The Zawiya and The Tomb of Emre Sultan in Afyonkarahisar

Yıl 2012, Cilt: 76 Sayı: 276, 455 - 468, 01.08.2012

Sevgi Parlak

https://doi.org/10.37879/belleten.2012.455

Öz

The zawiya and the tomb of Emre Sultan at Döğer of İhsaniye/Afyon country which is located in the southeast of the lake Emre fed by Döğer brook and is in the vicinity of the world famous Phrygian rock monuments. It has been continuously used as a worshipping and religious centre since the time of the Phrygians up to 19th century. The village of Emre Sultan, whose existence was confirmed by the documents in the archive and the traces of the buildings, has the same name as the nearby lake. The town itself perished in 1781 due to the bad attitude of Bekir Pasha against the town people who was the officer in charge of Karahisar. Not only the village people but also the zawiya of Emre Sultan was badly influenced because of these turmoils. Officer in charge Bekir Pasha blamed the village people of having illegal religious practices and had eleven of them beheaded and had their heads sent to Istanbul. When an upheaval broke he ordered all the village people to be put into the zawiya and burnt them alive. By doing so he destroyed the village and destroyed parts of the zawiya as well. According to the archive documents Zawiya used to belong to heterodox believes from the very beginning and related with the Bektashi order in the period of the Mehmed II. The aim of this article is to contribute the Turkish period archaeology in Anatolia by using of the documents from the archives and the existing architectural pieces of the village of Emre Sultan. It was intended to introduce a much neglected zawiya and tomb which are most probably from the end of 14. century to the scholarly world.

Anahtar Kelimeler

Afyonkarahisar, Zawiya, Tomb, Emre Sultan, 14. Century

Afyonkarahisar Emre Sultan Zâviyesi ve Türbesi

Öz

Emre Sultan Zâviye ve Türbesi, Afyon’un İhsaniye ilçesine bağlı Döğer kasabasında, Döger Çayıyla beslenen Emre Gölü’nün güneydoğusunda, Frig kaya anıtlarının yakınındadır. Bu yerleşim yeri Friglerden 19. yüzyıla kadar bir tapınma ve inanç merkezi olma özelliğini kesintisiz olarak devam ettirmiştir. Emre Gölü’nün kenarındaki mevcut buluntulardan ve arşiv belgelerinden tespit edilen, gölle aynı adı taşıyan Emre Sultan Köyü, H. 1196 (M. 1781)’da Karahisâr Mutasamfi Bekir Paşa’nın tutumu sonucu ortadan kalkmıştır. Bu durumdan köy halkıyla beraber Emre Sultan Zâviyesi de olumsuz bir şekilde etkilenmiştir. Mutasarrıf Bekir Paşa köyün halkını gizli ayin tertip etmekle ve şekâvetle suçlamış, on bir kişinin başlarını kestirip İstanbul’a yollamış, duruma isyan eden halkı da zâviyenin içine kapatarak ateşe vermiş, bir köyün ortadan kalkmasına ve zâviyenin bazı mekânlarının tahrip olmasına ve yıkılmasına neden olmuştur. Arşiv belgelerine göre zaviye başlangıçtan beri heterodoks inancına aittir ve II. Mehmed döneminden beri Bektaşi tarikatıyla ilişkilidir. Anadolu Türk dönemi arkeolojisiyle ilgili çalışmalara katkıda bulunacağını düşündüğümüz bu makaleyle, mimarisinden ve arşiv belgelerinden yola çıkılarak Emre Sultan Köyü ve Zâviyesi’nin tarihi aydınlatılmaya çalışılmış, üzerinde şimdiye kadar durulmamış, büyük olasılıkla 14. yüzyılın sonlarına ait olan zâviyeye ilişkin tespitlerin bilim dünyasına tanıtılması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Afyonkarahisar, Zaviye, Türbe, Emre Sultan, 14. yüzyıl

Kaynakça

• Akkan, Selami, Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre Afyon’daki Vakıf Hizmetleri, Süleyman Demirci Üni., Sos. Bil. Enst. İslam Tarihi ve Sanatları A.B.D., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta 1999.
• Arda, Zeki Cemil, “İsviçre Kütüphanelerindeki Seyahatnameler ve K.A. Olivier Küçük Asya Seyahatnamesinde Afyon-Kütahya İzlenimleri", I. Uluslararası Seyahatnamelerde Türk ve Batı İmajı Sempozyumu Belgeleri (28 Ekim-1 Kasım 1985), .Anadolu Üniversitesi Yay., Eskişehir 1987, s. 377-389.
• Atabek, Ömer Fevzi, Anadolu (Vilâyeti) Tarihçesi, Haz. Yrd. Doç. Dr. Turan Akkoyun, Afyon 1997.
• Ayvazoğlu, Beşir, Ateş Çiçek Lale, Kasım 2003.
• Ayvazoğlu, Beşir, Güller Kitabı: Türk Çiçek Kültürü Üzerine Bir Deneme, İstanbul 1992.
• Ayverdi, E.H., 18. Asırda Lâle, Neşre haz. M. Uğur Derman, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul 2006.
• Bakı, Edip Ali, “Afyonda Eski Zamanlarda Asayiş”, Taşpınar, Afyon Halkevi Mecmuası, S. 140-141, Ekim 1946, s. 357-359.
• Bakı, Edip Ali, Afyonkarahisar'da XVII., XVIII. Asırlarda Meçhul Halk Tarihinden, Afyon 1951.
• Baytop, Turhan - Cemal Kurnaz - F. Çiçek Derman, “Lâle”, İslam Ansiklopedisi, G. 27, Ankara 2003, s. 79-81.
• Baytop, Turhan, İstanbul Lâlesi, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1992.
• Bulduk, Üçler, XVI. Asarda Kara Hisar-ı Sâhib Sancağı, Ankara Üni. Sos. Bil. Enst. Tarih A.B.D., Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 1993.
• Çal, Halit, “Tarih İçinde Afyonkarahisar Şehrinin Fiziki Gelişi”, 3. Afyonkarahisar Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (22-24 Ekim 1993), Afyonkarahisar Belediyesi Yay., Afyonkarahisar 1994, s. 302-341.
• Çelikkol, Zeki .Alexander de Groot ve Ben J. Slot; Lale İle Başladı: Türkiye ve Hollanda Arasındaki Dört Yüzyıllık İlişkilerin Resimli Tarihçesi, Ankara 2000.
• Daş, Ertan, Afyon’daki Türk Anıtları, Ege Üni. Sos. Bil. Enst. Arkeoloji ve Sanat Tarihi A.B.D., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir 1997.
• Demiriz, Yıldız, Osmanlı Kitap Sanatında Naturalist Üslupta Çiçekler, İstanbul 1986.
• Devrim, M.Saffet, Şu Bizim Belde (Afyon-Kütahya-Eskişehir İllerinde Araştırmalar), Ankara 1975.
• Ersoy, Ayla, “Geleneksel Süsleme Sanatlarında Kullanılan Bazı Çiçek Motiflerinin İslâm İnancı ile İlgisi", Sanat te İnanç, C. 2, İstanbul 2004, s. 245-249.
• Gönçer, Süleyman, Afyon İli Tarihi, C.I, İzmir 1971.
• Güneş, Mehmet, XVIII. Yüzyıhn İkinci Yarısında Karahisar-ı Sâhib Sancağı (Şer’iyye Sicillerine Göre), Gazi Üni Sos. Bil. Enst. Tarih A.B.D., Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2003.
• Haspels, C.H.Emilie, The Highlands of Phygia, C. I, 1971 New Jersey.
• Karazeybek, Mustafa, “Afyonkarahisar’da Zaviyeler”, Afyonkarahisar Kütüğü, C. 1, Afyonkarahisar Üniversitesi Yayınları, Afyon 2001, s. 415-426.
• Kâşgarlı Mahmud, Divân-ı Lügat it-Türk, terc. Besim Atalay, C. I, 1939.
• Kolay, İlknur Aktuğ, Batı Anadolu 14. Yüzyıl Beylikler Mimarisinde Yapım Teknikleri, Ankara 1999.
• Kunter, Halim Baki, Yunus Emre, Bilgiler-Belgeler, 2. Baskı, Eskişehir 1991.
• Melikoff, Irene, “La fleur de la souffrance recherche sur le sens symbolique de lale dans la poésie mystique Turco-Iranienne”, Journal Asiatique, 1967, CCLV/5, 3-4, s. 341-360.
• Önkal, Hakkı, Anadolu'da Selçuklu Türbeleri, Ankara 1996.
• Özdemir, Rifat, XIX. Yüzydtn İlk Yansında Ankara, Ankara 1986.
• Parman, Ebru, Ortaçağ'da Bizans Döneminde Frigya (Phrygia) ve Bölge Müzelerindeki Bizans Taş Eserleri, Eskişehir 2002.
• Ramsay, W.M., Impressions of Turkey During Twelve Years' Wanderings, London 1897.
• Roding, Michiel-Hans THEUNISSEN, The Tulip: A Symbol of Two Nations, İstanbul 1993.
• Sakaoğlu, Necdet, “Lale", Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C. 5, İstanbul 1994, s. 178-182.
• Sözen, Metin, “Anadolu’da Eyvan Tipi Türbeler”, Anadolu Sanatı Araştırmaları, C. I, İstanbul 1968, s. 167-210.
• Sümer, Faruk, “Döğerlere Dair”, Türkiyat Mecmuası, C. X, İstanbul 1953, s. 139-158.
• Uçankuş, H.Tahsin, “Başlangıçtan İkinci Bin Yılın Sonuna Kadar Afyon’un Uygarlık Tarihi”, Tarih İçinde Afyon, Afyon 1982.
• Uysal, A. O., “Afyon, Kütahya ve Denizli Çevresinde Araştırmalar”, Türk Etnografya Dergisi, S. XX, Ankara 1997, Kültür Bak., s. 77–114.
• Üçer, Kaya - Münevver ÜÇER, Lâle-i Münevverâm, İstanbul 2006.