TİP 1 DİYABETLİ ÇOCUK VE ERGENLERDE ALGILANAN SOSYAL DESTEĞİN TRAVMA SONRASI BÜYÜME İLE İLİŞKİSİ

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 24, 66 - 85

Gökhan Yanar , Yasemin Özkan

Öz

Bu araştırma, tip 1 diyabet tanısı almış ergenlerde algılanan sosyal desteğin ve sosyo-demografik özelliklerin travma sonrası büyümeye etkisini belirlemek amacıyla yapılmıştır. Araştırma Samsun Kadın Doğum ve Çocuk Hastalıkları Hastanesi Çocuk Endokrinoloji Polikliniği'nde, 2022 yılının Haziran ve Eylül aylarında rastgele örnekleme yöntemi kullanılarak 200 çocukla yürütülmüştür. Araştırmada, Sosyo-demografik ve tip 1 diyabete ilişkin bilgi formu, Travma Sonrası Büyüme Ölçeği (TSB-Ö) ve Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği (ÇBASDÖ) kullanılmıştır.
Araştırma sonucunda, sosyodemografik değişkenlerden yaşın travma sonrası büyümede etkisi olduğu, 15 yaş ve altı çocukların TSB puanlarının daha büyük çocuklardan anlamlı olarak daha yüksek olduğu, ÇBASDÖ ile TSB arasında anlamlı pozitif yönlü güçlü bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. (r=0,456; p<0,001) Araştırma kapsamında; yordayıcı değişkenlerin TSB üzerindeki önemi; aileden, özel kişiden ve arkadaş çevresinden algılanan sosyal destek, şeklinde sıralanabilir. Ayrıca sosyal desteğin çocukların başkaları ile iletişim kurma, yaşamı takdir etme alt boyutlarında güçlü bir ilişkisi olduğu da saptanmıştır. Elde edilen bulgular, ilgili literatür çerçevesinde tartışılmıştır

Anahtar Kelimeler

Tip 1 Diyabet, Travma sonrası büyüme, Sosyal destek

Kaynakça

• American Diabetes Association. (2018). Classification and diagnosis of diabetes: Standards of medical care in diabetes 2018. Diabetes Care, 41(Supplement_1), S13-S27. https://doi.org/10.2337/dc18-S013
• American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Washington, DC: Author.
• Altundağ, S. (2018). Tip 1 diyabetli çocukların hastalığa uyumunda eğitimin ve sosyal desteğinetkisi. Pamukkale Medical Journal, 11(2), 137-144.
• Arpawong, T. E., Richeimer, S. H., Weinstein, F., Elghamrawy, A., & Milam, J. E. (2013). Posttraumatic growth, quality of life, and treatment symptoms among cancer chemotherapy outpatients. Health Psychology, 32(4), 397.
• Ayaltı, E. E., & Bayraktar, S. (2015). Examination of factors related with posttraumatic growth in infertile individuals. International Journal of Social Sciences and Education Research, 3(4), 1216-1232.
• Aydın, A., & Kaya, Y. (2022). Post-traumatic growth experiences of individuals having completed treatment for Coronavirus: A qualitative study. Cyprus Turkish Journal of Psychiatry & Psychology, 4(1), 23-33.
• Barakat, L. P., Alderfer, M. A., & Kazak, A. E. (2006). Posttraumatic growth in adolescent survivors of cancer and their mothers and fathers. Journal of pediatric psychology, 31(4), 413-419.
• Blanz, B. J., Rensch-Riemann, B. S., Fritz-Sigmund, D. I., & Schmidt, M. H. (1993). IDDM is a risk factor for adolescent psychiatric disorders. Diabetes Care, 16(12), 1579-1587.
• Cheng, L., & Liu, L. (2022). Exploring posttraumatic growth after the COVID-19 pandemic. Tourism Management, 90, 104474. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2021.104474
• Chiba, R., Miyamoto, Y., & Funakoshi, A. (2014). The concept of “benefit finding” for people at different stages of recovery from mental illness; a Japanese study. Journal of mental health, 23(1), 20-24.
• Cordova, M. J., Cunningham, L. L., Carlson, C. R., & Andrykowski, M. A. (2001). Posttraumatic growth following breast cancer: A controlled comparison study. Health psychology, 20(3), 176.
• Çeçen, A. R. (2008). Öğrencilerinin cinsiyetlerine ve ana baba tutum alglarına göre yalnızlık ve sosyal destek düzeylerinin incelenmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(3), 415-431.
• Dirik, G., & Göcek-Yorulmaz, E. (2018). Positive sides of the disease: Posttraumatic growth in adults with type 2 diabetes. Behavioral Medicine, 44(1), 1-10.
• International Diabetes Federation. (2021). Diabetes Atlas. Erişim tarihi: 15 Mart 2024
• International Diabetes Federation. (2022). https://diabetesatlas.org/atlas. Erişim tarihi: 15 Mart 2024
• Durak, M., & Durak, E. Ş. (2019). Tip-II diyabetli hastalarda travmatik sonrası büyüme üzerinde başa çıkma stilleri ve kaçınma arasındaki ilişki. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 11, 165-175.
• Duran, B. (2013). Posttraumatic growth as experienced by childhood cancer survivors and their families: A narrative synthesis of qualitative and quantitative research. Journal of Pediatric Oncology Nursing, 30(4), 179-197.
• Dünya Sağlık Örgütü. (2021). Diyabet. https://www.who.int/health-topics/diabetes#tab=tab_3 Erişim Tarihi: 15 Mart 2024
• Dürü, Ç. (2014). TSB. Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (sayı), 117-143.
• Eckshtain, D., Ellis, D. A., Kolmodin, K., & Naar-King, S. (2010). The effects of parental depression and parenting practices on depressive symptoms and metabolic control in urban youth with insulin dependent diabetes. Journal of Pediatric Psychology, 35(4), 426-435.
• Endokrinoloji, Ç., & Diyabetli Çocuklar ve Ergenler Grubu (D.D.D.Ç.E.). (2020). Okullarda diyabet eğitimi programı 2010.
• Er, M. (2006). Çocuk, hastalık, anne-babalar ve kardeşler. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 49(2), 155-168.
• Fariz, S., Kadakal, A., & Fariz, G. (2021). Pandemi sürecinde sağlık çalışanlarında travma sonrası büyümenin stresle başa çıkma ve algılanan sosyal destek açısından yordanması. Balıkesir Sağlık Bilimleri Dergisi, 10(3), 292-301.
• Gallicchio, L., Hoffman, S. C., & Helzlsouer, K. J. (2007). Toplumsal cinsiyet, sosyal destek ve Washington County, Maryland'de bir toplum tabanlı çalışmada sağlık ile ilgili yaşam kalitesi arasındaki ilişki. Quality of Life Research, 16, 777-786.
• Guha, M., & Carson, J. (2014). Pozitif psikoloji, faydacılık ve mutluluğun peşinde koşma. Journal of Mental Health, 23(4), 159 161.
• Güven, K. (2010). Marmara depremini yaşayan yetişkinlerin algıladıkları sosyal destek düzeyleri ile travma sonrası gelişim ve depresyon arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Hu, J., Huang, Y., Liu, J., & Zheng, Z. (2022). COVID-19 ile ilişkili stres ve zihinsel sağlık sonuçları, Çin'de salgın zirvesinden 1 yıl sonra: Dayanıklılık ve sosyal desteğin arabuluculuk etkisi. Frontiers in Psychiatry, 13, 828379.
• Kapikiran, Ş., & Özgüngör, S. (2009). Ergenlerin sosyal destek düzeylerinin akademik başarı ve güdülenme düzeyi ile ilişkileri. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 16(1), 21-30.
• Karancı, N. (2005). Travma sonrası gelişim ve yordayıcı faktörler. Uluslararası Ruhsal Travma Toplantıları IV, Özet Kitabı.
• Karanci, A. N., & Erkam, A. (2007). Türk meme kanseri hastalarında stresle ilişkili büyüme ile ilişkili değişkenler.
• Stress and health: Journal of the International Society for the Investigation of Stress, 23(5), 315-322.
• Kes, D., & Can Cicek, S. (2021). Farkındalıklı yeme, obezite ve üniversite öğrencilerinde tip 2 diyabet riski: Bir kesitsel çalışma. Nursing Forum, 56(3), 483-489.
• Kinsinger, D. P., Penedo, F. J., Antoni, M. H., Dahn, J. R., Lechner, S., & Schneiderman, N. (2006). Lokalize prostat kanseri tedavisi gören erkeklerde fayda bulmanın psiko-sosyal ve sosyo-demografik korelatları. Psycho-Oncology: Journal of the Psychological, Social and Behavioral Dimensions of Cancer, 15(11), 954-961.
• Kozaklı, H. (2006). Üniversite öğrencilerinde yalnızlık ve sosyal destek düzeyleri arasındaki ilişkilerin karşılaştırılması (Yüksek lisans tezi, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin).
• Kovacs, M., Finkelstein, R., Feinberg, T. L., Crouse-Novak, M., Paulauskas, S., & Pollock, M. (1985). Çocuklarında insülin-bağımlı diabetes mellitus teşhisine ebeveynlerin ilk psikolojik tepkileri. Diabetes Care, 8(6), 568-575.
• Linley, P. A., & Joseph, S. (2004). Travma ve zorluktan sonra olumlu değişim: Bir inceleme. Journal of traumatic stress: official publication of the international society for traumatic stress studies, 17(1), 11-21.
• Lotfi-Kashani, F., Vaziri, S., Akbari, M. E., Kazemi-Zanjani, N., & Shamkoeyan, L. (2014). Predicting post traumatic growth based upon self-efficacy and perceived social support in cancer patients. Iranian journal of cancer prevention, 7(3), 115.
• Maahs, D. M., West, N. A., Lawrence, J. M., & Mayer-Davis, E. J. (2010). Epidemiology of type 1 diabetes. Endocrinology and Metabolism Clinics, 39(3), 481-497.
• Malecki, C. K.,& Demaray, M. K. (2006). Social support as a buffer in the relationship between socioeconomic status and academic performance. School Psychology Quarterly, 21(4), 375.
• Northfield, E. L.,& Johnston, K. L. (2022). “I get by with a little help from my friends”: Posttraumatic growth in the COVID-19 pandemic. Traumatology, 28(1), 195.
• Payot, A.,& Barrington, K. J. (2011). The quality of life of young children and infants with chronic medical problems: review of the literature. Current problems in pediatric and adolescent health care, 41(4), 91-101.
• Prati, G.,& Pietrantoni, L. (2009). Optimism, social support, and coping strategies as factors contributing to posttraumatic growth: A meta-analysis. Journal of loss and trauma, 14(5), 364-388.
• Saka HN. (2003). Diabetes Mellitus. İçinden: Pediatrik Endokrinoloji (415-455). (Ed.) Günöz H, Öcal G, Yordam N, Kurtoğlu S . Kalkan Matbaacılık
• Sikorová, L.,& Strakošová, T. Posttraumatic growth in children and adolescents with type 1 diabetes. Pielegniarstwo XXI wieku/Nursing in the 21st Century, 21(3), 158-162.
• Senol-Durak, E. (2014). Stress related growth among diabetic outpatients: role of social support, self-esteem, and cognitive processing. Social indicators research, 118, 729-739.
• Spencer, J., Cooper, H., & Milton, B. (2010). Qualitative studies of type 1 diabetes in adolescence: a systematic literatüre review. Pediatric diabetes, 11(5), 364.
• Tang, T. S., Brown, M. B., Funnell, M. M., & Anderson, R. M. (2008). Social support, quality of life, and self-care behaviors among African Americans with type 2 diabetes. The diabetes educator, 34(2), 266-276.
• Tanyeri, F. (1996). Diabetes mellitusun sınıflandırılması ve prevalansı. Aktüel tıp dergisi, 7, 500-503.
• Trojanowska, A., Emeryk, A., & Zarzycka, D. (2021). Asthmatic children’s attitudes towards their illness. Advances in Dermatology and Allergology/Postępy Dermatologii i Alergologii, 38(6), 1065-1070.
• Tedeschi, R. G.,& Calhoun, L. G. (2004). " Posttraumatic growth: conceptual foundations and empirical evidence". Psychological inquiry, 15(1), 1-18.
• Törüner, E. K. (2015). Büyükgönenç L. Çocuk sağlığı ve temel hemşirelik yaklaşımları. Ankara: Göktuğ Yayıncılık.
• Tran, V., Wiebe, D. J., Fortenberry, K. T., Butler, J. M., & Berg, C. A. (2011). Benefit finding, affective reactions to diabetes stress, and diabetes management among early adolescents. Health Psychology, 30(2), 212.
• Turner-Sack, A. M., Menna, R., & Setchell, S. R. (2012). Posttraumatic growth, coping strategies, and psychological distress in adolescent survivors of cancer. Journal of Pediatric Oncology Nursing, 29(2), 70-79.
• Türk Diyabet Cemiyeti. (2024). Diyabet Yıllığı 2020, https://diyabetcemiyeti.org/uploads/yillik/2020-diyabet-yilligi.pdf Erişim: 29.02.2024 tarihinde edinilmiştir.
• Vermetten, E., Frankova, I., & Carmi, L. (Eds.). (2020). Risk Management of terrorism induced stress: guidelines for the golden hours (Who, What and When) (Vol. 148). IOS Press.
• Vos, T., Barber, R. M., Bell, B., Bertozzi-Villa, A., Biryukov, S., Bolliger, I., ... & Brugha, T. S. (2015). Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 301 acute and chronic diseases and injuries in 188 countries, 1990–2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013. The lancet, 386(9995), 743-800.
• Uluslararası Diyabet Federasyonu. (2022) Çevrimiçi https://diabetesatlas.org/atlas Erişim 15 Mart 2024
• Uluslararası Diyabet Federasyonu. (2017). Diabetes Atlas, 8.https://diabetesatlas.org/atlas Erişim 15 Mart 2024
• Yamaç, Ö. (2009). Üniversite öğrencilerinin algıladıkları sosyal destek ile stresle başa çıkma stilleri arasındaki ilişki (Master's thesis, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Yilmaz, M.,& Zara, A. (2016). Traumatic loss and posttraumatic growth: the effect of traumatic loss related factors on posttraumatic growth. Anatolian Journal Of Psychiatry/Anadolu Psikiyatri Dergisi, 17(1).
• Yehuda, R.,& LeDoux, J. (2007). Response variation following trauma: a translational neuroscience approach to understanding PTSD. Neuron, 56(1), 19-32.
• Yi, J.,& Kim, M. A. (2014). Postcancer experiences of childhood cancer survivors: how is posttraumatic stress related to posttraumatic growth?. Journal of traumatic stress, 27(4), 461-467.
• Zhao, H. X., Stenhouse, E., Soper, C., Hughes, P., Sanderson, E., Baumer, J. H., ... & Millward, B. A. (1999). Incidence of childhood‐onset Type 1 diabetes mellitus in Devon and Cornwall, England, 1975–1996. Diabetic medicine, 16(12), 1030-1035.
• Zebrack, B. J., Gurney, J. G., Oeffinger, K., Whitton, J., Packer, R. J., Mertens, A., ... & Zeltzer, L. K. (2004).
• Psychological outcomes in long-term survivors of childhood brain cancer: a report from the childhood cancer survivor study. Journal of Clinical Oncology, 22(6), 999-1006.
• Wee, H. L., Lee, W. W. R., Ravens-Sieberer, U., Erhart, M., & Li, S. C. (2005). Validation of the English version of the KINDL® generic children’s health-related quality of life instrument for an Asian population–results from a pilot test. Quality of life research, 14, 1193-1200.