereksinimlerini ortaya koymaktadır. Nitel yöntem kullanılan bu araştırmada, yarı yapılandırılmış görüşme formu aracılığıyla 13 hasta yakını ile görüşmeler yapılmıştır. Elde edilen veriler tematik analiz yoluyla analiz edilmiş, iki tema ve altı kategoriye ayrılmıştır. Hasta yakınlarının bakım verme süreci ile ekonomik olarak zorlandıkları, sürekli bakım verme yükünü üstlenen hasta yakınlarının çalışma yaşamından uzaklaşarak ekonomik gelir kaybına uğradıkları görülmektedir. Ayrıca hasta yakınlarının, sosyal izolasyona maruz kaldıkları ve sosyal çevrelerinden uzaklaşarak yalnızlaştıkları görülmektedir. Palyatif bakım biriminde karşılaşılan zorlukların ele alındığı bu çalışma incelendiğinde, sosyal hizmet uzmanlarının alanda aktif görev almasının önemi görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Sosyal hizmet , Palyatif bakım , Psikososyal destek , Terminal dönem , Bakım veren

Etik Beyan

Bu çalışma kapsamında Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Bilimsel Araştırma Önerisi Etik Değerlendirme Kurulu’ndan (24.04.2024 tarihli 420428 sayılı) gerekli izinler alınmıştır.

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

1919B012333288

Teşekkür

2209-A Üniversite Öğrencileri Araştırma Projeleri Destekleme Programı kapsamında çalışmamıza destek sağlayan TÜBİTAK’a ve araştırmaya katkı sağlayan katılımcılara teşekkür ederiz.

Kaynakça

• Ahmed, F., Kutluk, T., Yurdeşen, S., Şengelen, M., Aydın, B., Kirazlı, M., Aydın, S., Sullivan, R. ve Harding, R. (2024). Palliative Care in Turkey: Insights From Experts Through Key Informant İnterviews. Journal of Cancer Policy, 42, 1-10.
• Aksakal, H. (2014). Palyatif bakım hastalarına yönelik bakım yeri tercihi: Hasta yakını ve sağlık çalışanı üzerine bir araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Alam, S., Hannon, B. ve Zimmermann, C. (2020). Palliative car efor family caregivers. Journal of Clinical Oncology, 38(9), 926-936.
• Altaş, H. (2020). Palyatif bakımda hasta yakınlarının maneviyat düzeylerinin ölüme karşı tutumlarına etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Sakarya.
• Aslan, Y. (2020). Türkiye'de ve dünya'da palyatif bakım modellerine genel bakış. Anadolu Güncel Tıp Dergisi, 2(1), 19-27
• Aziz, A. (2015). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntem ve Teknikleri (10. Baskı). İstanbul: Nobel Akademik Yayıncılık. Başdinç, Ş. E. (2019). Palyatif bakımda yatan hasta yakınlarının bakım verme yükü ve psikososyal gereksinimleri. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Bilgin, S. ve Özdemir, S. (2024). Palyatif bakım ünitesindeki hastalara bakım veren aile üyelerinin bakım yükü ile bakım ve tedavi sürecine ilişkin gereksinimlerinin belirlenmesi. Sağlık Bilimleri Üniversitesi Hemşirelik Dergisi, 6(3), 211-220.
• Blacker, S. ve Deveau, C. (2013). Social work and interprofessional collaboration in palliative care. Palliative and Supportive Care, 11(3), 237-243. https://doi.org/10.1017/S1478951513000296
• Braun, V. ve Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology,3(2),77-101.
• Canım, F. (2022). Palyatif bakım ünitesinde hastası olan ailelerin psiko-sosyal sorunları ve ihtiyaçları. Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Creswell, J. W. (2018). Beş Yaklaşıma Göre Nitel Araştırma ve Araştırma Deseni: Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Tarcan Matbaacılık.
• Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) (2020). Erişim adresi: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/palliative-care, Erişim tarihi: 10.11.2024.
• Ekici Kocaka, G. (2019). Palyatif bakım ünitesinde yatan hastalara bakım veren hasta yakınlarının bakım verme yüklerinin belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Foreva, G. ve Assenova, R. (2014). The relatives of patients in need of palliative care. Journal of Palliative Medicine, 17(1), 56-61.
• Gültekin, M., Özgül, N., Olcayto, E. ve Tuncer, M. (2010). Türkiye’de palyatif bakım hizmetlerinin mevcut durumu. Türk Jinekolojik Onkoloji Dergisi, 13(1), 1‐6.
• Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü Kanserle Savaş Dairesi Başkanlığı (2009). Ulusal Kanser Programı 2009-2015. Erişim adresi: https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/kanserdb/Dokumanlar/Raporlar/Ulusal_Kanser_Kontrol_Plani_2013_2018.pdf, Erişim tarihi: 05.12.2024.
• Higginson, I., Wade, A., ve McCarthy, M. (1990). Palliative care: Views of patients and their families. British Medical Journal, 301, 277–281. https://doi.org/10.1136/bmj.301.6746.277
• Hudson, P. L., Remedios, C. ve Thomas, K. (2010). A systematic review of psychosocial interventions for family carers of palliative care patients. BMC Palliative Care, 9(17). https://doi.org/10.1186/1472-684X-9-17
• Işıkhan, V. (2008) Terminal dönemdeki kanser hastalarının ölüm yeri tercihleri. Türk Onkoloji Dergisi, 23(1), 34-44.
• Işıkhan, V. (2016). Palyatif bakım hizmetlerinde sosyal hizmet mesleğinin yeri ve geleceği. Toplum ve Sosyal Hizmet, 27(2), 97-113.
• İsmail, M. F., Sharel, S. N. B. ve Shahadan, S. Z. (2024). Spiritual care in palliative settings: a scoping review of caregivers’ perspectives in selected islamic countries. Malaysian Journal of Qualitative Research, 10(1), 119-125.
• Kabalak, A. A. (2014). Türkiye'de palyatif bakım; güncel gelişmeler, gereksinimler. Anestezi Dergisi, 22(3), 121-123.
• Kalaycı, I. ve Özkul, M. (2018). Refakatçi aktörlerin yaşam doyumu, bakım yükü ve tükenmişlik düzeylerini etkileyen faktörler açısından bir değerlendirme. Journal of Turkish Studies, 13(10), 417-446.
• Kangalgil Balta, G. ve Bekiroğlu, S. (2021a). Palyatif bakım merkezleri kapsamında verilen psikososyal destek hizmetleri: sosyal hizmet uzmanları ve psikologların gözünden nitel bir değerlendirme. Tıbbi Sosyal Hizmet Dergisi, (17), 130-154.
• Kangalgil Balta, G. ve Bekiroğlu, S. (2021b). Palyatif bakımda psikososyal destek hizmetlerinin önemi. Çalışma ve Toplum Dergisi, 4(71), 2797-2812.
• Kara, T. (2017). Terminal dönem kanser hastası yakınlarının palyatif bakımla ilgili görüşleri. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Karakartal, D. (2017). Tedavi Sürecindeki Kanserli Hastaya Bakım Veren Hasta Yakınlarının Yaşadıkları Sorunların İncelenmesi. Uluslararası Beşerî Bilimler ve Eğitim Dergisi, 3(2), 96-109.
• Karakaya, C. (2020). Palyatif bakım alanında çalışan sosyal hizmet uzmanlarının görevleri, hedefleri ve becerileri. Türkiye Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 4(2), 38-49.
• Karakaya, C. ve Işıkhan, V. (2020). Palyatif bakım hastalarına bakım veren aile üyelerinde yaşam kalitesinin değerlendirilmesi. Toplum ve Sosyal Hizmet, 31(4), 1437-1458.
• Kellehear, A. (2005). Compassionate Cities: Public Health and End-Of-Life Care. New York: Routledge.
• Kılıçkaya Ergin, A., Baysan Arabacı, L. ve Mutlu Satıl, E. (2020). Yoğun bakımda yatan hastaların yakınlarının bakım verme yükü ve psikososyal uyumları arasındaki ilişki. İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 5(3), 281-289.
• Kol, E. (2009). Türkiye’de sağlık işletmelerinde sosyal hizmet uygulamaları. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Kol, R. ve Karabulutlu, E. Y. (2021). Kronik hastalığı olan bireylere bakım verenlerin bakım yükü ve iyilik halinin değerlendirilmesi. Kocaeli Tıp Dergisi, 10(1), 119-127.
• Kovacs, P. J., Bellin, M. H., ve Fauri, D. P. (2008). Family-centered care: A resource for social work in end-of-life and palliative care. Social Work in Health Care, 47(1), 13-27.
• Kösesoy, B. C. (2023). Palyatif bakımda sosyal çalışmacı varlığı. Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 7(31), 82-97.
• Küçüker, K. (2024). Palyatif Destek/Bakım Merkezlerinde Hasta Yakınlarının Sorunları ve Sosyal Destek Gereksinimleri: Nitel Bir Araştırma. Yüksek lisans tezi, İstanbul.
• Madenoğlu Kıvanç, M. (2017) Türkiye'de Palyatif Bakım Hizmetleri. Sağlık Bilimleri ve Meslekleri Dergisi, 4(2), 132-135.
• Özdemir, F. (2016). Palyatif bakım alan hastaların yakınlarının yaşadıkları psikososyal sorunlar ile dini başa çıkma tarzları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek lisans tezi, İstanbul.
• Saruç, S. (2013). Tıbbi sosyal hizmet hizmet içi eğitim gerekliliği. Sağlık ve Toplum, 3-11.
• Saruç, S. ve Aslantürk, H. (2018). Examination of Professional commitment level of social. Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care, 12(1), 24-34.
• Small, N. (2001). Social work and palliative care. The British Journal of Social Work, 31(6),961-971.
• Sütçü, S. (2023). Kronik hastalıklarda sosyal hizmet. Doğu Karadeniz Sağlık Bilimleri Dergisi, 2(1), 50-59.
• T.C. Sağlık Bakanlığı (2015). Palyatif Bakım Hizmetlerinin Uygulama Usul ve Esasları Hakkında Yönerge. Erişim tarihi: 24.11.2024, Erişim adresi: https://dosyamerkez.saglik.gov.tr/Eklenti/2817/0/palyatif-bakim-%20hizmetleri-yonergesipdf.pdf
• T.C. Sağlık Bakanlığı. Kamu Hastaneleri Genel Müdürlüğü, Palyatif Bakım Hizmetleri. Erişim tarihi: 27.11.2024, Erişim adresi: https://khgmozellikli.saglik.gov.tr/svg/palyatif.php.
• T.C. Sağlık Bakanlığı. (2023, Ekim 20). Dünya Palyatif Bakım Günü açıklaması. Erişim tarihi: 10.03.2025, Erişim adresi: https://www.saglik.gov.tr/TR-100111/dunya-palyatif-bakim-gunu.html
• Tiryaki, E. ve Tüfekçi, F. G. (2023) Türkiye'de Palyatif Bakım Hizmetlerinin Sunumu ve İlgili Düzenlemeler. Halk Sağlığı Hemşireliği Dergisi, 5(3), 312-320
• Tuncay, T. (2013). Yaşam sonu bakımda sosyal hizmet uzmanının rolleri. Toplum ve Sosyal Hizmet, 24(2), 145-154.
• Turgut, A. Ş. ve Soylu, G. (2020). Palyatif bakım hasta yakınları ile nitel bir çalışma. Toplum ve Sosyal Hizmet, 31(2), 460-476.
• Uğurlu, Z. (2020). Onkoloji servislerinde multidisipliner ekip çalışmasında sosyal hizmet uzmanının rolü. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13(71), 1307-9581.
• Yakar, B., Batbaş, C. S. ve Pirinçci, E. (2021). Palyatif Bakım ve Hospis. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi, 30(2), 136-143.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2016). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.