The Concept of ‘Musiki’ in the Life and Works of Eigteenth Century Sufi and Poet Ibrahim Hakki of Erzurum

Yıl 2014, Cilt: 78 Sayı: 281, 201 - 222, 01.04.2014

Ülkü Sevim Şen

https://doi.org/10.37879/belleten.2014.201

Öz

A Turkish sufi, scholar and poet who lived in the 18th century, Ibrahim Hakkı of Erzurum was born in Hasankale on May 18, 1903. He is a figure of importance who has survived up till the present through the significant works he wrote, and seemingly his influence will keep alive for long years. The objective of this study is to examine the concept of musiki in the life and works of Ibrahim Hakkı of Erzurum, who was a versatile man of science and sufi. In the study, Ibrahim Hakkı’s life and works have been analyzed in terms of his musical aspect, and attempt has been made to reveal what musiki meant to him with reference to the earlier studies on him. While there are a lot of works on this man of science who had a broad range of worldview and culture in the 18th century, there are just few studies on his musical aspect. It is this fact that has brought about the need for this study. Being qualitative, the study has employed the literature review method. For the collection of the data about the study, a comprehensive literature review based on library and archive documents has been conducted as well as internet research. The study is restricted to the books, journals, theses, symposium presentations and internet sources. It has been concluded in the study that Marifetname, one of the most popular of Ibrahim Hakkı’s works, and Divan gives place to the concept of musiki and that musiki was important for him. His gazels (ode), ilahis (hymn) and rubais depict the divine law in the best and most impressive way, thus awarding him a significant place in Turkish Mystic Music. It has been reported in a number of studies on Ibrahim Hakkı’s life that his son, Ismail Fehim, played the kanun and santur very well. It is understood that his son’s interest in musiki was warmly welcomed by him and that he took pleasure in listening to him. The santur and santur cover that belonged to his son are exhibited at the Central Library of Ataturk University.

Anahtar Kelimeler

Ibrahim Hakkı of Erzurum, ‘Musiki’, Music, History

18. Yüzyıl Mutasavvıf ve Şairlerinden Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın Hayatı ve Eserlerinde Musiki Olgusu

Öz

18. yüzyılda yaşamış büyük Türk mutasavvıfı âlim ve şairi Erzurumlu İbrahim Hakkı; 18 Mayıs 1703 tarihinde Hasankale’ de dünyaya gelmiştir. Erzurumlu İbrahim Hakkı yazmış olduğu önemli eserleri ile günümüze kadar ulaşmış ve etkisi yıllar sonrada sürecek önemli bir şahsiyettir. Bu çalışmanın amacı çok yönlü ilim insanı ve mutasavvıf Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın hayatı ve eserlerindeki musiki olgusunu incelemektir. Araştırmada İbrahim Hakkı’nın hayatı ve eserleri musiki yönü ile ele alınarak incelenmiş, İbrahim Hakkı’nın eserlerinde musiki ve onun için musikinin ne ifade ettiği daha önce yapılmış çalışmalar doğrultusunda ortaya konulmaya çalışılmıştır. 18. yüzyılda yaşamış, oldukça geniş bir dünya görüşü ve kültür birikimine sahip bu değerli ilim insanının hakkında yazılan pek çok önemli çalışma mevcut iken onun sanat ve musiki yönünü konu edinen birkaç çalışmaya rastlanmıştır. Bu nedenle çalışmaya ihtiyaç duyulmuştur. Bu araştırma nitel bir araştırma olup, araştırmada literatür tarama yöntemi kullanılmıştır. Makale ile ilgili verilerin toplanması için öncelikle kütüphane ve arşiv taramalarına dayalı kapsamlı bir literatür çalışması ve internet araştırmaları yapılmıştır. Araştırma ulaşılan kitap, dergi, tez, sempozyum bildirileri, internet kaynakları ile sınırlıdır. Araştırmada Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın eserlerinden özellikle Marifetname ve Divan’da musiki olgusuna yer verdiği ve onun için musikinin önemli olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Gazelleri, İlahileri, Rubaileri ile ilahi aşkı en güzel ve etkileyici bir biçimde ifade eden İbrahim Hakkı Türk Tasavvuf Musikisinde de önemli bir yere sahiptir. Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın aile hayatı ile ilgili olarak pek çok kaynakta oğlu İsmail Fehim’in güzel kanun ve santur çaldığı belirtilmiştir. Oğlunun musikiye olan ilgisinin Erzurumlu İbrahim Hakkı tarafından hoşnutlukla karşılandığı ve onu dinlemekten zevk aldığı anlaşılmaktadır. Oğluna ait santur ve santur kabı Atatürk Üniversitesi Merkez Kütüphanesinde sergilenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Erzurumlu İbrahim Hakkı, Musiki, Müzik, Tarih

Kaynakça

• Akdoğan, Bayram, “Türk Din Mûsikîsinin Anadolu’da Doğuşu ve Tarihi Seyri Hakkında Bazı Mülâhazalar”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 44/ sy.1, (2003), ss. 345-371.
• Akpınar, Hikmet, “İbrahim Hakkı’da Musiki Düşüncesi”, (Ed. Ahmet Erkol, Abdurrahman Adak), İbrahim Hakkı ve Siirt Uleması Sempozyumu Bildirileri, Beyan Yayınları, İstanbul 2008, ss. 235-257.
• Agayeva, Suraya, Uslu Recep, Ruhperver Bir XVII. Yüzyıl Müzik Teorisi Kitabı, Müzikolojik Araş- tırmalar, Ankara 2008.
• Çavuşoğlu, Hayrunnisa, “Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın Yetiştiği Çevre, Hayatı ve Eserleri”, (der. Hayrunnisa Çavuşoğlu vd.), 192. Ölüm Yıldönümünde Erzurumlu İbrahim Hakkı, Sermet Matbaası, İstanbul 1974.
• Çelebioğlu, Amil, Erzurumlu İbrahim Hakkı, Sevinç Matbaası, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayın- ları, No 869, Ankara 1988.
• Çiftçi, Cemil, Erzurumlu İbrahim Hakkı, Şule Yayınları, İstanbul 2000.
• Değirmençay, Veyis, “Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın Hayatı ve Eserleri”, Erzurumlu İbrahim Hakkı Eserlerinden Seçmeler, Atatürk Üniversitesi Yayınları, No:997, Zafer Ofset Ltd. Şti, Erzurum 2011.
• Diclehan, Şakir, Çeşitli Yönleriyle Erzurumlu İbrahim Hakkı, Er-Tu Matbaası, İstanbul 1980.
• Diriöz, Meserret, Nabi Divanı Eserlerine Göre Nabi, Fey Vakfı, İstanbul 1994.
• Eren, Hikmet, “Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın Hayatı, Kişiliği, Eserleri”, (Ed. Hikmet Eren), Doğumunun 300. Yılında Erzurumlu İbrahim Hakkı, Hoca Ahmet Yesevi Ocağı Yayınları, An- kara. 2003.
• Irmak, Sadi, “İbrahim Hakkı ve Pozitif İlimler”, (der. Hayrunnisa Çavuşoğlu vd.),192. Ölüm Yıldönümünde Erzurumlu İbrahim Hakkı, Sermet Matbaası, İstanbul 1974.
• Hakkı İbrahim, Marifetname, Sadeleştirenler: Durali Yılmaz ve Hüsnü Kılıç, Şenyıldız Matbaası, Çelik Yayınevi, İstanbul 2003.
• İbrahimhakkıoğlu, Mesih, Erzurumlu İbrahim Hakkı, Tatlıdil Matbaası, İstanbul 1973.
• İnan, M. Rauf, “Marifetname”, (der. Hayrunnisa Çavuşoğlu vd.), 192. Ölüm Yıldönümünde Erzu- rumlu İbrahim Hakkı, Sermet Matbaası, İstanbul 1974.
• Kabaklı, Ahmet, Çağlara Hükmedenler, 3. Baskı, Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları, İstanbul 2003.
• Kahya, Esin, “Erzurumlu İbrahim Hakkı”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt:40, Ankara (1999), ss. 371-385.
• Kaplan, Mahmut, Hayriyye-i Nabi (İnceleme- Metin), Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Kale Ofset Matbaacılık, Ankara 1995.
• Karahan, Abdulkadir, “Mutasavvıf ve Öğretici Şair Olarak Erzurumlu İbrahim Hakkı”,(der. Hayrunnisa Çavuşoğlu vd.), 192. Ölüm Yıldönümünde Erzurumlu İbrahim Hakkı, Sermet Mat- baası, İstanbul 1974.
• Karışman, Selma, Erzurumlu İbrahim Hakkı ve Adam Smıth, “Marifet” ile “Zenginlik” Arasında İki Düşünce İki Dünya, Ötüken Neşriyat A. Ş, İstanbul 2010.
• Kurbanov, Babek. Osmanoğlu, “Rönesans Ruhlu Bir Şahsiyet Erzurumlu İbrahim Hakkı Haz- retleri (1703-1780)”, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 11, Erzurum, (1999), ss. 39.
• Kurnuç, Muzaffer Zeki, Erzurum ve Türk Musikisi, Güneş Vakfı Yayınları, Erzurum 2005.
• –––––––, “İslam’da Musiki ve Erzurumlu İbrahim Hakkı”, (Ed. Hikmet, Eren), Doğumunun 300. Yılında Erzurumlu İbrahim Hakkı, Hoca Ahmet Yesevi Ocağı Yayınları, Ankara 2003.
• –––––––, “İslam’da Musiki ve Erzurumlu İbrahim Hakkı”, Balıkesir I. Türk Müziği Sempozyumu, 20-21 Aralık 1997, Taner Ofset, Balıkesir,(1998), ss.78-82.
• Külekçi, Numan ve Karabey Turgut, Divan Erzurumlu İbrahim Hakkı, Atatürk Üniversitesi Yayın- ları, No: 849, Atatürk Üniversitesi Basımevi, Erzurum 1997.
• Levendoğlu, Öner N. Oya, “İstanbul’da Müzik: Evrensel Bir Mesaj Mı?” Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sy. 30 (2011/1), ss. 315-326
• Okay, Orhan, Sanat ve Edebiyat Yazıları, Birinci Baskı, Dergâh Yayınları, İstanbul 1990.
• Özden, Erhan, “İbrahim Hakkı Erzurûmî’nin Sanatsal Yönü”, (Ed. Cengiz Gündoğdu), Bütün Yönleriyle Erzurumlu İbrahim Hakkı Hazretleri Sempozyumu Bildiriler, 16-18 Kasım 2011, Zafer
• Ofset, Atatürk Üniversitesi Yayınları, No:1008, Erzurum, (2012), ss. 397-402.
• Pala, İskender, “Erzurumlu İbrahim Hakkı’da Nabi Tesiri”, Osmanlı Araştırmaları Dergisi X, Ede- biyat Fakültesi Matbaası, İstanbul, (1990), ss.195-209.
• –––––––, “Erzurumlu İbrahim Hakkı’da Nabi Tesiri”, Erdem Atatürk Kültür Merkezi Dergisi, Cilt. , Sayı.19.Ocak 1991, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara (1993), ss. 215-227.
• Turabi, Ahmet Hakkı, “Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın Bestelenmiş Güfteleri”, (Ed. Cengiz Gündoğdu), Bütün Yönleriyle Erzurumlu İbrahim Hakkı Hazretleri Sempozyumu Bildiriler, 16-18
• Kasım 2011, Zafer Ofset, Atatürk Üniversitesi Yayınları, No:1008, Erzurum, (2012), ss. 396.
• Türkiye Diyanet Vakfı, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İş- letmesi, c. 31, İstanbul 2006.
• Ulusoy, Turgut, Erzurum-Hasankaleli İbrahim Hakkı Hz. Divanı, Eser Matbaası, İstanbul 1974.
• Uzluk, F. Nafiz, “XVIII. Yüzyıl Fikir Adamlarından Erzurumlu İbrahim Hakkı”, (Ed. Hikmet, Eren), Doğumunun 300. Yılında Erzurumlu İbrahim Hakkı, Hoca Ahmet Yesevi Ocağı Yayın- ları, Ankara 2003.
• Varışoğlu, Celâl, “Türk-İslâm Sanatlarının Felsefesi Bağlamında Müzik-Şiir Yakınlaşması ve Hâtem Divanı’nda Musiki”, Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, sy. 14, Güz (2003), ss. 187
• Yıldız, Zeynep, “14. Yüzyılda Musiki Tasavvuru: Hasan Kâşânî’nin “Kenzü’t-Tuhaf ” Adlı Ese- ri”, İnsan ve Toplum Dergisi, c. 1/ sy. 2, (2011), ss. 87-109.