Türkiye’de Kurum Tarihçiliğinin İmkanları ve Sınırlılıkları: Dışişleri Bakanlığı Örneği

Yıl 2023, Sayı: 3, 87 - 101, 26.12.2023

Özge Özkoç

Öz

Tarih disiplininin alt dallarından bir olarak değerlendirilebilecek kurum tarihçiliği dünyada ve Türkiye’de gelişmekte olan bir çalışma alanıdır. Özellikle Türkiye söz konusu olduğunda kurum tarihçiliğinin 1980’lerden bu yana önemli bir gelişme ivmesi yakaladığı söylenebilir. Buna rağmen, mevcut literatürün kendine has yöntem, bilimsellik ve nesnellik gibi temel sorunları araştırmacıların gündemini meşgul etmeye devam etmektedir. Dolayısıyla, Türkiye’de kurumların tarihyazımı başta arşiv malzemesine ulaşmadaki zorluklar olmak üzere önemli sınırlılıklara sahiptir. Bunun yanı sıra, mikro ölçekteki kurumların tarihlerinin yazılması Türkiye Cumhuriyet tarihinin yeniden düşünülmesine imkân tanıyacak bir potansiyeli de içinde barındırmaktadır. Bu çalışma, Türkiye gibi gelişmekte olan bir ülkede kurum tarihçiliğinin imkanlarını ve sınırlılıklarını Türk Dışişleri Bakanlığı’nı merkeze alarak tartışmayı hedeflemektedir. 1980’lerden bu yana kurum tarihi yazılırken özellikle birincil kaynaklara ulaşmadaki zorluklar, üzerinde mutabık kalınmış bir yöntemin (neredeyse) olmayışı, araştırmanın bilimselliği ve nesnelliği gibi temel sorunların ne derecede aşılıp aşılmadığı Dışişleri Bakanlığı örneği üzerinden değerlendirilecektir. Son olarak, Dışişleri Bakanlığı kurumsal tarihinin Tarih ve Uluslararası İlişkiler disiplinlerine hangi açılardan katkı sağlayabileceği tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kurumsal tarih, T.C. Dışişleri Bakanlığı, yöntem sorunu, kurum tarihinin kaynakları

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

121K198

Teşekkür

Bu çalışma, Yazarın yürütücülüğünü yaptığı “100. Yılında Dışişleri Bakanlığı: Kurumsal Dönüşümü ve Türk Dış Politikasıyla Etkileşim Sürecinin İncelenmesi, 1920-2020” (Proje No: 121K198) başlıklı TÜBİTAK 1001 projesinin bulgularından hareketle hazırlanmıştır.

The Possibilities and Limitations of Institutional Historiography in Turkey: The Case of the Ministry of Foreign Affairs

Öz

Institutional historiography, as a branch of historical studies, is an emerging field of research in both international and Turkish literature. Especially in the case of Turkey, it can be noted that institutional historiography has experienced a significant upsurge since the 1980s. Nevertheless, the problems of methodology and objectivity of this new literature continue to occupy the agenda of researchers. For example, institutional historiography in Turkey has important limitations, especially difficulties in accessing archives. Moreover, the study of institutions at the micro level has the potential to enable a rethinking of the history of the Turkish Republic. This study aims to discuss the possibilities and limitations of institutional historiography in a developing country like Turkey, focusing on the case of the Ministry of Foreign Affairs. Using the case of the MFA as an example, the study examines the extent to which the main problems of institutional historiography since the 1980s, such as the difficulties in accessing primary sources, the (almost) absence of an agreed methodology, and the objectivity of research, have been overcome or not. Finally, the extent to which the institutional history of the Ministry of Foreign Affairs can contribute to the disciplines of History and International Relations will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Institutional history, Turkish Ministry of Foreign Affairs, methodological problems, sources of institutional history

Proje Numarası

121K198

Kaynakça

• Ahıska, Meltem. Radyonun Sihirli Kapısı: Garbiyatçılık ve Politik Öznelik. İstanbul: Metis, 2019.
• Başa, Şafak. Kurumsallaşma Bağlamında Dahiliye Nezareti’nden Dahiliye Vekaleti’ne Geçiş. Ankara: TODAİE, 2013.
• Coşar, Nevin. Geçmişten Geleceğe Demirbank. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1999.
• Çankaya, Ali. Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler I. Cilt. Ankara: Örnek Matbaası, 1954.
• ________. Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler II. Cilt. Ankara: Örnek Matbaası, 1954.
• Eldem, Edhem. Osmanlı Bankası Tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1999.
• Ergin, Osman Nuri. İstanbul Mektepleri ve İlim, Terbiye ve San’at Müesseseleri Dolayısiyle Türkiye Maarif Tarihi 5 Cilt. İstanbul: Eser Matbaası, 1977.
• Greenstock, Jeremy. “The Bureaucracy: Ministry of Foreign Affairs, Foreign Service, and Other Governement Departments”, The Oxford Handbook of Modern Diplomacy. Yay. Haz. Andrew Cooper, Jorge Heine & Rhames Thakur. Oxford: Oxford University Press, 2013.
• Girgin, Kemal. Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemleri Hariciye Tarihimiz. İstanbul: OkumuşAdam Yayınları, 2005.
• Güldöşüren, Arzu. “Türkiye’de Kurum Tarihçiliği Literatürü”. TALİD 19-37, 2021, 395-465.
• Gülen, Berkay. “Turf Wars in Foreign Policy Bureaucracy: Rivalry Between the Government and the Bureaucracy in Turkish Foreign Policy”. Foreign Policy Analysis 18-4, 2022, 1-19.
• Gürpınar, Doğan. “From Ottoman Emperial Worldview to Turkish National Outlook: The Late Ottoman Diplomatic Service”. Doktora Tezi, Sabancı Üniversitesi, 2010.
• Hale, William. Türkiye’de Ordu ve Siyaset: 1789’dan Bugüne. İstanbul: Hil Yayınları: 1996.
• Hocking, Brian. “Introduction: Foreign Ministries: Redefining the Gatekeeper Role”. Yay.Haz. Brian Hocking, 1-15. Foreign Ministries: Change and Adaptation. London: Macmillan Press, 1999.
• İnsel Ahmet ve Ali Bayramoğlu. Bir Zümre, Bir Parti: Türkiye’de Ordu. İstanbul: İletişim Yayınları, 2004.
• Kocabaşoğlu, Uygur vd. Türkiye İş Bankası Tarihi. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2001.
• Koraltürk, Murat. “Türkiye’de Kurum Tarihi Yazıcılığı Hakkında Düşünceler”. Müteferrika 28, 2005, 137-141.
• Kuneralp, Sinan. “The Ministry of Foreign Affairs under the Ottoman Empire and the Turkish Republic,” The Times Survey of Foreign Ministries, Yay. Haz. Zara Steiner, 493-512. London: Times Books, 1982.
• Lequesne, Christian. “Why Studying State Foreign Services Remains a Research Pritority”. Diplomacy&Statecraft 30-4, 2019, 780-785.
• Moses, Jonathan W.&Torbjorn Knutsen. “Inside Out: Globalization and the Reorganization of Foreign Affairs Ministries”. Cooperation and Conflict 36-4, 2001, 335-380.
• Güvenç, Murat ve Oğuz Işık. Emlak Bankası Tarihi: 1926-1998. İstanbul: Emlak Bankası Yayınları, 1999.
• Opperman, Kai &Klaus Brummer. “Who Gets What in Foreign Affairs? Explaning the Allocation of Foreign Ministries in Coalition Governments”. Government and Opposition 55-2, 2020, 241-259.
• Özcoşkun, Ali Rıza. 2018. Cumhuriyetin Kuruluşundan Bugüne Dışişleri Bakanlığı Teşkilat Yapısı (1920-2018), Türk Diplomatik Arşivi Yayınları, http://www.mfa.gov.tr/data/kutuphane/yayinlar/mensuplar/ali-riza-ozcoskun.pdf, Erişim Tarihi: 26.06.2023.
• Paker, Evren Balta ve İsmet Akça, Yay. Haz. Türkiye’de Ordu, Devlet ve Güvenlik Siyaseti. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2010.
• Sert, Hüseyin. “Memory of an Institution: The Turkish Ministry of Foreign Affairs and Turkish Diplomats in the 1960-1980 Period”. Doktora Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, 2018.
• ________. “Bir Raporun Hikayesi: Türkiye’nin Batı ile İttifakında Dışişleri Bürokrasisinin Rolü ve Bakanlık İçi Bir İtiraz Olarak ‘Üçüncü Dünyacılık’ ”. A.Ü. S.B.F. Dergisi 75-1 (2020), 97-125.
• ________ . “ ‘Yassıoda’ ve Ötesi: 27 Mayıs 1960 Askeri Darbesinin Türk Dışişleri Bakanlığına Etkisi”. Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, 92 (2021), 361-386.
• ________. “When Diplomats Lead to a War: The Role of the Turkish Diplomatic Bureaucracy in the Military Intervention in Cyprus”. Journal of Balkan and Near Eastern Studies 25-2 (2023), 257-277.
• Stubbs, William. The Constitutional History of England: Its Origins and Development, Vol. 1. Oxford: At The Clarendon Press, 1874.
• Süleymanoğlu-Kürüm, Rahime. “The Sociology of Diplomats and Foreign Policy Sector: The Role of Cliques on the Policy-Making Process”. Political Studies Review 19-4, 2021, 558-573.
• Tekeli, İlhan. Tarihyazımı Üzerine Düşünmek. Ankara: Dost Yayınevi, 1998.
• ________. Birlikte Yazılan ve Öğrenilen Bir Tarihe Doğru. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2007.
• Tekeli, İlhan ve Selim İlkin. Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası. Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, 1999. Tekin, Gürkan. “Kurum Tarihi Yazımıyla İlgili Sorunlar”. Atatürk Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi 42, 2008, 331-340.
• Thompson, Paul. Geçmişin Sesi: Sözlü Tarih. Çev. Şehnaz Layıkel. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1999. Toprak, Zafer. Sümerbank Holding A.Ş. İstanbul: Creative Yayıncılık, 1990.
• ________. Bir Geleceğin Geçmişi-1908’den 1998’e Akbank Tarihi. İstanbul: Akbank, 1998.
• Ünal, Müzeyyen Ezel. Cumhuriyetin Diplomatı Olmak: Erken Cumhuriyet Dönemi Büyükelçileri Üzerine Prosopografik Bir İnceleme. İstanbul: İletişim Yayınları, 2023.
• “Cumhuriyet Dönemi Meclisleri Genel Kurul Tutanaklarına Erişim Sistemi”, https://www5.tbmm.gov.tr/kutuphane/tutanak_sorgu.html, Erişim Tarihi: 03.07.2023.
• “Dışişleri Bakanlığı Belleteni (1964-1986)”, http://diad.mfa.gov.tr/db-belleteni.tr.mfa, Erişim Tarihi: 03.07.2023.
• “Dışişleri Bakanlığı Tarihçesi (1981-2000)”, http://diad.mfa.gov.tr/db-tarihce.tr.mfa, Erişim Tarihi: 03.07.2023.
• “Dışişleri Bakanlığı Yıllığı (1953-1967)”, http://diad.mfa.gov.tr/db-yillik.tr.mfa, Erişim Tarihi: 03.07.2023.
• “Dışişleri Bakanlığı Mensupları ve Emekli Büyükelçilerin Eserleri”, https://www.mfa.gov.tr/disisleri-bakanligi-mensuplari-ve-emekli-buyukelcilerin-eserleri.tr.mfa, Erişim Tarihi: 01.07.2023.
• http://diad.mfa.gov.tr/disisleri-bakanligimiz-diplomatik-arsiv.tr.mfa, Erişim Tarihi: 03.07.2023.
• Özcoşkun, Ali Rıza. 2018. Cumhuriyetin Kuruluşundan Bugüne Dışişleri Bakanlığı Teşkilat Yapısı (1920-2018), Türk Diplomatik Arşivi Yayınları, http://www.mfa.gov.tr/data/kutuphane/yayinlar/mensuplar/ali-riza-ozcoskun.pdf, Erişim Tarihi: 26.06.2023.
• Yalçınkaya, Akansel. “Piyasa ile Akademi Arasında: Türkiye’de Kurum Tarihçiliği Alanının Ortaya Çıkışı, Gelişi ve Aktörler Arası Dinamikleri,” https://www.researchgate.net/profile/Akansel-Yalcinkaya/publication/368286080_Piyasa_ile_Akademi_Arasinda_Turkiye'de_Kurum_Tarihciligi_Alaninin_Ortaya_Cikisi_Gelisimi_ve_Aktorler_Arasi_Dinamikleri/links/63dfabc164fc86063820877f/Piyasa-ile-Akademi-Arasinda-Tuerkiyede-Kurum-Tarihciligi-Alaninin-Ortaya-Cikisi-Gelisimi-ve-Aktoerler-Arasi-Dinamikleri.pdf, Erişim Tarihi: 30.06.2023.
• “T.C. Cumhurbaşkanlığı Resmi Gazete”, https://www.resmigazete.gov.tr, Erişim Tarihi: 03.07.2023.