Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Ekmekçi Esnâfı (Habbâz) ve Faaliyetleri

Yıl 2018, , 863 - 898, 01.12.2018

Ali Efdal Özkul

https://doi.org/10.37879/belleten.2018.863

Öz

Osmanlı Devleti Kıbrıs’ı fethettikten sonra adanın ihtiyaçları doğrultusunda adaya Anadolu’nun birçok bölgesinden çeşitli mesleklere sahip olan insanlar da göndermiştir. Lefkoşa Sicillerinden öğrenildiği kadarıyla, Osmanlı idaresi boyunca adada yaklaşık 100 civarında esnaf grubu faaliyet göstermiştir. Bu zanaat dalları incelendiğinde, hemen hemen hepsinde adadaki Müslüman ve gayrimüslim halkın karışık olarak birlikte çalıştıkları görülür. Adada faaliyet gösteren zanaat dallarından birisi de Ekmekçi esnafıdır. Ekmeğin hammaddesi olan buğday üretiminde meydana gelen iniş ve çıkışlar direkt olarak ekmek fiyatlarını etkilemekteydi. Günümüzde olduğu gibi ekmek halkın temel tüketim maddelerinden birisi olduğu için bu işi yapan ekmekçiler, sıkı bir denetim altında tutulurlardı. Sicildeki narh kayıtlarında ekmekçilerin ürettikleri ekmeklerin çeşidine, fırınların adlarına, fırında çalışanların isimleri ile ücretlerine, sattıkları ekmeğin ve ekmekçilerin ürettikleri diğer ürünlerin fiyatlarına rastlanmaktadır. Söz konusu çalışmada Lefkoşa Şer‘i Sicillerinden yola çıkılarak elde edilen veriler yerli ve yabancı kaynaklarla desteklenmiştir. Sonuç olarak Kıbrıs toplumun bir parçası olan Ekmekçi esnafının adanın sosyo-ekonomik tarihine yaptığı izler irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kıbrıs, Lefkoşa, Şer‘i Sicil, Esnaf, Ekmekçi, Ekmek, Peksimet

Bakers and Activities in Cyprus in the Ottoman Administration

Öz

After the Ottoman State conquered Cyprus, people from different trades were sent to the island according to the needs of the island from various regions of Anatolia. As learned from the Nicosia judicial record (Şer-i Sicil), nearly 100 trades groups were operating in island during the Ottoman administration. When these craft branches examined, it can be seen that the non-Muslims and the Muslims worked together in all. One of active trade group was bakeries in Cyprus. The ups and downs in wheat production, which is the raw material of bread, directly affected the prices of bread. As it is today, bread has an important place in Ottoman society. Due to being basic consumer goods in Ottoman territory, the bakers were held under strict control. From the narh in Nicosia judicial record, lots of information taken like the kind of bread they produce, the names of the bakeries, the names and salaries of employees in the bakeries, and the bread and the other products prices that the bakers produce and sell. In this study, the data obtained from the way of the Nicosia Judical Records were also supported with other domestic and foreign sources. As a result, in this study the effects of the socio-economic history of the bakeries, which are the part of the Cypriot community, have been examined.

Anahtar Kelimeler

Cyprus, Nicosia, Judical Record (Şer‘i Sicil), Tradesman, Bakers, Bread, Hardtack biscuit

Kaynakça

• Akıllı (Acar), Tuğba, 3 Nolu Nefy ve Itlak Defteri’nin (s. 1-100) Transkripsiyonu ve Değer- lendirilmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Osman Paşa Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tokat 2006.
• Altınay, Ahmet Refik, Eski İstanbul Manzaraları, (1553-1839), sad. Dursun Gürlek, Ti- maş Yayınları, İstanbul 1998.
• Aydın, Alperen, “18. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nin Ege (Adalar) Denizi ve Doğu Ak- deniz’e Yönelik Güvenlik Parametreleri”, Osmanlı Araştırmaları / The Journal of Ottoman Studies, XLV (2015), ss. 161-184.
• Aynural, Salih, İstanbul Değirmenleri ve Fırınları, Zahire Ticareti (1740-1840), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2002.
• Baytimur, Suha Oğuz, Osmanlı Devletinde Hapis ve Sürgün Cezaları (1791-1808), Yayım- lanmamış Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ 2011.
• Beyhan, Mehmet Ali, “Some Records on Price Controls in Istanbul at the Beginning of the 19th Century”, Living in the Ottoman Ecumenical Community, Ed. Vera Costan- tini, Markus Koller, Brill, Leiden-Bostob 2008, ss. 131-146.
• Çadırcı, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1997.
• Çoruh, Haydar, II. Mahmut Döneminde Kıbrıs’ın İdarî, İktisadî ve İçtimaî Yapısı (1808-1839), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2008.
• Daşcıoğlu, Kemal, Osmanlı’da Sürgün Osmanlı Devletinin Sürgün Siyaseti (18.yy), Yeditepe Yayınları, İstanbul 2007.
• Demirel, Ömer, “Osmanlı Esnafı (1750-1850), Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, XIV (2002), ss. 254-263.
• Demirtaş, Mehmet, Osmanlı’da Fırıncılık, Kitapevi Yayınları, İstanbul 2008.
• Demiryürek, Mehmet, “XIX. Yüzyıl Kıbrıs Esnaf Teşkilatı Üzerine Bazı Tesbitler”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, XXVIII (45), Ankara 2009, ss. 13-42.
• ____________, Kıbrıs Esnaf Tarihi (1750-1850), Kıbrıs Türk Esnaf ve Zanaatkârlar Odası Yayını, Lefkoşa 2011.
• ____________, “Kıbrıs Şer’iye Sicillerine Göre XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında İs- tanbul’un İaşesinde Kıbrıs’ın Rolü (1750-1800)”, 7. Uluslararası Türk Kültürü Kong- resi, (Türk ve Dünya Kültüründe İstanbul), 5-10 Ekim 2009, Bildiriler I, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Konya 2012, s.447-470.
• ____________, “Şeyh-i Seb‘Alık Kurumu ve Osmanlı Esnaf Teşkilatı İçindeki Yeri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 66 (2013), ss. 17-42.
• Dinç, Güven, Osmanlı Döneminde Kıbrıs, 1800-1839, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ak- deniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya 2010.
• ____________, “İstanbul’un Zahire İaşesinde Kıbrıs adasının Rolü 1769-1839”, Ber- na Türk Doğan Uysal Armağan Kitabı, Ankara 2015, ss.207-245, “İstanbul’un Zahire İaşesinde Kıbrıs adasının Rolü 1769-1839”, Berna Türk Doğan Uysal Armağan Kita- bı, Ankara 2015, ss. 207-245.
• Erdoğru, Mehmet Akif, “Osmanlı Hâkimiyetinin İlk Yıllarında Kıbrıs Adası’nda Te- mel İhtiyaç Maddelerinin Fiyatları Üzerine”, Üçüncü Uluslararası Kıbrıs Araştırma- ları Kongresi, 13-17 Kasım 2000, II, Doğu Akdeniz Üniversitesi, Gazimağusa 2000, ss. 245-264.
• ____________, “Kıbrıs’ta İlk Osmanlı Esnaf ve Zanaatkârları Üzerine Notlar,” Os- manlı Öncesi ile Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemlerinde Esnaf ve Ekonomi Semineri, İstanbul 2003, ss. 211-221.
• Faroqhi, Suraiya, Osmanlı’da Kentler ve Kentliler, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1994.
• ____________, Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2002.
• ____________, Osmanlı İmparatorluğu’nda Yollara Düşenler Zanaatkârlar, Köylüler, Tacirler, Sığınmacılar, Elçiler 16-18. Yüzyıllar, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2016.
• Genç, Mehmet, “Osmanlı Esnafı ve Devlet”, Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Yayınları İstanbul 2000, ss. 293-307.
• Genç, Serdar, “XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Balıkesir’de Ekmekçi Esnafı”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, VIII(12), 2007/1, Bursa, ss. 59-70.
• Güçer, Lütfi XVI-XVII Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Hububat Meselesi ve Hububattan Alınan Vergiler, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi, İstanbul 1964.
• Güler, İbrahim, “XVIII. Yüzyılda Osmanlı Esnaf ve Zanaatkârları ve Sorunları Üze- rine Gözlemler”, Muğla Üniversitesi SBE Dergisi, I (2), Güz 2000, ss. 121-158.
• Hadjikyriacou, Antonis, Society and Economy on an Ottoman Island: Cyprus in the Eighteenth Century, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Department of History School of Orien- tal and African Studies University of London, London 2011.
• Hovhannesyan, Sarkis Sarraf, Payitaht İstanbul’un Tarihçesi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1997.
• Jennes, Diamond, The Economics of Cyprus A Survey to 1914, McGill University Press, Montreal 1962.
• Jennings, Ronald C., Christians and Muslims in Ottoman Cyprus and the Mediterranean World, 1571-1640, New York University Press, New York 1993.
• Kallek, Cengiz, “Kile”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXV, (İstanbul 2002), ss. 568-571.
• Kömürciyan, Eremya Çelebi, İstanbul Tarihi, XVII. Asırda İstanbul, Eren Yayıncılık, İs- tanbul 1988.
• Kütükoğlu, Mübahat, “Osmanlı İktisadî Yapısı” Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, I, IRCICA, İstanbul 1994, ss. 513-650.
• Samani, Hasan, Tanzimat Devrinde Kıbrıs 1839-1878, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2006.
• Şahin, İlhan- Emecen, Feridun M., “XV. Asrın İkinci Yarısında Tokat Esnafı”, Osmanlı Araştırmaları / The Journal of Ottoman Studies, VII-VIII (1988), ss. 287-308.
• Özkul, Ali Efdal, “XVIII. yüzyılın ilk yarısında Kıbrıs’ta Kale-bentler ve Cezire-bent- ler”, Hapishane Kitabı, Ed. Emine Gürsoy Naskali-H. Oytun Aslan, İstanbul: Kita- bevi Yayıncılık, İstanbul 2005, ss. 130-139.
• ____________, “XVIII. yüzyıl Osmanlı Kıbrısı’nda Çangarlık”, Tarihin İçinden, Ed. M. Akif Erdoğru, IQ Yayıncılık, İstanbul 2006, ss. 508-512.
• ____________, “Tradesmen and Their Products in 18th Century in Ottoman Cy- prus”, Ottoman Cyprus A Collection of Studies on History and Culture, Ed. Michalis N. Michael, Matthias Kappler and Eftihios Gavriel, Harrassowitz Verlag, Wiesba- den 2009, ss. 197-208.
• ____________, Kıbrıs’ın Sosyo Ekonomik Tarihi 1726-1750, Dipnot Yayınları, Ankara 2010.
• ____________, “Osmanlı Devleti’nin Kıbrıs Adasına Yaptığı Sürgünler ve Sonuçları” Osmanlı Döneminde Kıbrıs, Ed. M. Mahfuz Söylemez, İbrahim Çapak, Halil Ortak- çı, Bağcılar Belediyesi Yayınları, İstanbul 2016, ss. 22-97.
• Ulutaş, Songül, “Sanayileşme Sürecinde Geleneksel Osmanlı Üretim Sektörü: Tarsus Örneği (1839-1856)”, Millî Folklor, XXVII (105), 2015, ss. 59-70.