About "Ek" Tag on the Tonyukuk Inscription

Yıl 2006, Cilt: 70 Sayı: 257, 83 - 94, 01.04.2006

Erhan Aydın

https://doi.org/10.37879/belleten.2006.83

Öz

Although a century has passed since the first reading of the Inscriptions of the Old Turks, some problems with the inscriptions have not yet settled. The geographical names mentioned on the inscriptions aroused the interest of historians as well as linguists. In this paper, Ek Tag, which is mentioned on the Tonyukuk Inscription, and Ek Tag, which is ascribed to Menandros and is mentioned in the Byzantine sources, have been investigated in terms of whether they are a name of a place or not. As a result, it has been tried to indicate that both names share only a similarity of names. Also, it has been stated that the two names are different from each other and that Ek Tag, which is mentioned on the Tonyukuk Inscription, is a place in the west of the Alay Mountains.

Anahtar Kelimeler

Ek Tag, Tonyukuk Inscriptions, Byzantine Sources, Middle East, Names of Places

Tonyukuk Yazıtı’nda Geçen Ek Tag Üzerine

Öz

Eski Türk Yazıtlarının ilk kez okunuşundan bu yana yüzyıldan fazla zaman geçmiş olmasına rağmen yazıtlardaki bazı sorunlar hâlledilebilmiş değildir. Özellikle yazıtlarda geçen coğrafi adlar hem tarihçileri hem de dilcileri ilgilendirmiştir. Bu yazıda Tonyukuk Yazıtı’nda geçen Ek Tag ile Menandros’tan nakledilen ve Bizans kaynaklarında geçen Ek Tag’ın aynı yer olup olmadığı incelendi. Sonuç olarak her iki adda yalnızca bir ad benzerliği olduğu ortaya konmaya çalışıldı. Her iki yer adının birbirinden farklı olduğu ve Tonyukuk Yazıtı’nda geçen Ek Tag’ın Alay dağlarının batısında bir yer olduğu önerisi dile getirildi.

Anahtar Kelimeler

Ek Tag, Tonyukuk Yazıtı, Bizans Kaynakları, Orta Asya, Yer Adları

Kaynakça

• AALTO, P.; G. J. RAMSTEDT; J. G. GRANÖ 1958, “Materialien zu den alttürkischen Inschriften der Mongolei”, JSFOu, LX/7, 3-91.
• AYDAROV, G. 1971, Yazık Orhonskix Pamyatnikov Drevnetyurkskoy Pis’mennosti VIII veka, Alma-ata: Akademiya Nauk Kazakskoy SSR.
• BERTA, Á. 2004, Szavaimat Jól Halljátok, A Türk és Ujgur Rovásírásos Emlékek Kritikai Kiadása, Szeged: Jate Press.
• CHAVANNES, E. 1903, Documents sur les T’ou-kiue (Turcs) Occidentaux, St- Petersburg.
• CLAUSON, S. G. 1971, “Some notes on the inscription of Tonukuk”, Studia Turcica, 1971, 125-132. Türkçeye çevirisi: “Tonyukuk Abidesi Hakkında Bazı Notlar”, çev. İnci Enginün, TM, 18, 1973-1975, 141-148.
• DOERFER, G. 1975, Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen, Band IV: Türkische Elemente im Neupersischen (Schluss) und Register zur Gesamtarbeit, Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
• ERGİN, M. 1970, Orhun Abideleri, İstanbul.
• GIRAUD, R. 1960, L’empire des Turcs Célestes, Les règnes d’Elterich Qapghan et Bilge (680-734), Paris. Türkçeye çevirisi: Gök Türk İmparatorluğu, İlteriş, Kapgan ve Bilge’nin Hükümdarlıkları (680-734), çev. İsmail Mangaltepe, İstanbul, 1999. Ötüken Yayınları.
• ____ ,1961, L’Inscription de Baın Tsokto, Paris: Librairie d’Amerique et d’Orient.
• GOLDEN, P. B. 1992, An Introduction to the History of the Turkic Peoples, Wiesbaden: Otto Harrassowitz. Türkçeye çevirisi: Türk Halkları Tarihine Giriş, çev. Osman Karatay, Ankara, 2002. KaraM Yayınları.
• GÖMEÇ, S. 1997, Kök Türk Tarihi, Ankara: Türksoy Yayınları.
• GROUSSET, R. 1941, L’empire des Steppes (Attila, Gengis-Khan, Tamerlan), Paris. Türkçeye çevirisi: Bozkır İmparatorluğu, Attila/Cengiz Han/Timur, çev. M. Reşat Uzmen, İstanbul, 1980. Ötüken Yayınları.
• HAUSSIG, H. W. 1979, “Byzantinische Quellen über Mittelasien in ihrer historischen Aussage”, Prolegomena to the sources on the history of pre- islamic Central Asia. Ed.: J. Harmatta. Budapest, 41-60.
• KARCAVBAY, S. 2003, Orxon Muraları, Astana.
• KLYAfiTORNIY, S. G. 1954, “İz istorii bor’bı narodov Sredney Azii protiv arabov (po tekstı rukopisi)”, Êpigrafika Vostoka, 9, 1954, 55-64. Türkçeye çevirisi: “Orta Asya Milletlerinin Araplar’a Karşı Mücadelelerine Dair (Orhun Yazıtlarına Göre)”, çev. İsmail Kaynak, Belleten, XXVI/104, 1962, 763-776.
• LESSING, F. D. 2003, Moğolca-Türkçe Sözlük, çev. Günay Karaağaç, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• LIGETI, L. 1986, Bilinmeyen İç Asya, çev. Sadrettin Karatay, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• MALOV, S. E. 1951, Pamjatniki drevnetyurkskoj pis’mennosti, tekstı i issledovaniya, Moskva-Leningrad.
• MORAVCSIK, Gy. 1958, Byzantinoturcica I-II, 2. bs., Berlin.
• ORKUN, H. N. 1936, Eski Türk Yazıtları I, İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÖGEL, B. 1957, “Doğu Göktürkleri Hakkında Notlar Vesikalar”, Belleten, XXI/81, 1957, 81-137.
• PALAZ ERDEMİR, H. 2003, VI. Yüzyıl Bizans Kaynaklarına Göre Göktürk- Bizans İlişkileri, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• RADLOFF, W. 1899, Die alttürkischen Inschriften der Mongolei, Zweite Folge, St-Petersburg.
• ____ , 1957, Sibirya’dan, çev. Ahmet Temir, İstanbul: Maarif Vekâleti Yayınları.
• RECEBOV, E.; Y. MEMMEDOV 1993, Orhon-Yenisey Abideleri, Bakı.
• RYBATZKI, V. 1997, Die Toñukuk-Inschrift, Szeged: Studia Uralo-Altaica: 40.
• SINOR, D. 2000, “(Kök) Türk İmparatorluğu’nun Kuruluşu ve Yıkılışı”, çev. Talat Tekin, Erken İç Asya Tarihi, İstanbul, 2000, 383-424. İletişim Yayınları.
• STEBLEVA, I. V. 1965, Poeziya Tyurkov VI-VIII. vekov, Moskva.
• fiEfiEN, R. 1998, İslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, 2. bs., Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• TAfiA⁄IL, A. 2004, Çin Kaynaklarına Göre Eski Türk Boyları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• TEKİN, T. 1968, A Grammar of Orkhon Turkic, Bloomington, The Hague: Indiana University Publications, Uralic and Altaic Series: 69.
• ____ , 1994, Tunyukuk Yazıtı, İstanbul: Simurg Yayınları.
• ____ , 1997, “Notes on some Chinese Loanwords in Old Turkic”, Türk Dilleri Araştırmaları, 7, 1997, 165-173.
• THOMSEN, V. 1896, “Inscriptions de l’Orkhon déchiffrées”, MSFOu, 5, 1896, 1- 224. Türkçeye çevirisi: Orhon ve Yenisey Yazıtlarının Çözümü İlk Bildiri, Çözülmüş Orhon Yazıtları, çev. Vedat Köken, Ankara, 1993. Genişletilmiş ikinci baskı, Ankara, 2002: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TMEN: bk. G. DOERFER