AN EXAMINATION OF INDIVIDUALS' LEVELS OF KNOWLEDGE REGARDING PATIENT RIGHTS AND RESPONSIBILITIES

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 24, 219 - 241

Buket Betül Eminağaoğlu , Cemil Bülent Şen

Öz

This study, which aims to examine individuals' levels of knowledge regarding patient rights and responsibilities, employed a relational survey model and a scale developed in 2019 that incorporates all amendments to the Ministry of Health's Patient Rights Regulation. The sample of the study consists of 239 participants who fully completed the Google Forms in a digital environment. Non-parametric tests, such as the Mann-Whitney U and Kruskal-Wallis analyses, were conducted. The results related to the scale revealed that the overall scale mean was high across all 25 items, including 18 items examining patient rights and seven items examining patient responsibilities. When examining the statements with lower means in seven of the 25 items, it was observed that participants needed development in the areas of asserting their rights and communicating their demands to authorities. It is assessed that the effective and equitable interaction between patients and healthcare personnel could be enhanced by medical social workers assigned to patient rights units, utilizing roles such as education, advocacy, and mediation. Moreover, it is suggested that increasing the level of health literacy in society would serve as a multiplier effect in raising awareness of patient rights and responsibilities.

Anahtar Kelimeler

PATIENT, PATIENT RIGHTS, PATIENT RESPONSIBILITIES, KNOWLEDGE LEVEL

BİREYLERİN HASTA HAKLARI VE SORUMLULUKLARI HAKKINDAKİ BİLGİ DÜZEYLERİNİN İNCELENMESİ

Öz

Bireylerin hasta hakları ve sorumlulukları hakkındaki bilgi düzeylerinin incelenmesini amaçlayan bu araştırmada ilişkisel tarama modeli ve Sağlık Bakanlığı Hasta Hakları Yönetmeliğinin tüm değişikliklerini içeren 2019 yılında yapılmış bir ölçek kullanılmıştır. Araştırmanın örneklemi Google formları dijital ortamda eksiksiz dolduran 239 katılımcıdan oluşmaktadır. Non-parametrik testlerden Mann Whitney U ve Kruskal Wallis analizi yapılmıştır. Ölçek ile ilgili sonuçlarda 25 maddenin bütününde, hasta haklarını inceleyen 18 maddede ve hasta sorumluluklarını inceleyen yedi maddede ölçek ortalamasının yüksek olduğu tespit edilmiştir. 25 maddenin yedi maddesinde daha düşük ortalamaların olduğu ifadelere bakıldığında; katılımcıların hak talep etme ve otoriteye karşı isteklerini iletme konularında gelişim ihtiyacı olduğu görülmektedir. Hasta ve sağlık personeli arasında etkili ve eşitlikçi etkileşimin olmasında hasta hakları birimlerinde daha çok görevlendirilecek tıbbi sosyal hizmet uzmanlarının eğitim, savunuculuk, arabuluculuk gibi rolleri kullanarak bu gelişime katkı sağlayabileceği değerlendirilmektedir. Ayrıca toplumun sağlık okuryazarlığı oranının artırılmasının hasta hakları ve sorumlulukları konusunda bilinç seviyesinin artmasında bir kuvvet çarpanı etkisi oluşturacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

HASTA, HAK, HASTA HAKLARI, HASTA SORUMLULUKLARI, BİLGİ DÜZEYİ

Etik Beyan

Lefke Avrupa Üniversitesi 24.05.2023 tarih ve BAYEK026.04 Sayılı Etik Raporu eklenmiştir.

Destekleyen Kurum

Yok

Teşekkür

Yok

Kaynakça

• Abou Zeina, H. A., El Nouman, A. A., Zayed, M. A., Hifnawy, T., El Shabrawy, E. M. ve El Tahlawy, E. (2013). Patients' Rights: A Hospital Survey in South Egypt. Journal of Empirical Research on Human Research Ethics, 8(3), 46-52.
• Agrawal, U., Souza, B.C. ve Seetharam A. M. (2017). Awareness of Patients’ Rights Among Inpatients of A Tertiary Care Teaching Hospital– A Cross-Sectional Study. Journal of Clinical and Diagnostic Research, 11(9), IC01- IC06. Aydemir, İ. ve Işıkhan, V. (2012). Sağlık Bakanlığına Bağlı Hastanelerde Hasta Hakları Uygulamalarının Değerlendirilmesi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(2), 67-86.
• Aydemir, İ. ve Özhan, A. (2011). Hasta Hakları Uygulamalarının Hasta ve Yakınları Tarafından Değerlendirilmesi. Toplum ve Sosyal Hizmet, 22(1), 85-104.
• Balcı, Ü. (2013). Karadeniz Ereğli Devlet Hastanesi Çalışanlarının Hasta Haklarına Yönelik Bilgi Düzeyi ile Hasta Haklarına Yönelik Tutumlarının Karşılaştırılması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Beykent Üniversitesi
• Baybek, H., Dereli, F. (2004). Muğla Üniversitesi Muğla Sağlık Yüksekokulu Öğrencilerinin Hasta Hakları Konusundaki Bilgi Düzeylerinin Belirlenmesi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 1(1), 1-9.
• Bilgin, R. ve Diğer, H. (2019). Sağlık Kurumlarına Müracaat Eden Hasta Bireylerin Hak ve Sorumluluk Bilgi Düzeyi Ölçeği. BEÜ SBE Dergisi, 8(2), 558-570.
• Bilgin, R. ve Diğer, H. (2020). Hastanede Yatan Bireylerin, Hasta Hakları ve Sorumlulukları Konusundaki Bilgi Düzeyleri: Tokat İlindeki Bir Devlet Hastanesi Örneği. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 30(1), 307-327.
• Bilir-Balıkçı, M. (2019). Tıbbi Uygulama Hatası İddialarında Ölümle Sonuçlanan ve Sonuçlanmayan Olguların Karşılaştırılması. Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi
• Cılga, İ. (2004). Bilim ve Meslek Olarak Türkiye'de Sosyal Hizmet, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu, Ankara.
• Çelik, H. ve Taşhan, S.T. (2014). Bireylerin Hasta Haklarını Kullanma Tutumlarının Sağlık Çalışanlarına Yönelik Şiddet Düşüncesiyle İlişkisinin Belirlenmesi. Sağlık Akademisyenleri Dergisi, 1(2), 89-98.
• Çetin, G. (2006). Tıbbi Malpraktis. İçinde: Çetin G, Yorulmaz C, Editörler. Yeni Yasalar Çerçevesinde Hekimlerin Hukuki ve Cezai Sorumluluğu, Tıbbi Malpraktis ve Adli Raporların Düzenlenmesi. İstanbul: İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri Sempozyum Dizisi No:48, 31-42.
• Çetinkaya, F., Koçyiğit, N., ve Emiroğlu, A. (2013). Hasta Hakları ve Ermenek Devlet Hastanesi Hastalarının Hasta Hakları Bilgi Düzeyi Üzerine Bir İnceleme. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 2013(2), 79-84.
• Dicle, B. G. (2003). Sağlık Hizmeti Talep Edenlerin Beklenti ve Bilgilerinin Evrensel Hasta Hakları Tanımlarına Göre Değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi.
• EPF - European Patients Forum (2024). Avrupa Hasta Hakları Şartı https://www.eu-patient.eu/news/News-Archive/patients-rights-day/ Erişim tarihi: 03.04.2024
• Erbay, E. ve Şen, B. (2012). Ankara Üniversitesi İbn-i Sina Hastanesinde Yatan Hastaların Hasta Hakları Hakkında Bilgi Düzeylerinin Belirlenmesi. Toplum ve Sosyal Hizmet, 23(2), 7-20.
• Erdem, Ö. ve Akgün H.S. (2018). Hasta ve Sağlık Çalışanlarının, Hasta Hakları Konusunda Bilgi Düzeyleri: Bir Müdahale Çalışması. Sakarya Tıp Dergisi. 8(3):518-524.
• Erzincanlı, S., Zaybak, A. (2015). Hastaların Hasta Haklarını Kullanma Tutumunun İncelenmesi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 31(1), 39-51.
• Farida, M. (2013). Assessment of Awareness and Source of Information of Patients’ Rights: A Cross-Sectional Survey in Riyadh Saudi Arabia. American Journal of Research Communication, 1(2), 1-9.
• Gurung, T. ve Ghimire, S. (2020). Knowledge and Attitude Regarding Patients Right Among Nurses in a Teaching Hospital: A Descriptive Cross-Sectional Study. J Nepal Med Assoc, 58(222), 88-93.
• Günay, O. ve Diğerleri (2007). Erciyes Üniversitesi Hastanesinde Yatan Hastaların Hasta Hakları Konusundaki Bilgi Düzeyi. Erciyes Tıp Dergisi, 29(4), 303-311.
• Hatemi, H. (2006). Özel Hasta Gruplarının Hakları, Sağlık Hakkı Dergisi, 1, 42-44.
• Hatun, Ş. (1999). Hasta Hakları, İletişim Yayınları, İstanbul.
• HSK – Hakimler ve Savcılar Kurulu (2024). İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi https://www.hsk.gov.tr/Eklentiler/Dosyalar/9a3bfe74-cdc4-4ae4-b876-8cb1d7eeae05.pdf Erişim tarihi: 05.04.2024
• Iltanen, S., Leino‐Kilpi, H., Puukka, P., ve Suhonen, R. (2012). Knowledge About Patients’ Rights Among Professionals in Public Health Care in Finland. Scandinavian Journal Of Caring Sciences, 26(3), 436-448. Kalaycı, F., Duruk, N. (2020). Evaluation of Patients' Attitudes Towards Using Patient Rights. Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care TJFMPC, 14(4), 621-632.
• Kaya, N. (2018). Hasta Hakları Bilgi Düzeyi ile Hasta Güçlendirme Arasındaki İlişki, Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi.
• Kılıçarslan, N., Taşkın Yılmaz, F. (2012). Hasta Haklarının Sağlık Çalışanları Tarafından Algılanması. Sağlıkta Performans ve Kalite Dergisi, 3(1), 47 62.
• Kırılmaz, H., Fıçıcı, Y. ve Şimşir, İ. (2018). Hasta Hakları Farkındalığına Yönelik Bir Araştırma. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 18(41), 233-258.
• Mastaneh, Z. ve Mouseli, L. (2013). Patients Awareness of Their Rights: Insight From A Developing Country. International Journal of Health Policy and Management, 1(2), 143–146.
• Mohammed, E.S, Seedhom, A.E. ve Ghazawy, E.R. (2017). Awareness and Practice of Patient Rights From a Patient Perspective: An Insight From Upper Egypt. International Journal for Quality in Health Care 30(2), 145-51.
• Oktay, A.A., Taş, F., Gülpak, M. ve Yel, F. (2021). Bir Üniversite Hastanesinde Hastaların Hasta Haklarını Kullanma Tutumunun İncelenmesi, EGEHFD, 37(2), 131-139.
• Sağlık Bakanlığı (1998). Hasta Hakları Yönetmeliği. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=4847&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5 Erişim tarihi: 09.04.2024 Sağlık Bakanlığı (2011). Tıbbi Sosyal Hizmet Uygulama Yönergesi. https://dosyasb.saglik.gov.tr/Eklenti/1349/0/img071372pdf.pdf? _tag1=D94710E002A9181618BF4A1608BC3862687AD553 Erişim tarihi: 09.04.2024
• Sağlık Bakanlığı (2014). Hasta Hakları Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/05/20140508-3.htm Erişim tarihi: 09.04.2024
• Sağlık Bakanlığı (2020). Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Düzeyi ve İlişkili Faktörleri Araştırması https://sggm.saglik.gov.tr/TR,57003/turkiyenin-saglik-okuryazarligi-duzeyi-olculdu.html Erişim tarihi: 12.04.2024
• Sağlık Bakanlığı (2022). Sağlık Meslek Mensuplarının Tıbbî İşlem ve Uygulamaları Nedeniyle Soruşturulmasına ve İdarece Ödenen Tazminatın Rücu Edilmesine Dair Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik. 15 Haziran 2022 tarihli Resmî Gazete Sayı: 31867 Erişim tarihi: 15.04.2024
• Sert, G. (2004). Hasta Hakları: Uluslararası Bildirgeler ve Tıp Etiği Açısından, Babil Yayınları, İstanbul.
• Soysal, A. ve Kuşçu, F. N., (2018), “Hasta Hakları: Üniversite Öğrencileri Üzerinde Bir Uygulama”, Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 7(1), 102-111.
• Soysal, A., Mahanoğlu, E. (2018). Hastaların Hasta Haklarını Kullanma Tutumlarının Belirlenmesi: Birinci Basamak Sağlık Kuruluşunda Bir Araştırma: (Hatay ili örneği). Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(30), 138-158.
• Şahbudak, Ü. (1992). Hastanede Yatan Hastaların Hasta Hakları Konusundaki Görüşleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi.
• Şeker, F. (2022). Hastaların Hasta Hakları Konusunda Bilgi Düzeylerinin Belirlenmesi: Bir Devlet Hastanesi Örneği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi.
• Şengül, R. (2019). Özel Hukuk Çerçevesinde Hasta ile Hekim Arasındaki İlişkinin Hukuki Niteliği, Hatalı Tıbbi Uygulama ve Tazminat Sorumluluğu. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Bahçeşehir Üniversitesi
• Tanrıverdi, H. (2012). Hastaların, Hasta Hakları Konusundaki Farkındalık Düzeylerinin İncelenmesi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 16(3),101-122.
• Taylan, H., ve Baydoğan, T. (2015). Hasta ve Yakınlarının Hasta Hakları ve “Hasta Hakları Birimi” Hakkındaki Bilgi Düzeylerinin ve Faydalanma Durumlarının Araştırılması. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 14(55), 248-256.
• Toygar, Ş. A., Akyürek, Ç. E. (2015). Hasta Hakları Uygulamalarına İlişkin Tarafların Görüşleri: Bir Eğitim ve Araştırma Hastanesi Örneği. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17(1), 136-159.
• Uğan, Ç. (2015). Hasta Hakları Algısının Gelişmesinde Medyanın Etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Sakarya Üniversitesi.
• WHO, (2024). Hasta Güvenliği Hakları Tüzüğü (Patient Safety Rights Charter). https://www.who.int/publications/i/item/9789240093249 Erişim tarihi: 25.03.2024
• Yaghobian, M., Kaheni, S., Danesh, M., ve Abhari, F. R. (2014). Association between Awareness of Patient Rights and Patient’s Education, Seeing Bill, and Age: A Cross Sectional Study. Global of Journal Health Science, 6(3), 55-64.
• Younis, A.A., Hassan, A.H., Dmyatti, E.M., Elmubarak, M.A., Alterife, R.A., Salim, R.E. ve Ahmed, W.S. (2017). Awareness and Practice of Patients’ Rights Among Hospitalized Patients at Wad-Medani Teaching Hospital, Sudan, East Mediterr Health J., 23(2), 80-86.
• Zaybak A., Eşer İ., İsmailoğlu G, E. (2012). Bir Üniversite Hastanesinde Hastaların Hasta Haklarını Kullanma Tutumunun İncelenmesi. Florence Nightingale Journal of Nursing, 20(2), 104-111.
• Zengin, O. ve Altındağ, Ö. (2016). Bir İnsan Hakları Mesleği Olarak Sosyal Hizmet. Toplum ve Sosyal Hizmet, 27(1), 179-190.
• Zülfikar F. (1999). Hastaların Haklarını Talep Etme Durumları. Bilim Uzmanlığı Tezi. Hacettepe Üniversitesi