Araştırma Makalesi
Yıl 2023,
Sayı: 2, 72 - 89, 29.06.2023
Öz
Dünya tarihinde su kaynaklı bir hastalık olan kolera sebebiyle devletlerin kalıcı politikalar geliştirdiği kamu sağlığı ve kentsel altyapılar bağlamında üzerinde durulması gereken en mühim konulardan birisi temiz su temini ve kentsel atıkların teknolojiye uygun bir şekilde ortadan kaldırılmasıdır. Sanayi devrimi çağında modernleşen Avrupa devletlerinde iktidarlar bu doğrultuda kanalizasyonların inşası ve sıhhi su tesisatlarının döşenmesi hususlarına eğilmişlerdir. 19. yüzyılda
Avrupa merkezli olarak geliştirilen kamu sağlığı politikalarını ve askeri teknolojiyi ülkesine hızla transfer etmeye çalışan Osmanlı Devleti’nin, su ve atık yönetimi meseleleri konusunda aynı çabayı gösterdiğini söylemek mümkün değildir. Bu makale Osmanlı coğrafyasında modernleşme sürecinde sanayileşen Osmanlı kentlerinden birisi olan Bursa’da su ve çevre yönetiminin efektif bir şekilde gerçekleştirilememesi sebebiyle ortaya çıkan “su kirliliği” problemini ele almaktadır. Modern devletin en temel vazifelerinin başında gelen halka temiz içme suyu temini gibi mühim bir meselenin, İstanbul gibi su kıtlığı yaşamayan Bursa kentinde nasıl yönetildiğini çok boyutlu olarak inceleyen bu çalışma 1903-1909 yılları arasında yabancı yüklenicilere verilen imtiyazla Bursa’daki içme sularının nasıl sıhhileştirilmeye çalışıldığı hususunu aydınlatmaya çalışmıştır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- “Bir Devlet Adamının” Mehmet Tevfik Beyin (Biren) II. Abdülhamid, Meşrutiyet ve Mütareke Dönemi Hatıraları, Cilt 1, yay. haz. Rezan Hürmen.İstanbul: Arma, 1993.
- Adak, Ufuk. “Water, Sewage and Sanitation: Infrastructure Projects and Public Health in Izmir in the Late Ottoman Empire”, Journal of Balkan and Near Eastern Studies 24:2 (2022): 263-284.
- Altıntaş, Ayten. Osmanlı Hekimlerinin Sağlık Kuralları. İstanbul: Biota Vakfı Yayını, 2012.
- Arabacı, Elçin. “Kapitalizmin Viktoria Çağı’nda Bursa’da Hukuksuzluk, Mülksüzleştirme ve Bir Şehir Ayaklanması”, Tanzimat’tan Günümüze Türkiye İşçi Sınıfı Tarihi 1839-2014. Yay.Haz. Y. Doğan Çetinkaya, Mehmet Ö. Alkan. İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2015, 56-119.
- Atam, Şenay. Osmanlı Devleti’nde Nafia Nezareti.Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2020.
- Aydın, A. F. vd., “Water Supply Structures of the Ottoman Period in Istanbul (Asian Side)”, Water Supply 13:3 (2013): 615-625.
- Aydın, Erdem. “Tanzimat ve Osmanlı Sağlık Hizmetleri”, IV. Türk Tıp Tarihi Kongresi Bildirileri. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2003, 446-449.
- Bazalgette, J. W. “On the Main Drainage of London, and the Interception of the Sewage from The River Thames”, Minutes of the Proceedings of the Institution of Civil Engineers 1865, 24 (1865), 280-314.
- Çiftçi, Cafer. “Osmanlı Dönemi Bursa Su Yollarının Bakımı ve Onarımında Vakıfların Rolü”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 3:3 (2002): 57-74.
- ____, “Bursa’da İpek Çekim Fabrikalarının Kurulması”, Bursa’da Yaşam, (Aralık 2013): 50-53.
- ____, “Hudâvendigar Vilâyetinde İpekböcekçiliğinin Canlandırılmasında Düyûn-i Umûmiyye İdâresi’nin Rolü”, Belleten, C. LXXVI:277 (2012): 905-949.
- Dalsar, Fahri. Türk Sanayi ve Ticaret Tarihinde Bursa’da İpekçilik. İstanbul: Sermet Matbaası, 1960.
- Dinçkal, Noyan. “Reluctant Modernization: The Cultural Dynamics of Water Supply in Istanbul, 1885-1950”, Technology and Culture 49:3 (2008): 675-700.
- Doktor Osman Şevki. Bursa ve Uludağ, haz. M. F. Birgül vd. Bursa: Bursa İl Özel İdaresi Yayını, 2007.
- Dörtok Abacı, Zeynep. “Modernleşme Sürecinde Bursa Kenti’nin Mekansal ve Sosyal Değişimi (1860-1910)”, Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi, 2005.
- Erder, Leyla Thayer.“The Making of Industrial Bursa: Economic Activity and Population in a Turkish City 1835-1975”, Doktora Tezi, Princeton University, 1976.
- Ergin, Osman Nuri. Türk Belediyecilik ve Şehircilik Tarihi Üstüne Seçmeler.Yay. Haz. Selahattin Yıldırım. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, 1987.
- Fesch, Paul. Constantinople aux Derniers Jours d’Abdulhamid. Paris: Marcel Rivière, 1907.
- Gümüş, Y. Can. “Altyapıları Görünür Kılmak: Geç Osmanlı İstanbulu’nda Tifo, Kolera ve Toplumsal Eşitsizlikler”, Bitmeyen Hikaye: Küresel Salgın Çağında Tarihe Yeniden Bakmak (Salgın Hastalıklar ve Kamu Sağlığı Pratikleri). Yay. Haz. İsmail Yaşayanlar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2022, 115-145.
- Günergun, Feza. “19. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Kimyager-Eczacı Bonkowski Paşa (1841-1905)”, 1. Türk Tıp Tarihi Kongresi Bildirileri. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1992, 239-254.
- Hasan Tâib Efendi. Hatıra ya da Bursa’nın Aynası. Yay. Haz. M. F. Birgül, Bursa: Bursa İl Özel İdaresi Yayını, 2007.
- Karataş, Ali İhsan. “Bursa Suları ve Su Vakıfları”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17:2 (2008): 379-417.
- Kaya, Aysel. Almanca Seyahatnamelerde Osmanlı Şehirleri 1850-1912. İstanbul: İletişim 2021.
- Kepecioğlu, Kamil. Bursa Kütüğü, Cilt 4. Yay. Haz. Hüseyin Algül vd. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi, 2009.
- Kenny, Charles. Salgın Döngüsü-İnsanlığın Bulaşıcı Hastalıklarla Bitmeyen Savaşı.Çev. Şule Ölez. İstanbul: İletişim, 2022.
- Kentel, K. Mehmet. “Pera, Kasımpaşa, Sewers, and Maps: Representing Infrastructural Entanglements in the Nineteenth-Century Istanbul”, Journal of the Ottoman & Turkish Studies Association 8, 1 (2021): 405–414.
- ____, “Doğanın ‘Kozmopolis’i: 19. Yüzyıl Sonu İstanbulu’nda Terkos Su Yolu Boyunca Köylüler, Mühendisler ve Hayvanlar”, İktidar Tohumları-Osmanlı Çevre Tarihi Üzerine İncelemeler. Yay. Haz. Onur İnal, Yavuz Köse, çev. Ercan Akyol.İstanbul: İletişim, 2022, 195-228.
- Kurt, Burcu. “The Ottoman State Between Urban Space and Environment: Preserving the Drinking Water of Istanbul”, Belleten 85:304 (2021): 933-966.
- Lemire, Vincent. “Water in Jerusalem at the End of the Ottoman Period (1850-1920)”, Bulletin du Centre de Recherche Français à Jérusalem 7 (2000): 129-143.
- Low, M. Christopher. Ottoman Infrastructures of the Saudi Hydro-State: The Technopolitics of Pilgrimage and Potable Water in the Hijaz”, Comparative Studies in Society and History 57:4 (2015): 942–974.
- Mac Farlane, Charles. Turkey and Its Destiny: The Result of Journeys Made in 1847 and 1848 to Examine into the State of That County, Cilt I. Philadelphia: Lea and Blanchard, 1850.
- Marie de Launay, Bonkowski Bey. Bursa ve Civarı, Yay. Haz. Burcu Kurt, İsmail Yaşayanlar, İstanbul: Heyamola, 2015.
- Mehmet Ziya. Bursa’dan Konya’ya Seyahat. Yay. Haz. M. F. Birgül, L. A. Çakmaklı. Bursa: Bursa İl Özel İdaresi Yayını, 2008.
- Miss Pardoe. The City of Sultan and Domestic Manner of the Turks in 1836, II. Cilt. London: Henry Colburn, 1837.
- Morabia, Alfredo. “Epidemiologic Interactions, Complexity, and the Lonesome Death of Max von Pettenkofer”, American Journal of Epidemiology, 166:11, (2007): 1233–1238.
- Mülazım Abdülkadir.Bursa Tarihi Kılavuzu, Yay. Haz. M. F. Birgül, L. A. Çanaklı.Bursa: Bursa İl Özel İdaresi, 2008.
- Ortaylı, İlber. Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahallî İdareleri (1840-1880). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2011.
- Osterhammel, Jürgen. Dönüşen Dünya-Küresel 19. Yüzyıl Tarihi. Çev. Mustafa Tüzel, İstanbul: İş Bankası, 2022.
- Özer, Arif Selçuk. Pınarbaşı’ndan Doğancı’ya Bursa’nın İçme Suyu Tarihi. Bursa: Buski, 2001.
- Perrot, Georges.Souvenirs d’un Voyage en Asie Mineure Paris: Michel Lévy Frères, 1864.
- Preiffer, Ida. Visit to the Holy Land, Egypt, and Italy. London: Ingram, Cooke and co, 1853.
- Quataert, Donald. Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü. Çev. Tansel Güney.İstanbul: İletişim, 2020.
- Seyitdanlıoğlu, Mehmet. Tanzimat Döneminde Modern Belediyeciliğin Doğuşu –Yerel Yönetim Metinleri, İstanbul: Türkiye İş Bankası, 2010.
- St. Laurent, Beatrice. “Ottomanization and Modernization. The Architectural and Urban Developement of Bursa and Genesis of Tradition 1839-1914”, Doktora Tezi, Harvard University, 1989.
- Şirin, Tolga. “Suyun İnsan Hakkı Olarak Değeri”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 16, 3-4 (2010): 85-168.
- Tansel, F. A. “Ahmet Vefik Paşa (3 Haziran, 1823-2 Nisan, 1891)”, Belleten 28:109 (1964): 117-139.
- Texier, Charles. Küçük Asya, Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi, 1. Cilt, çev. Ali Suat. Ankara: Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı, 2002.
- Topçu, Eral. “Bir İnsan Hakkı Olarak Su Hakkı”, İnsan Hakları Yıllığı 26 (2008): 15-40.
- Uzer, İhsan. “Bugünkü Bursa Suları”, Geçmişten Günümüze Bursa Suları Hakkında Yayınlanmış Eserler, Bursa: Buski, 2010, 6-62.
- Vigarello, Georges. Temiz ve Kirli-Ortaçağ’dan Günümüze Vücut Bakımının Tarihi. Çev. Zühre İlkgelen. İstanbul: Kabalcı, 1996.
- Walsh, Robert. İrlandalı Bir Vaizin Gözüyle II. Mahmud İstanbul’u, Çev. Zeynep Rona, İstanbul: Kitap, 2021.
- Yaşayanlar, İsmail. “Bir Anadolu Şehrinde Frenk Kolonizasyonu: Bursa’da Fransız Varlığı (1834-1926)”, Journal of Turkish Studies 43, (2015), 171-200.
- Yerlikaya, İlhan. “Tanzimattan Önce Osmanlı Devleti’nde Belediye Hizmetleri”, Osmanlı, Cilt 6, ed. Güler Eren. Ankara: Yeni Türkiye, 1999, 130-144.
- Yıldırım, Fahri. 14. Yüzyıldan Cumhuriyet Dönemine Kadar Yabancı Seyyahların Gözünden Bursa İlindeki Eserler, Cilt 1. Bursa: Nilüfer Belediyesi, 2014.
- Yıldırım, Nuran. “Su ile Gelen Ölüm: Kolera ve İstanbul Suları”, 14. Yüzyıldan Cumhuriyet’e Hastalıklar-Hastaneler-Kurumlar. Sağlık Tarihi Yazıları-1. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2014: 128-146.
- Yurdakul, İlhami. Aziz Şehre Leziz Su-Dersaadet (İstanbul) Su Şirketi (1873-1933). İstanbul: Kitabevi, 2010.
Toplam 56 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 29 Haziran 2023 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2023 Sayı: 2 |
Kaynak Göster
- Makale Dosyaları
Beşinci Sayımızla Merhaba!
Toplumsal Tarih Akademi dergisinin yeni sayısı ile karşınızdayız. Bu sayı, dergimizin yayın hayatına başladığı 2022 Aralık ayından bu yana çıkan beşinci sayısı. Ama tematik bir dosyadan oluşmaması nedeniyle de ilk olma niteliği taşıyor. Aynı zamanda bizim, derginin editör yardımcılığından editörlüğüne geçiş aşamasında ilk deneyimimiz. O nedenle şimdiden, her ne kusur işlediysek affola.
Dergiyi çok kısa zamanda Tarih Vakfı’nın önemli yayınlarından biri haline getiren önceki editörlerimiz Yaşar Tolga Cora ve Nurşen Gürboğa’ya, derginin yayın hayatına başlaması yolundaki öncü rolü nedeniyle Tarih Vakfı eski Genel Başkanı ve dergimizin eski genel yayın yönetmeni Mehmet Ö. Alkan’a teşekkürlerimizi sunarız. Dergiyi ileriye taşımak için omuzlarımıza yüklenen sorumluluğun farkındayız. Umarız, Yayın Kurulu üyelerimizin ve genişleyen editör kadromuzun desteği ile bu sorumluluğu hakkıyla yerine getireceğiz. Bu noktada, dergi yönetiminin yenilendiği Eylül 2024 yayın kurulu toplantımızda, bizlerle birlikte dergimizi oluşturma sorumluluğunu paylaşan yeni kitap inceleme editörlerimiz Gülhan Balsoy ve Cihangir Gündoğdu’ya, yeni belge inceleme bölümü̈ editörümüz Deniz Türker’e teşekkür ederiz. Yeni bölüm editörlerimize tüm enerjileriyle sürece koydukları büyük katkıdan dolayı müteşekkiriz. Nurşen Gürboğa editörlüğü bizlere devretmekle beraber derginin Genel Yayın Yönetmenliği pozisyonunu sürdürüyor, kendisinin rehberliği ve desteği, Tarih Vakfı yönetimi ile kurduğu köprü̈ bizler için çok değerli. Yazıların yayına hazırlanması sürecinde hem çok titiz hem de bir o kadar hızlı çalışan, yardımcı editörlük görevini de üstlenen Türkçe dil editörümüz Emre Erkan’a teşekkür ederiz. Mizanpaj editörümüz Aşkın Yücel Seçkin’e de özenli ve seri çalışması için içtenlikle teşekkür ediyoruz. Ayrıca revizyonlarıyla yazarlarımızı yönlendiren, dergimizin görünmez kahramanları anonim hakemlerimize teşekkür ediyoruz. Bir yandan uzun bir süre sonra serbest konulu yazılardan oluşan bir sayı çıkarma kararı almamız, öte yandan süreç devam ederken değişen yönetim yapımız süreçte bazı aksamalara yol açtı. Bunu hoşgörü̈ ve sabırla karşılayan yazarlarımıza da ayrıca minnettarız.
Bu sayımızda dört araştırma makalesi, üç belge inceleme yazısı, dört kitap inceleme yazısı ve bir anma yazısı yer alıyor. Öncelikle beşinci sayımızda yayınlanan araştırma makalelerinden bahsetmek istiyoruz. İlk araştırma makalemiz Nurhan Davutyan tarafından kaleme alındı ve “1875 Osmanlı Moratoryumu Önlenebilirdi” başlığını taşıyor. Osmanlı İmparatorluğu’nun mali egemenliğini ihlal eden Düyun-ı Umumiye’nin kurulmasına giden gelişmelere farklı bir perspektiften bakan çalışma, kapsamlı kaynaklardan ve istatistiksel analiz yöntemlerinden yararlanıyor. Davutyan’a göre Mehmed Emin Ali Paşa’nın 1867’de önerdiği mali tedbirler 1879’da değil önerildiği zaman uygulansaydı moratoryumun engellenmesi ihtimali bulunuyordu. İkinci araştırma makalemiz üç yazarın ortak çalışması: Murat Tülek, Jean-François Pérouse ve Funda Ferhanoğlu. Başlığı “1922 Öncesinde Jacques Pervititch” olan bu ayrıntılı çalışma İstanbul’un haritacılık tarihinde mihenk taşı olan Pervititch’in geçmişine, henüz İstanbul sigorta planlarını hazırlamaya başlamadan önceki dönemine odaklanıyor. Bir tanesini kapağa taşıdığımız değerli görsel malzemeleri okurumuzla buluşturan bu makale, Pervititch’in aile yaşamı, mesleki gelişimi ve ilk haritaları üzerine değerli bilgiler veriyor. Üçüncü araştırma makalemizin başlığı “İstisnayı Yönetmek, Adaleti Müzakere Etmek: İşkodra’da Cibal Kanunu, Umumi Sulhlar ve Hibrit Cezalandırma Usulleri.” Yazarımız Ebru Aykut bizi Geç Osmanlı dönemi Arnavut diyarına götürüyor ve yerel dağ kanunları ile merkezileşme çabaları arasında Osmanlıların yönetim hamlelerini anlamamızı sağlıyor. Foucault’nun yönetimsellik (governmentality) kavramının bir dizi vakada sınanması açısından olduğu kadar İşkodra’da vuku bulan ilginç tarihsel hadiselerin incelenmesi açısından da okurlarımızı tatmin edecek bir çalışma olduğunu düşünüyoruz. Dördüncü̈ araştırma makalemiz doğa tarihi alanında ve daha uzun makalelerle kısa makaleler arasında bir geçiş niteliğinde. ““Başka Yazacak Şey mi Yok?”: 19. Yüzyıl Osmanlı Aydınının Gözünden Karabatak ve Karabatağın Kısa Leksikolojik Tarihi” başlıklı bu ilginç yazıda Tarkan Murat Akkaya, 1899 tarihinde Karabatak kuşu üzerine yazılmış bir gazete makalesine mercek tutuyor. Acaba etrafımızda uçup duran tüm bu güzel kuşların adı nereden geliyor? Kuş adlarının kökenini inceleyen nomenclature alanında, en azından karabatak adıyla ilgili Akkaya’nın yazısının söyleyecek sözü̈ var.
Deniz Türker editörlüğünde oluşan belge inceleme yazıları bölümümüz tarihçiler camiasının ve okurların dikkatini gözden kaçmış belgelere çekmeyi, bu belgelerin yaratıcı biçimlerde yorumlamayı hedefliyor. Filiz Yazıcıoğlu’nun incelemesi birer kaynak olarak arzuhallerin önemini hatırlatıyor. Yazı, II. Abdülhamit döneminde Kesriye kazası telgraf memuru Mehmet Tevfik Bey’in Rumeli Müfettişliği’ne yazdığı arzuhalleri inceliyor ve düşük dereceli sayılabilecek bir memurun tayininin bile yabancı devletlerin müdahalesinin konusu olması üzerine eleştirel bir biçimde düşünüyor. Mertkan Karaca, Osman Hamdi Bey’in kardeşi Halil Edhem Bey tarafından 1909’da yazılmış Almanca bir makaleyi inceliyor. Asurolog Hermann von Hilprecht’e hazırlanan armağan kitabında yer alan bu makale günümüzde İstanbul Arkeoloji Müzesi adını taşıyan Müze-i Hümayun’un tarihi açısından değerli bir belge. Aysel Yıldız’ın yazısı, 1756’da İstanbul’da doğan ve önce Rusya’da esaret çeken sonra ABD’ye göçen yeniçeri İbrahim Bin Ali’yle ilgili. Yıldız bu ilginç hayat hikayesine kaynaklık eden iki mektubu inceliyor.
Dergimizin, Gülhan Balsoy ve Cihangir Gündoğdu editörlüğünde oluşan kitap inceleme yazıları bölümü̈ yakın dönemlerde yayınlanmış, Osmanlı İmparatorluğu ve Cumhuriyet tarihinin farklı dönemlerine odaklanan kitapların incelemelerini içeriyor. Ekrem Yener, Ümit Kurt’un Aras Yayınları’ndan çıkan Kanun ve Nizam Dairesi’nde Soykırım Teknokratı Mustafa Reşat Mimaroğlu’nun İzinde Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Devlet Mekanizması başlıklı kitabını, Melis Cankara, Uğur Zekeriya Peçe’nin Stanford University Press tarafından basılan kitabını inceliyor. Kitap Island and Empire: How Civil War in Crete Mobilized the Ottoman World başlığını taşıyor ve 1890’larda Girit’te ortaya çıkan iç savaş koşullarının yerinden ettiği Müslüman nüfusun etkisiyle tetiklenen Osmanlı toplumsal hareketlerini tartışıyor. Ayşe Hilal Uğurlu, Ali Akyıldız’ın Timaş Yayınları tarafından basılmış olan ve Osmanlı İmparatorluğunun kurumsal yapısına ışık tutan Mabeyn-i Hümayun: Osmanlı Saray Teşkilatının Modernleşmesi başlıklı çalışmasını inceliyor. Numan Deniz ise Nir Shafir’in The Order and Disorder of Communication: Pamphlets and Polemics in Seventeenth-Century Ottoman Empire adlı kitabını inceledi. Kitap 17. Yüzyıl el yazması kitapçıkların bir iletişim ve tartışma zeminine dönüşmesini ele alıyor.
Dergimizin vefeyat yazısı bölümünde, geçtiğimiz yaz aylarında kaybettiğimiz, Tarih Vakfı mütevellisi, yerel tarih, kent tarihi, Selçuklu tarihi, Osmanlı tarihi ve eğitim tarihi konularındaki çalışmaları ile bilinen tarihçi, öğretmen ve yazar Necdet Sakaoğlu’nu Fahri Aral’ın kaleminden bir yazı ile anıyoruz.
Toplumsal Tarih Akademi dergisinin yeni sayısı ile karşınızdayız. Bu sayı, dergimizin yayın hayatına başladığı 2022 Aralık ayından bu yana çıkan beşinci sayısı. Ama tematik bir dosyadan oluşmaması nedeniyle de ilk olma niteliği taşıyor. Aynı zamanda bizim, derginin editör yardımcılığından editörlüğüne geçiş aşamasında ilk deneyimimiz. O nedenle şimdiden, her ne kusur işlediysek affola.
Dergiyi çok kısa zamanda Tarih Vakfı’nın önemli yayınlarından biri haline getiren önceki editörlerimiz Yaşar Tolga Cora ve Nurşen Gürboğa’ya, derginin yayın hayatına başlaması yolundaki öncü rolü nedeniyle Tarih Vakfı eski Genel Başkanı ve dergimizin eski genel yayın yönetmeni Mehmet Ö. Alkan’a teşekkürlerimizi sunarız. Dergiyi ileriye taşımak için omuzlarımıza yüklenen sorumluluğun farkındayız. Umarız, Yayın Kurulu üyelerimizin ve genişleyen editör kadromuzun desteği ile bu sorumluluğu hakkıyla yerine getireceğiz. Bu noktada, dergi yönetiminin yenilendiği Eylül 2024 yayın kurulu toplantımızda, bizlerle birlikte dergimizi oluşturma sorumluluğunu paylaşan yeni kitap inceleme editörlerimiz Gülhan Balsoy ve Cihangir Gündoğdu’ya, yeni belge inceleme bölümü̈ editörümüz Deniz Türker’e teşekkür ederiz. Yeni bölüm editörlerimize tüm enerjileriyle sürece koydukları büyük katkıdan dolayı müteşekkiriz. Nurşen Gürboğa editörlüğü bizlere devretmekle beraber derginin Genel Yayın Yönetmenliği pozisyonunu sürdürüyor, kendisinin rehberliği ve desteği, Tarih Vakfı yönetimi ile kurduğu köprü̈ bizler için çok değerli. Yazıların yayına hazırlanması sürecinde hem çok titiz hem de bir o kadar hızlı çalışan, yardımcı editörlük görevini de üstlenen Türkçe dil editörümüz Emre Erkan’a teşekkür ederiz. Mizanpaj editörümüz Aşkın Yücel Seçkin’e de özenli ve seri çalışması için içtenlikle teşekkür ediyoruz. Ayrıca revizyonlarıyla yazarlarımızı yönlendiren, dergimizin görünmez kahramanları anonim hakemlerimize teşekkür ediyoruz. Bir yandan uzun bir süre sonra serbest konulu yazılardan oluşan bir sayı çıkarma kararı almamız, öte yandan süreç devam ederken değişen yönetim yapımız süreçte bazı aksamalara yol açtı. Bunu hoşgörü̈ ve sabırla karşılayan yazarlarımıza da ayrıca minnettarız.
Bu sayımızda dört araştırma makalesi, üç belge inceleme yazısı, dört kitap inceleme yazısı ve bir anma yazısı yer alıyor. Öncelikle beşinci sayımızda yayınlanan araştırma makalelerinden bahsetmek istiyoruz. İlk araştırma makalemiz Nurhan Davutyan tarafından kaleme alındı ve “1875 Osmanlı Moratoryumu Önlenebilirdi” başlığını taşıyor. Osmanlı İmparatorluğu’nun mali egemenliğini ihlal eden Düyun-ı Umumiye’nin kurulmasına giden gelişmelere farklı bir perspektiften bakan çalışma, kapsamlı kaynaklardan ve istatistiksel analiz yöntemlerinden yararlanıyor. Davutyan’a göre Mehmed Emin Ali Paşa’nın 1867’de önerdiği mali tedbirler 1879’da değil önerildiği zaman uygulansaydı moratoryumun engellenmesi ihtimali bulunuyordu. İkinci araştırma makalemiz üç yazarın ortak çalışması: Murat Tülek, Jean-François Pérouse ve Funda Ferhanoğlu. Başlığı “1922 Öncesinde Jacques Pervititch” olan bu ayrıntılı çalışma İstanbul’un haritacılık tarihinde mihenk taşı olan Pervititch’in geçmişine, henüz İstanbul sigorta planlarını hazırlamaya başlamadan önceki dönemine odaklanıyor. Bir tanesini kapağa taşıdığımız değerli görsel malzemeleri okurumuzla buluşturan bu makale, Pervititch’in aile yaşamı, mesleki gelişimi ve ilk haritaları üzerine değerli bilgiler veriyor. Üçüncü araştırma makalemizin başlığı “İstisnayı Yönetmek, Adaleti Müzakere Etmek: İşkodra’da Cibal Kanunu, Umumi Sulhlar ve Hibrit Cezalandırma Usulleri.” Yazarımız Ebru Aykut bizi Geç Osmanlı dönemi Arnavut diyarına götürüyor ve yerel dağ kanunları ile merkezileşme çabaları arasında Osmanlıların yönetim hamlelerini anlamamızı sağlıyor. Foucault’nun yönetimsellik (governmentality) kavramının bir dizi vakada sınanması açısından olduğu kadar İşkodra’da vuku bulan ilginç tarihsel hadiselerin incelenmesi açısından da okurlarımızı tatmin edecek bir çalışma olduğunu düşünüyoruz. Dördüncü̈ araştırma makalemiz doğa tarihi alanında ve daha uzun makalelerle kısa makaleler arasında bir geçiş niteliğinde. ““Başka Yazacak Şey mi Yok?”: 19. Yüzyıl Osmanlı Aydınının Gözünden Karabatak ve Karabatağın Kısa Leksikolojik Tarihi” başlıklı bu ilginç yazıda Tarkan Murat Akkaya, 1899 tarihinde Karabatak kuşu üzerine yazılmış bir gazete makalesine mercek tutuyor. Acaba etrafımızda uçup duran tüm bu güzel kuşların adı nereden geliyor? Kuş adlarının kökenini inceleyen nomenclature alanında, en azından karabatak adıyla ilgili Akkaya’nın yazısının söyleyecek sözü̈ var.
Deniz Türker editörlüğünde oluşan belge inceleme yazıları bölümümüz tarihçiler camiasının ve okurların dikkatini gözden kaçmış belgelere çekmeyi, bu belgelerin yaratıcı biçimlerde yorumlamayı hedefliyor. Filiz Yazıcıoğlu’nun incelemesi birer kaynak olarak arzuhallerin önemini hatırlatıyor. Yazı, II. Abdülhamit döneminde Kesriye kazası telgraf memuru Mehmet Tevfik Bey’in Rumeli Müfettişliği’ne yazdığı arzuhalleri inceliyor ve düşük dereceli sayılabilecek bir memurun tayininin bile yabancı devletlerin müdahalesinin konusu olması üzerine eleştirel bir biçimde düşünüyor. Mertkan Karaca, Osman Hamdi Bey’in kardeşi Halil Edhem Bey tarafından 1909’da yazılmış Almanca bir makaleyi inceliyor. Asurolog Hermann von Hilprecht’e hazırlanan armağan kitabında yer alan bu makale günümüzde İstanbul Arkeoloji Müzesi adını taşıyan Müze-i Hümayun’un tarihi açısından değerli bir belge. Aysel Yıldız’ın yazısı, 1756’da İstanbul’da doğan ve önce Rusya’da esaret çeken sonra ABD’ye göçen yeniçeri İbrahim Bin Ali’yle ilgili. Yıldız bu ilginç hayat hikayesine kaynaklık eden iki mektubu inceliyor.
Dergimizin, Gülhan Balsoy ve Cihangir Gündoğdu editörlüğünde oluşan kitap inceleme yazıları bölümü̈ yakın dönemlerde yayınlanmış, Osmanlı İmparatorluğu ve Cumhuriyet tarihinin farklı dönemlerine odaklanan kitapların incelemelerini içeriyor. Ekrem Yener, Ümit Kurt’un Aras Yayınları’ndan çıkan Kanun ve Nizam Dairesi’nde Soykırım Teknokratı Mustafa Reşat Mimaroğlu’nun İzinde Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Devlet Mekanizması başlıklı kitabını, Melis Cankara, Uğur Zekeriya Peçe’nin Stanford University Press tarafından basılan kitabını inceliyor. Kitap Island and Empire: How Civil War in Crete Mobilized the Ottoman World başlığını taşıyor ve 1890’larda Girit’te ortaya çıkan iç savaş koşullarının yerinden ettiği Müslüman nüfusun etkisiyle tetiklenen Osmanlı toplumsal hareketlerini tartışıyor. Ayşe Hilal Uğurlu, Ali Akyıldız’ın Timaş Yayınları tarafından basılmış olan ve Osmanlı İmparatorluğunun kurumsal yapısına ışık tutan Mabeyn-i Hümayun: Osmanlı Saray Teşkilatının Modernleşmesi başlıklı çalışmasını inceliyor. Numan Deniz ise Nir Shafir’in The Order and Disorder of Communication: Pamphlets and Polemics in Seventeenth-Century Ottoman Empire adlı kitabını inceledi. Kitap 17. Yüzyıl el yazması kitapçıkların bir iletişim ve tartışma zeminine dönüşmesini ele alıyor.
Dergimizin vefeyat yazısı bölümünde, geçtiğimiz yaz aylarında kaybettiğimiz, Tarih Vakfı mütevellisi, yerel tarih, kent tarihi, Selçuklu tarihi, Osmanlı tarihi ve eğitim tarihi konularındaki çalışmaları ile bilinen tarihçi, öğretmen ve yazar Necdet Sakaoğlu’nu Fahri Aral’ın kaleminden bir yazı ile anıyoruz.
Yayın kurulumuzun kararı doğrultusunda dergimiz bundan böyle Haziran aylarında tematik dosyalı, Aralık aylarında ise serbest çağrılı olarak yayınlanacak. Bu nedenle gerek DergiPark, gerekse Tarih Vakfı’nın internet sitesi üzerinden yayınladığımız çağrı metinlerini takip etmenizi öneririz. 2025 yılı Aralık ayında yayınlanacak yedinci sayımızda yer alabilecek yazıların son gönderim tarihi 15 Haziran 2025 olarak belirlenmiştir. Yazıların DergiPark sistemi üzerinden gönderilmesini özellikle rica ediyoruz.
Toplumsal tarihçiliğin gelişmesini, özgür ve eleştirel düşüncenin kendini ifade edecek mecra bulmasını, bu amaçla özellikle nitelikli Türkçe makalelerin okurlarla buluşmasını önemsiyoruz. Toplumsal Tarih Akademi dergisi Tarih Vakfı’nın köklü̈ ve eleştirel yayıncılık geleneğini akademik dergiciliğin uluslararası standartlarıyla bir araya getirmeyi amaçlıyor. Bu çerçevede dergimizin ulusal ve uluslararası dizinlerde taranması için gerekli başvuru süreçlerini yürütüyoruz. Sizlerin yapıcı eleştirileri ve katkıları bizler için çok önemli. Dergimize ilişkin değerlendirme ve eleştirilerinizi merakla bekliyoruz.
Keyifli okumalar ve güzel bir yıl dileriz.
Toplumsal Tarih Akademi Dergisi Editörleri
Firuzan Melike Sümertaş & Sırrı Emrah Üçer