Klasik Dönem Osmanlı Devleti’nde Uygulanan Kürek Cezasının Hukuki Tahlili

Yıl 2015, , 531 - 558, 01.08.2015

Ahmet Kılınç

https://doi.org/10.37879/belleten.2015.531

Öz

Mühimme Defterlerinde sıklıkla görülen kürek cezası, nitelikli hapis cezası şeklinde görülen tazir cezasıdır. Kural olarak asli ceza olarak kullanılan ceza, bedeli ve nadiren de olsa tekmili ceza olarak uygulanmıştır. Tatbik yerine göre değerlendirildiğinde, kürek cezasının bedeni ve hürriyet kısıtlayıcı ceza olduğunu belirtebiliriz. Mezkûr cezanın şiddet seviyesi çok yüksektir; bu cezanın idam cezasından sonra en şiddetli ceza olduğunu söyleyebiliriz. Prensip itibariyle kanunilik ilkesine uygun bir şekilde uygulanan kürek cezası, kadınlar ve köleler dışında toplumunun tüm kesimleri için hükme bağlanabilmiştir. Şahsilik ilkesi de kürek cezası açısından kural olarak uygulanmıştır. Ancak “nefse” kefalet müessesesi, kürek cezasının şahsilik ilkesine istisna oluşturmaktadır. Kürek cezası, cezanın amacını açıklamaya çalışan neticeci teoriye ve umumi caydırıcılık teorisine uygun olarak kullanılmıştır. Bu ceza Divan-ı Hümayun ve/veya padişah emri ile hükmedilen bir cezadır. Padişahın bu konudaki yetkisi, cezanın affı konusunda da kendisini göstermektedir. Klasik dönemde uygulanan kürek cezasının mahkûma kamu hizmeti gördürme niteliği, bu cezadan öğrenilen bilgi, edinilen tecrübe olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Ceza, Gemi, Kürek cezası, Osmanlı, Tazir

The Legal Analyse of Penal Servitude on the Galleys in the Classical Age of Ottoman Empire

Öz

Penal servitude on the galleys (kürek), easily can be found in Official Registers (Mühimme Defterleri), is a kind of discretionary, corrective (ta’zîr) punishment.Under this study it is asserted that this punishment is also a featured imprisonment (hapis). Penal servitude on the galleys was imposed in principle as a substantive penal (asli ceza) and rarely as a complementary (tekmilî) and substitute (bedelî) one. This punishment was both a corporal penalty and restrictive of freedom. Aforementioned punishment was more severe than most of others. Even it was the most severe one, with the exception of death penalty. In principle, this punishment was legal and applied to everyone regardless of the religion and administrative function with the exception of women and slaves. In old Ottoman, persons were sentenced to penal servitude on the galleys in accordance with the principle of individual responsibility. On the other hand some decrees show that personal surety (kefil) could be sent to a galley instead of the convict when the guilty could not have been arrested. Kürek punishment was carried out in accordance with the utilitarian theory. The second aim of this punishment was to warn the others. Due to the severity level of this penalty, it was sentenced by only the order of Sultan (Padishah) (emr-i şerîf) or Imperial Divan (Divân-ı Hümayûn). Padishah was the only one with the authority to release the convict.The attained experience from the kürek punishment in Old Ottoman was that the governments could force the convicts to work in a public service.

Anahtar Kelimeler

discretionary corrective punishment, galley, oar, Ottoman, penal servitude on the galleys, punishment

Kaynakça

• Akıllı (Acar), Tuğba 3 Nolu Nefy ve Itlak Defteri’nin (s.1-100) Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi, Gazios- manpaşa Üniversitesi, SBE, yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Tokat, 2006.
• Akman, Mehmet, Osmanlı Devleti’nde Ceza Yargılaması, Eren Yayıncılık, İstanbul, 2004.
• Akşit, Cevat, İslam Ceza Hukuku ve İnsani Esasları, Gaye Vakfı, İstanbul, 2004.
• Aydın, Bilgin, Tak, Ekrem, İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 1 Numaralı Sicil, İSAM Yayınları, İstanbul, 2008.
• Atay, Sabri, Kılıç, Hüseyin, Karaca, Yılmaz, Erol, Raim, Kahriman, Salih, Recep, Fuat, İstanbul Kadı Sicilleri Bâb Mahkemesi 46 Numaralı Sicil, İSAM Yayınları, İstanbul, 2011
• Avcı, Mustafa, “Osmanlı İnfaz Hukukundaki Gelişmelere Genel Bakış”, SÜHFD, C. 12, S. 3-4, Kon- ya, 2004 (İnfaz), s. 87-161.
• __________, “Osmanlı Uygulamasında İnfazı Özellik Gösteren Hapis Türleri: Kalebentlik, Kürek ve Prangabentlik”, Yeni Türkiye Dergisi Türkoloji ve Türk Tarihi Araştırmaları Özel Sayısı III, Anka- ra, 2002 (Kürek), s. 128-148.
• __________, Osmanlı Hukukunda Suçlar ve Cezalar, Gökkube Yayınları, İstanbul, 2004.
• __________, “Osmanlı Hukukunda Hapis Cezası”, Khuka, C. 5, S. 1, Kayseri, 2002, (Hapis), s. 19-35.
• Aydın, Mehmet Âkif, Türk Hukuk Tarihi, Beta Yayınları, 3. Baskı, İstanbul, 1999.
• Barkan, Ömer Lütfi, XV ve XVI. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Zirai Ekonominin Hukuki ve Mali Esasları-I, İstanbul, 1943.
• Baytimur, Suha Oğuz, 25 Numaralı Kal’abend Defteri, Fırat Üniversitesi, SBE, Yüksek Lisans Tezi, Ela- zığ, 2005.
• Bostan, İdris, “XVI-XVII. Yüzyıllarda Osmanlı Tersaneleri ve Gemi İnşa Teknolojisi”, Yeni Türkiye 701 Türkiye Osmanlı Özel Sayısı, S. 31, Ankara, 2000, s. 620-629.
• Centel, Nur, Türk Ceza Hukukuna Giriş, Beta Yayınları, İstanbul, 2002.
• Cin, Halil-Akyılmaz, Gül, Türk Hukuk Tarihi, 5. Baskı, Sayram Yayınları, Konya, 2013.
• Cin, Halil-Akgündüz, Ahmed, Türk Hukuk Tarihi, C. 1, Osav Yayınları, İstanbul, 1995.
• Çakır, İbrahim Etem, 10 Numaralı Mühimme Defteri’nin (s. 179- 356) Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi, Atatürk Üniversitsi SBE, yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Erzurum, 2006.
• Dağcı, Şamil, İslam Ceza Hukukunda Şahıslara Karşı Müessir Fiiller, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1996.
• Durant, Will and Ariel, The Age of Louis XIV. The Story of Civilization, Vol. 8. NY: Simon and Schuster, 1963; http://manakin.addr.com/durant.htm e.t: 24.09.2013.
• Erol, Rasim, Kahriman, Salih, Recep, Fuat, Atay, Sabri, Kılıç, Hüseyin, Karaca, Yılmaz, İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 12 Numaralı Sicil, İSAM Yayınları, İstanbul, 2010.
• Esen, Hüseyin, İslam’da Suç ve Ceza “İslam Hukukunda Cezai Sorumluluk, Yeni Akademi Yayınları, İzmir, 2006.
• Gerber, Haim, “Osmanlı Hukukunda Şeriat, Kanun ve Örf 17. Yüzyıl Bursa’sı Mahkeme Kayıtları” (Çev. Mehmet Akman), MÜHF Hukuk Araştırmaları, C. 8, S. 1-3, İstanbul, 1994, s. 265-293.
• Gökcen, Ahmet, Tanzimat Dönemi Osmanlı Ceza Kanunları ve Bu Kanunların Ceza Müeyyideleri, İstanbul Üniversitesi, SBE, yüksek lisans tezi, İstanbul, 1989.
• Günalan, Rıfat, İstanbul Kadı Sicilleri Bâb Mahkemesi 3 Numaralı Sicil, İSAM Yayınları, İstanbul, 2011.
• Günaltan, Rıfat-Mert, Talip, İstanbul Kadı Sicilleri Galata Mahkemesi 15 Numaralı Sicil, İSAM Yayınları, İstanbul, 2012.
• Heyd, Uriel, Studies in Old Ottoman Criminal Law, Oxford At the Clarendon Press, 1973 (Ottoman Criminal).
• Heyd, Uriel, “Eski Osmanlı Ceza Hukukunda Kanun ve Şeriat”, Türk Hukuk ve Türk Kültür Tarihi Üzerine Makaleler, Haz. Ferhat Koca, Ankara, 2002, s. 45-65.
• İnalcık, Halil, “Adaletnameler”, Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adâlet, Eren Yayıncılık, İstanbul, 2000, s.75- 191.
• İpşirli, Mehmet, “XVI. Asrın İkinci Yarısında Kürek Cezasıyla İlgili Hükümler”, İÜEF Tarih Enstitüsü Dergisi, S. 12, İstanbul, 1982, s. 203-248.
• İzgi, Şuayib, 986 (1578) Tarihli 32 Numaralı Mühimme Defteri, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştır- maları Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2006.
• Karakaş Doğan, Fatma, Cezanın Amacı ve Hapis Cezası, Legal Yayıncılık, İstanbul, 2010.
• Kaytaz, Fatma, 88 No’lu Mühimme Defteri, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2006.
• Kılıç, Hüseyin, Kahriman, Salih, Recep, Fuat, Atay, Sabri, Erol, Rasim, Karaca, Yılmaz, İstanbul Kadı Sicilleri Eyüb Mahkemesi (Havass-ı Refiâ) 74 Numaralı Sicil, İSAM Yayınları, İstanbul, 2011.
• __________, Karaca, Yılmaz, Erol, Rasim, Kahriman, Salih, Recep, Fuat, Atay, Sabri, İstanbul Kadı Sicilleri Bâb Mahkemesi 54 Numaralı Sicil, İSAM Yayınları, İstanbul, 2011.
• Kılınç, Ahmet, Mukayeseli Hukuk ve Hukuk Tarihinde Teşhir Cezası, Adalet Yayınevi, Ankara 2014.
• Maden, Mehmet, Hapis Cezasına Seçenek Yaptırımlar, Adalet Yayınevi, Ankara, 2012.
• Mumcu, Ahmet, Divan-ı Hümayun, Phoenix Yayınları, 3. Baskı, Ankara, 2007.
• Özgenç, İzzet, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 2. Bası, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2007.
• Öztel, Muharrem, “Osmanlı İdaresi’nin İhtikâra Bakışı ve İhtikâr Suçunun Cezası”, Journal of Acade- mic Social Science Studies (JASS), Volume 5, Issue 6, Aralık, 2012, s. 397-420.
• Öztürk, Bahri, Erdem, Mustafa R., Özbek, Veli Özer, Uygulamalı Ceza Hukuku ve Emniyet Tedbirleri, 4. Bası, Seçkin Yayınevi, Ankara, 1998.
• Paşazade, Orhan, 9 Numaralı Mühimme Defteri, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitü- sü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2006.
• Peters, Rudolph, Crime and Punishment in Islamic Law, Cambridge University Press, Cambridge, 2007.
• Recep, Fuat, Atay, Sabri, Kılıç, Hüseyin, Karaca, Yılmaz, Erol, Rasim, Kahriman, Salih, İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 24 Numaralı Sicil, İSAM Yayınları, İstanbul, 2010.
• Udeh, Abdulkadir, Mukayeseli İslam Hukuku ve Beşeri Hukuk, (Çev: Ruhi Özcan-Ali Şafak) Rehber Ya- yıncılık, Ankara, 1990
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Merkez ve Bahriye Teşkilatı, TTKY, Ankara, 1988.
• Yazıcı, Muhammed, “Osmanlı Dünyasında İçki İçme Suçuna Dair Bazı Gözlemler (XVI. Yüzyıl)”, The Jornal of Academic Social Sicience Studies (JASS), Volume 5, Issue 8, Aralık, 2012, s. 1317- 1332.
• Yurtseven, Yılmaz, Klasik Dönem Osmanlı Ceza Hukukunda Taz’ir Suç ve Cezaları, Selçuk Üniversitesi, SBE, yüksek lisans tezi, Konya, 2001.
• Yüce, Oğuzhan, 59 Numaralı Mühimme Defteri’nin Özetli Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi, Atatürk Üni- versitesi, SBE, yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Erzurum, 2007.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, 7 Numaralı Mühimme Defteri, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdür- lüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın nu: 37, Ankara 1999.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, 3 Numaralı Mühimme Defteri, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdür- lüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın nu: 12, Ankara 1993.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, 6 Numaralı Mühimme Defteri, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdür- lüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın nu: 25, Ankara 1995.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, 5 Numaralı Mühimme Defteri, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdür- lüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın nu: 21, Ankara 1994.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, 12 Numaralı Mühimme Defteri, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdür- lüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın nu: 33, Ankara 1996.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, 85 Numaralı Mühimme Defteri, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdür- lüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın nu: 60, Ankara 2002.
• http://tr.wikipedia.org/wiki/Buhar_makinesi e.t: 23.09.2013.
• http://en.wikipedia.org/wiki/Galley_slave e.t.: 24.09.2013.