XIII.-XIV. Yüzyıl Bizans ve İslam Kaynaklara Göre Kuzeybatı Anadolu Yol Ağları

Yıl 2013, , 849 - 874, 01.12.2013

Murat Keçiş

https://doi.org/10.37879/belleten.2013.849

Öz

Medeniyet, genel anlamda insanın çevresiyle olan münasebetleri etrafında şe­killenmekle beraber, coğrafyanın etkisi konar-göçer toplumlarda daha belirgin şekil­lerde ortaya çıkmaktadır. Bu etki tarihi süreçte, en azından genel eğilimler bakımın­dan değişik sosyo-ekonomik, kültürel, siyasi alanlarda süreklilik ve bağlantılar oluş­turmuştur. Bu bakımdan Ortaçağda yolların siyasi, iktisadi, askeri, kültürel ve tarihi rolleri olduğu bilinmektedir. Bu makalede, Kuzeybatı Anadolu Bölgesi'nin tarihi süreç içerisinde coğrafi faktörlerin temel belirleyici olduğunu kanıtlamaktan daha ziyade, bölgede yaşayan toplumun doğal çevresi bilinmeden, bölgenin tarihinin anlaşılamayacağı, ortamın tarihi gelişimde önemli etkenlerden biri olduğunu Ku­zeybatı Anadolu coğrafyası özelinde göstermeye ve XIII-XIV. yüzyıllarda Kuzeyba­tı Anadolu'da ticari ve askeri amaçlarla hangi yolların kullanıldığı dönemin kaynak­larının el verdiği ölçüde ortaya konmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Bizans, Kuzeybatı Anadolu, XIII.-XV. Yüzyıllar, Tarih

The Northwest Anatolian Road Systeın According to Xlllth-XIVth Century Byzantine and Islamic Sources

Öz

Although human culture, in general, is an outcome of the relations between people and their environment, the İmpact of geography is more evident on nomadic societies in more specifıc ways. This impact throughout history has functioned at a basic level in terms of general tendencies, correlativity and continuity in socio­economic, cultural and political fıelds. In this regard, it is generally accepted that roads have political, economic, military, cultural, and historical roles in the medieval period. In this article, rather than suggesting that geographical factors are the primary determinants of the history of Northwestern Anatolian region, it will be argued that without an understanding of the natura) environment of the area occupied by a given community, it is impossible to understand the history of the region as a whole. We will thus demonstrate the importance of natural surroundings as one of the important historical determinants in the case of North Anatolian geography; and we will attempt to reveal the region's commercial and military roads used in 13th and 14th centuries in the light of a detailed analysis of all available contemporary sources.

Anahtar Kelimeler

Byzantium, Northwest Anatolia, Xlllth-XIVth Century, History

Kaynakça

• Aksarayî, Kerîmüddin Mahmud, Müsâmeretü’l-Ahbâr, çev. Mürsel Öztürk, Ankara 2000.
• Amıtai-Preiss, R., Mongols and Mamluks, the Mamluk-Ilkhanid War 1260-1281, Cambridge 1995.
• Ball, Warwick, Rome in the East: The Transformation of an Empire, Routledge 2000.
• Barthold, W., Receul de Travaux Redigés en Memoire du Jubilee Scientifique de M. D. Chwolson, Berlin 1899, s. 216-241.
• Booth, Ian, “Theodoros I Laskaris and Paphlagonia, 1204-1214: towards a chronological description”, Arkeion Pontou, 50 (2003-2004), s. 151-224.
• _______, “The Sangarios Frontier: The History and Strategic Role of Paphlagonia in Byzantine Defence in the 13th Century”, Byzantinische Forschungen, Band: XXVIII (2004), Verlag Adolf M. Hakkert-Amsterdam 2004, s. 45-86.
• _______, “Ghazis, roads and Trade in North-West Anatolia”, Byzantine and Modern Greek Studies, Vol. 31, No. 2 (2007), s. 127-145.
• Bouras, Charalampos, “Aspects of the Byzantine City, Eighth-Fifteenth Centuries”, The Economic History of Byzantium from the Seventh through the Fifteenth Century, Ed. Angeliki Laiou, Vol. II, Washington 2002, s. 497-528.
• Bryer, Anyhony A. M.-D. Winfield, The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos, Vol. I, Washington 1985.
• Cahen, Claude, “Ibn Saʽīd sur l’Asie Mineure Seldjuqide”, Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt: 6 (1968), Sayı: 10-11, s. 41-50.
• _______, “13. Yüzyılın Başında Anadolu’da Ticaret”, Cogito Selçuklular, çev. Aykut Derman, Sayı: 29 (Güz 2001), s. 132-143.
• _______, “Questions d’histoire de la Province de Kastamonu au XIIIe siècle,” Selçuklu Araştırmaları Dergisi, III (1971), s. 145-158.
• _______, Türklerin Anadolu’ya İlk Girişi (XI. Yüzyılın İkinci Yarısı), çev. Yaşar Yücel- Bahaeddin Yediyıldız, Ankara 1992.
• Chalandon, Ferdinand, Jean II Comnène (1118-1143) et Manuel Comnène (1143-1180), Paris 1912.
• Demirkent, Işın, “1101 Yılı Haçlı Seferleri”, Prof. Dr. Fikret Işıltan’a Doğum Yılı Arma- ğanı, İstanbul 1995, s. 17-56.
• Eravşar, Osman-Ayşıl Tükel Yavuz, “Ortaçağ’da Kuzey Anadolu Kervan Yolları ve Yol Üstü Kuruluşları”, Uluslararası Katılımlı XV. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, Anadolu Üniversitesi, Sanat Tarihi Bölümü ve Arkeoloji ve Sanat Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi (ASTAM) 19-21 Ekim 2011, Eskişehir.
• ________, “Ortaçağda Kuzey Anadolu Kervan Yolu Araştırmaları”, I. Uluslararası Karadeniz Kültür Kongresi, 06-09. Ekim 2011 Sinop, Bildiri Özetleri Kitabı, s. 36-37.
• Erdem, İlhan,“Selçuklular ve Anadolu Beylikleri Dönemlerinde Tarım ve Çiftçilik”, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı, C. I, Ed. Ahmet Yaşar Ocak, Ankara 2006, s. 363-368.
• ________, “Danişmendliler”, Genel Türk Tarihi, C. IV, Editörler: Hasan Celâl Gü- zel-Ali Birinci, Ankara 2002, s. 92-104.
• Fellmeth, Ulrich und Eckart Olshausen, Die antike Welt auf elf Blättern: die Tabula Peutingeriana: Belleitbuch zur Ausstellung des Projekseminars “Die Tabula Peutingeriana als historische Quelle”, Historisches Institut der Universität Stutgart und Archiv der Universität Hohenheim, Stuttgart 2010.
• Foss, Clive, “Byzantine Malagina and the Lower Sangarius”, Anatolian Studies, Vol. 40 (1990), s. 161-183.
• French, David, Roman Roads and Milestones in Asia Minor, BAR Series, Indiana 1988.
• Gökoğlu, A., Paphlagoni, Gayri Menkul Eski Eserler ve Arkeolojisi, Kastamonu 1952.
• Gregoras, Nicephoros, Romaike Historia (Roma Tarihi), ed. I. Bekker, Bonnae 1855.
• Günel, Gökçe, “Anadolu Selçuklu Döneminde Anadolu’da İpek Yolu- Kervansaraylar-Köprüler”, Kebikeç, 29 (2010), s. 133-146.
• Haldon, John, Bizans Tarih Atlası, çev. Ali Özdamar, İstanbul 2006.
• Kinnamos, Ioannes, Ioannes Kinnamos’un Historia’sı, Yayına Hazırlayan: Işın Demirkent, Ankara 2001.
• İbn Battûta, Ebû Abdullah Muhammed, İbn Battûta Seyahatnâmesi, Çeviri, İnceleme ve Notlar: A. Sait Aykut, İstanbul 2004.
• İnalcık, Halil, “Osman Gazi’nin İznik Kuşatması ve Bafeus Muharebesi”, Osmanlı Beyliği (1300-1389), Editör: Elizabeth A. Zachariadou, Çevirenler: Gül Çağa- lı Güven, İsmail Yerguz, Tülin Altınova, İstanbul 1997, s. 78-105.
• ________, “Bursa and the Commerce of the Levant”, Journal of Economic and Social History of the Orient, III/2, Leiden (1969), s. 131-147.
• Kazhdan, Alexander P.-Alice-Mary Talbot, “Zealots (Ζηλωταί)”, The Oxford Dictionary of Byzantium, ed. Alexander P. Kazhdan, Vol. III, s. 2221-2222.
• Khoniates, Niketas, Historia (Ioannes ve Manuel Komnenos Devirleri), çev. Fikret Işıltan, Ankara 1995.
• Khoniates, Niketas, Historia, ed. J. L. Van Dieten, Berlin 1975.
• Korobeinikov, Dimitri A., Byzantium and Turks in the Thirteenth Century, Unpublished Ph.D Thesis, Oxford University 2003.
• ________, “The Revolt in Kastamonu, c. 1291-1293”, Byzantinische Forschungen, Vol. XVIII (2004), Verlag Adolf M. Hakkert Amsterdam 2004, s. 87-118.
• ________, “Raiders and Neighbours: The Turks (1040-1304)”, J. Shepard, Ed. The Cambridge History of Byzantine Empire, Cambridge 2008, s. 692-727.
• Langdon, Ioannes Springer, Byzantium’s Last Imperial Offensive in Asia Minor: The Documentary Evidence for and the Hagiographical Lore about Ioannes III Dukas Vatatzes’ Crusade against the Turks, 1222 or 1225 to 1231, New York 1992.
• Lefort, Jacques, “13. Yüzyılda Bitinya”, Osmanlı Beyliği (1300-1389), Editör: Elizabeth A. Zachariadou, Çevirenler: Gül Çağalı Güven, İsmail Yerguz, Tülin Altınova, İstanbul 1997, s. 106-128.
• Lemerle, Paul, “Philadelphie et l’Émirat d’Aydin”, Philadelphie et autres études, Paris 1984, s. 55-67.
• Oral, M. Zeki, “Durağan ve Bafra’da İki Türbe”, Belleten 20, Sayı: 79 (1956), s. 385- 410.
• Ostrogorsky, Georg, Bizans Devleti Tarihi, Türkçeye Çeviren: Fikret Işıltan, 4. Baskı, Ankara 1995.
• Özcan, Koray, “Anadolu’da Selçuklu Kentler Sistemi ve Mekânsal Kademelenme (I)”, METU JFA, 2006/2 (23:2), s. 21-61.
• Özergin, M. Kemal, Anadolu Selçukluları Çağında Anadolu Yolları, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 1959
• Pachymérès, Georges, Bonn I-II: édition de P. Poussines, reprise par I. Bekker dans le Corpus de Bonn 1835.
• ________, Relations Historiques, V Livres, ed. Albert Failler, trad. V. Laurent Paris: I. Livres I-III, 1984; II. Livres IV-VI, 1984; III. Livres VII-IX, 1999; IV. Livres X- XIII, 1999; V. Index, 2000.
• ________, A Translation Commentary of Book One and Book Two of the Historia of Georgios Pachymeres, By. Nathan Ioannes Cassidy, Unpublished Ph.D. Thesis, University of Western Australia, School of Humanities Classics and Ancient History 2004.
• Shukurov, Rustam, Velikie Komnniny i Vostok (1204-1461), Vizantiiskaia Biblioteka, St. Petersburg 2001.
• Yaman, Talat Mümtaz, Kastamonu Tarihi, İstanbul 1992.
• Taeschner, Franz, Osmanlı Kaynaklarına Göre Anadolu Yol Ağı, çev. Nilüfer Epçeli, İstanbul 2010.
• Talbert, Richard J. A., Rome’s World: The Peutinger Map Recondidered, Cambridge 2010.
• Tuncer, Orhan Cezmi, Anadolu Kervan Yolları, Ankara 2007.
• Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, 3. Baskı, İstanbul 1993.
• Uslu, Recep, “İbn Sa’id el Mağribî”, D.İ.A, C. XX, s. 302-305.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilatına Medhal, Ankara 1988.
• Wittek, Paul, Menteşe Beyliği, çev. Orhan Şaik Gökyay, 3. Baskı, Ankara 1999.
• ________, “Bizanslılardan Türklere Geçen Yer Adları,” Selçuklu Araştırmaları Dergisi, I, s. 193-240.