ENGELLİ BİREYİN BAKIMINDAN SORUMLU AİLELERDE İYİ OLUŞ VE SOSYAL DESTEK ALGISI: KURUM BAKIMI VE EVDE BAKIMIN KARŞILAŞTIRILMASI

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 26, 77 - 97, 17.12.2025

Zahide Aydoğdu , Navid Reha

https://doi.org/10.46218/tshd.1675442

Öz

Bu araştırma, engelli bireylerin bakımından sorumlu aile üyelerinin iyi oluş ve algılanan sosyal destek düzeylerini incelemiştir. Çalışmada, engelli bireyin bakımının evde mi yoksa kurumsal bakımda mı sağlandığına göre aile üyelerinin iyi oluş düzeylerinin ve sosyal destek algılarının nasıl farklılaştığı araştırılmıştır. Ayrıca cinsiyet, medeni durum ve yaş gibi demografik değişkenlerin etkisi değerlendirilmiştir. Araştırma, nicel yöntem kullanılarak gerçekleştirilmiş ve 225 engelli birey yakını üzerinde uygulanmıştır. Veri toplama sürecinde kişisel bilgi formu, PERMA İyi Oluş Ölçeği ve Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği kullanılmıştır. Bulgular, evde bakım sağlayan aile üyelerinin özellikle kadınların ve bekâr bireylerin, daha düşük iyi oluş düzeyine ve daha fazla olumsuz duyguya sahip olduğunu göstermektedir. Ayrıca sosyal destek algısı iyi oluşu olumlu bir şekilde yordadığı belirlenmiştir. Araştırma sonuçları, engelli bireye sahip ailelerin sosyal destek mekanizmalarının güçlendirilmesi gerektiğini ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Engelli Birey , Aile , Iyi Oluş , Sosyal Destek , Bakım Hizmetleri

WELL-BEING AND PERCEIVED SOCIAL SUPPORT IN FAMILIES RESPONSIBLE FOR THE CARE OF INDIVIDUALS WITH DISABILITIES: A COMPARISON OF INSTITUTIONAL AND HOME CARE

Öz

This study examined the well-being and perceived social support levels of family members responsible for the care of individuals with disabilities. The research investigates how well-being and social support perceptions differ depending on whether care is provided at home or in an institutional setting. Additionally, the effects of demographic variables such as gender, marital status, and age are analyzed. The study was conducted using a quantitative research design with a sample of 225 family members of individuals with disabilities. Data was collected through a personal information form, the PERMA Well-Being Scale, and the Multidimensional Scale of Perceived Social Support. Findings indicated that family members providing home care, particularly women and single individuals, report lower levels of well-being and experience more negative emotions. Additionally, it was revealed that perceived social support can positively predict well-being. The study emphasizes how important it is to improve social support systems for families with disabled members.

Anahtar Kelimeler

Individuals With Disabilities , Family , Well-Being , Social Support , Care Services

Kaynakça

• Arman, N. (2009). Zihinsel engelli çocuğa sahip anne ve babaların algıladıkları sosyal destek düzeyleri ile tükenmişlik ve kaygı düzeylerinin incelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Arslan, A., & Tura, G. (2022). Öğretmenlerin psikolojik iyi oluşlarının bazı değişkenlere göre incelenmesi: Yüksekova örneği. Akdeniz Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(2), 212-234.
• Balcı, S. (2019). Engellilerin sosyal dışlanma durumu: Araklı örneği. Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gümüşhane.
• Balık, Z. (2019). Bakıma muhtaç engellilere bakım veren kadınların yaşadıkları güçlükler: Muğla İli örneği. Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla.
• Baykoç Dönmez, N. , Bayhan, P. , Artan İ. (2001). Engelli çocuğu olan ailelerin yaşam döngüsü içinde karşılaştıkları sorunların incelenmesi. Toplum ve Sosyal Hizmet. Dergisi, 12(2), 31-43.
• Bora, S. (2021). Otizmli ve down sendromlu çocuğu olan ailelerde sosyal destek algısı ve aile işlevselliğinin psikolojik iyi oluş üzerindeki etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Bumin, G., Günal, A. , Tükel, Ş. (2008). Anxiety, depression and quality of life in mothers of disabled children. S. D. Ü. Tıp Fak. Dergisi. , 15, 6-11.
• Civan Yüce, E. (2019). Evde bakım ücretinden yararlanan ailelerin ve engellilerin psiko-sosyal durumları (Sakarya örneği). Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Corradini, F., Raineri, M. L., & Avancini, G. (2018). Good social work practices with disabled adults and elders who live at home: More than the delivery of services. Relational Social Work, 2(2), 12–27. https://doi.org/10.14605/RSW221802
• Coşkun, Y., & Akkaş, G. (2009). Engelli çocuğu olan annelerin sürekli kaygı düzeyleri ile sosyal destek algıları arasındaki ilişki. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 10(1), 213-227.
• Dam, A. E., Vugt, M. E. , Klinkenberg, I. P. , Verhey, F. R., & Van Boxtel, M. P. (2016). A systematic review of social support interventions for caregivers of people with dementia: are they doing what they promise? Maturitas, 85(1), 117-130.
• Demirci, İ. , Ekşi, H. , Dinçer, D. & Kardaş, S. (2017). Beş boyutlu iyi oluş modeli: perma ölçeği Türkçe formunun geçerlik ve güvenirliği. The Journal of Happiness & Well-Being, 5(1), 60-77.
• Dökmen, Z.Y. (2012). Yakınlarına bakım verenlerin ruh sağlıkları ile sosyal destek algıları arasındaki ilişkiler. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(1), 3-38. doi: https://doi.org/10.1501/sbeder_0000000038
• Eker, D. , Arkar, H. , & Yaldız, H. (2001). Çok boyutlu algılanan sosyal destek ölçeği’ nin gözden geçirilmiş formunun faktör yapısı, geçerlik ve güvenirliği. Türk Psikiyatri Dergisi, 12(1), 17-25.
• Elibol, F., & Kılıçer, T. (2019). Türkiye’de yatılı engelli bakım merkezlerinde hizmet kalitesinin ölçülmesi. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 19(43), 109-148. doi: https://doi.org/10.21560/spcd.v19i46288.457141
• Ergün, B. (2023). Kronik ruhsal hastalık tanısı almış bireylere bakım veren aile üyelerinin bakım yükü ve ruhsal iyilik hallerine ilişkin nicel bir araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Eroğlu, Y. , Arıcı Özcan, N. , & Peker, A. (2015). Özel gereksinimli çocuğa sahip anneler ile tipik gelişim gösteren çocuğa sahip annelerin psikolojik sağlamlık, iyilik hali ve mutluluk düzeylerinin incelenmesi. Sakarya University Journal of Education, 5(3),142-150. doi: https://doi.org/10.19126/suje.31984
• Ersoy, A.F. & Buluş, S. (2019). Engelli çocuğu olan annelerde tükenmişlik: nitel bir çalışma, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 23(3), 764-781.
• Genç, Y. (2017). Engelli çocuğa sahip ailelerin kaygı düzeylerinin incelenmesi (Sakarya örneği). International Congress on Political, Ekonomic and Social Studies (ICPESS), 3(3), 245-253.
• Gültekin, T. & Sezer, S. (2017). Engelli ailelerinin yaşadıkları sosyal ve ekonomik sorunlar, Aydın İktisat Fakültesi Dergisi, 2 (2), 81 100.
• Kaner, S. (2004). Engelli çocukları olan anababaların algıladıkları stres, sosyal destek ve yaşam doyumlarının incelenmesi, Ankara Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri, 1-88.
• Karal, B., & Biçer, B.G. (2020). Salgın hastalık döneminde algılanan sosyal desteğin bireylerin psikolojik sağlamlığı üzerindeki etkisinin incelenmesi. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 129-156. doi: https://doi.org/10.20493/birtop.726411
• Karasar, N. (2002). Bilimsel araştırma yöntemi. (11.Baskı), Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Karasar, N. (2014). Bilimsel araştırma yöntemi. (26.Baskı), Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Karni Visel, Y. , Nasser, K. , Manishevitch, H. , Akrt, S. , & Schertz, M. (2023). Family quality of life in children with severe or profound disability: home versus residential care. J Dev Behav Pediatr, 44(1), 32-40.
• Kaya Kılıç, A. (2017). Bakım merkezinde ve ailesi yanında yaşayan ağır ruhsal hastalığı olan bireylerin sosyal destek algısı ile yaşam kalitesinin incelenmesi. Doktora Tezi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Kırbaş, Z.Ö., & Özkan, H.(2013). Down sendromlu çocukların annelerinin aile işlevlerini algılama ve sosyal destek düzeylerinin değerlendirilmesi. İzmir Dr. Behçet Uz Çocuk Hast. Dergisi, 3(3), 171-180.
• Koç, H. (2018). Kadının bakım emeğinin engelli evde bakım hizmetleri açısından incelenmesi; Merzifon örneği, Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
• Kumsar, B. (2020). İyi oluş ve örgütsel bağlılığın işten ayrılma niyetine etkisi: inşaat sektöründe bir araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Meral, B.F. (2011). Gelişimsel yetersizliği olan çocuk annelerinin aile yaşam kalitesi algılarının incelenmesi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Meral, B.F. , & Cavkaytar, A.(2014). Otizmli çocuk ailelerinin aile yaşam kalitesi algıları. KÜ Kastamonu Eğitim Dergisi, 23(3), 1363-1380.
• Opoku, M. P., Pearson, E., Elhoweris, H., Alhosani, N., Mustafa, A., Efstratopoulou, M., … (2024). Fidelity of family centered care model to early disability diagnosis and rehabilitation in the United Arab Emirates. PLoS ONE, 19(4), Article e0301094. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0301094
• Or, R. (2013). Yaşlıya bakım veren aile bireylerinin bakım verme yükü ve bakım verenin iyilik hali, Yüksek Lisans Tezi, Sağlık Bilimler Enstitüsü, Denizli.
• Özbesler, C. (2001). Çocukluk çağı lösemileri ve sosyal destek sistemlerinin aile işlevlerine etkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Özkan Bardakçı, M. &Kutluata, B. (2021). Engelli çocuğa sahip olmanın aile yaşamına etkisi: Nitel bir çalışma, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 10 (4), 3742-3765.
• Öztürk, Y. (2011). Engelli çocuğa sahip ailelerin gereksinimlerinin ve aile yükünün belirlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Öztürk, Y.E. , Şentürk, Ş. , Macit, Y. (2017). Evde bakım hizmeti alan engelli bireye sahip ailelerin bakım verme yüklerinin belirlenmesi: Amasya örneği, Türkiye Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 1(1), 48 67.
• Sav, S. , Arasan Doğan, İ. , & Keskin, R. (2023). Özel gereksinimli çocuğu olan ebeveynlerin psikolojik iyi oluşları ile bakım verme yükleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Mutluluk ve İyi Oluş Dergisi, 8(4), 24-38.
• Seligman, M. (2002). Positive psychology, positive prevention, and positive therapy, Handbook of Positive Psychology, 2, 3-12.
• Shenaar Golan, V. (2016). The subjective well-being of parents of children with developmental disabilities: the role of hope as predictor and fosterer of well being, Journal of Social Work in Disability & Rehabilitation, 15(2), 77-95.
• Sungur Bozdoğan, İ.B. (2011). Zihinsel engelli çocuğa sahip ebeveynlerin algıladıkları sosyal destek ve yalnızlık puanları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Şalcı, P. (2022). Engelli bireyin evde bakıldığı ve kurum bakımına verildiği aileler arasındaki sosyolojik farklılıklar: Aksaray İli örneği. Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde.
• Şensoy Boztepe, A. (2025). Erişim tarihi: 24.06.2025 https://www.aa.com.tr/tr/yasam/turkiyede-37-bin-580-engelli-vatandas-yatili-bakim-hizmetinden-yararlaniyor/3589486Güncelleme: 05.06.2025
• Tabachnick, B., & Fidell, L. (2013). Using Multivariate Statistics, 6th International Edition (Cover) Edn. New Jersey: Sage Publications, Thousand Oaks.
• Tekinarslan, F.G., & Sevi Tok, E.S. (2023). Engelli çocuğu olan annelerde öz-şefkat, sosyal destek ve psikolojik dayanıklılığın öznel iyi oluşla ilişkisi. AYNA Klinik Psikoloji Dergisi, 10(1), 145–164. doi: https://doi.org/10.31682/ayna.1145256
• Telef, B. B. (2013). Engelli çocuğa sahip ebeveynlerin öz-yeterliklerinin ve psikolojik belirtilerinin incelenmesi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 33-45.
• Temel, R. (2019). Engelli yakınları tarafından algılanan sosyal destek ve stresle başetme tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi (Sivas örneği). Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.
• Ünal, İ. (2021). Engelli bireye sahip ailelerin problem çözme becerisi ve psikolojik dayanıklılığı arasındaki ilişkinin incelenmesi: Çorum örneği. Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Ünlü, İ. İ., & Gökler, R. (2021). Otizmli çocuğa sahip ailelerde sosyal destek sisteminin önemi. Tıbbi Sosyal Hizmet Dergisi, 18, 194-215. doi: https://doi.org/10.46218/tshd.994683
• Vural Yüzbaşı, D. (2018). Zihinsel engelli çocuğa sahip annelerin psikolojik iyi oluşlarının başa çıkma tarzları, aile gereksinimleri ve sosyal destek değişkenleriyle modellenmesi. Doktora Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Vural Yüzbaşı, D. (2019). Zihinsel engelli çocuğa sahip annelerin iyi oluşlarının başa çıkma tarzları, aile gereksinimleri ve sosyal destek değişkenleriyle modellenmesi. CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 17(1), 107-134. doi: https://doi.org/10.18026/cbayarsos.467127
• Vural Yüzbaşı, D. (2019). Engelli çocuğa sahip annelerin psikolojik iyi oluşları: bir model önerisi, Ankara: İKSAD Yayınevi, Erişim tarihi:25 Aralık 2023 https://iksadyayinevi.com/wp-content/uploads/2020/02/ENGELL%C4%B0-%C3%87OCU%C4%9EA-SAH%C4%B0P-ANNELER%C4%B0N-PS%C4%B0KOLOJ%C4%B0K-%C4%B0Y%C4%B0-OLU%C5%9ELARI-B%C4%B0R-MODEL-%C3%96NER%C4%B0S%C4%B0.pdf