Tahkik Heyeti Raporlarına Göre 1894 Sason İsyanı

Yıl 2006, Cilt: 70 Sayı: 258, 695 - 742, 20.08.2006

Nurettin Gülmez

https://doi.org/10.37879/belleten.2006.695

Öz

Sason, günümüzdeki yeni idari düzenlemelerden sonra Batman iline bağlı bir ilçedir. Dağlık bir arazi üzerinde bulunan ilçe, 1894'te yani burada ilk isyanın çıktığı zaman, idari yönden Bitlis vilayetinin Muş sancağına bağlı idi. 1894 isyanı, bazı eserlerde Sason isyanı olarak geçtiği gibi, Sason kazasına bağlı bir köy olan Talori adıyla da anılmaktadır. Bu makalede, Tahkik Heyetinin Osmanlı temsilcilerinin İstanbul yönetimine günlük olarak gönderdiği raporlar ve Tahkik Heyetinin inceleme sonunda hazırladığı ortak rapor esas alınarak bir değerlendirme yapılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sason, Tahkik Heyeti, 1894 Sason İsyanı, Batman, Osmanlı

1894 Sason Revolt According to the Reports of the Investigation Committee

Öz

The Sason/Talori uprising in 1894 caused a lot of trouble and disturbance both inside and outside the country. Under the pretext of this uprising, The European countries increased their pressure and they caught the opportunity to interfere in the affairs of the Ottoman Empire. As a matter of fact, in order to investigate the uprising, a mixed commission was made up of both native and foreign members. This commission was called the "Committee of Investigation." The main subject of this essay is the Sason rebellion according to the report of the Committee of Investigation. The native members of the Committee of Investigation constantly kept in touch with the Ottoman administration. This members informed the Ottoman administration about the events day by day, and when necessary, they asked what their policy was as far as those events were concerned; that is to say, the Committee of Investigation didn't act freely from the administration in Istanbul. In the same way, English, French and Russian members in the Committee of Investigation were always in contact with their embassles in Istanbul, and they also asked about their views and wishes to make the Committee of Investigation accept. With the help of ambassadors the foreign members forced the administration of the Ottoman Empire to accept the opinions which they couldn't make the Committee of Investigation accept. In the reports of the Committee of Investigation, it is possible to witness the power games of foreign countries over the Ottoman Empire. The Sason/Talori Armenian rebellion in 1894 has been seen as a means of this power game; that is, the Armenian problem has remained behind the race of power games, and interference in the home affairs of the Ottoman Empire. The Committee of Investigation's report didn't have any negative result that foreign countries had expected. In fact, in the report, the Armenians themselves were found guilty of the uprising. They couldn't find any fault with the government's delay in taking precautions and the harsh treatment of the soldiers while suppressing the revolt. However, the same report caused the Ottoman Empire to be hurled into the lap of European diplomacy.

Anahtar Kelimeler

Sason, Investigation Committee, 1894 Sason Revolt, Batman, Ottoman

Kaynakça

• AKÇAM, Taner, Siyasi Kültürümüzde Zulüm ve İşkence, İletişim Yayınları, İstanbul 1992.
• AKGÜN, Seçil, General Harbord'un Anadolu Gezisi ve Ermeni Meselesine Dâir Raporu, Tercüman Yayınları, İstanbul 1981.
• ALTINAY, Ahmet Refik, İki Komite İki Kıtal II, Ermeni Mezalimi, Fikir Yayınları, İstanbul 1992.
• BANOĞLU, Niyazi Ahmet, Ermeni'nin Ermeni'ye Zulmü, Gündüz Matbaacılık, Ankara 1976.
• BAŞGÜN, Necla, Türk-Ermeni İlişkileri: Abdülhamid'in Cülusundan Zamanımıza Kadar, San Matbaası, Ankara 1970.
• BEYDİLLİ, Kemal, 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşında Doğu Anadolu'- dan Rusya'ya Göçürülen Ermeniler, TTK. Yayınları, Ankara 1988.
• CENGİZ, Halil Erdoğan, Ermeni Komitelerinin A'mâl ve Harekât-ı İhtilâliyesi: İ'lân-ı Meşrutiyet'ten Evvel ve Sonra, Başbakanlık Basımevi, Ankara 1983.
• Dâhiliye Nezâreti Muhâcirin Müdüriyet-i Umumiyesi, Cemiyet-i Akvâm ve Türkiye'de Ermeni ve Rumlar, İstanbul 1337.
• DELİORMAN, Altan, Ermeni Komitecileri, Boğaziçi Yayınları, 2. baskı, İstanbul 1975.
• DEMİR, Neşide Kerem, Türkiye'nin Ermeni Meselesi, Hülbe Yayınları, 3. baskı, Ankara 1982.
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Belgelerinde Ermeniler (1915-1920) , Ankara 1995.
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Arşiv Belgelerine Göre Kafkaslar'da Ve Anadolu'da Ermeni Mezâlimi Il (1919), Ankara 1995.
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Armenians In Ottoman Documents (1915-1920), Ankara 1995.
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Arşiv Belgelerine Göre Kafkaslar'da Ve Anadolu'da Ermeni Mezâlimi III (1919-1920), Ankara 1997.
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Arşiv Belgelerine Göre Kafkaslar'da Ve Anadolu'da Ermeni Mezâlimi IV (1920-1922), Ankara 1998.
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ermeni Komiteleri (1891-1895), Ankara 2001.
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Yıldız Tasnifi, Ermeni Meselesi: Talori Olayları, İstanbul 1989.
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Yıldız Tasnifi, Ermeni Meselesi: Talori Olaylarından Sonra Siyasi Gelişmeler, İstanbul 1989.
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Yıldız Tasnifi, Ermeni Meselesi: Ermeni Olayları Üzerine Resmi Görüşler ve Belgeler, İstanbul 1989.
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ermeniler Tarafından Yapılan Katliam Belgeleri-I (1914-1919), Ankara 2001.
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ermeniler Tarafından Yapılan Katliam Belgeleri-II (1919-1921), Ankara 2001.
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Aspirations Et Agissements Revolutionnaires Des Comites Armenians Avant Et Apres La Proclamation De La Constitution Ottomane, Ankara 2001.
• EMİRCAN, Abdülali - M. Emin GERGER, Büyük Ermenistan Hayali ve Kars'tan Karabağ'a Ermeni Vahşeti, Cemre Yayınları , İstanbul 1992.
• EROĞLU, Veysel, Ermeni Mezâlimi, Sebil Yayınevi, 2. baskı, İstanbul 1976.
• GOYÜNÇ, Nejat, Osmanlı İdaresinde Ermeniler, Gültepe Yayınları, İstanbul 1983.
• GÜRÜN, Kamuran, Ermeni Dosyası, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1983.
• HOCAOĞLU, Mehmet, Arşiv Vesikalarıyla Tarihte Ermeni Mezalimi ve Ermeniler, İstanbul 1976.
• HÜSEYIN NAZIM PAŞA, Ermeni Olayları Tarihi-1, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 1994.
• İLTER, Erdal, Ermeni Meselesinin Perspektifi ve Zeytun İsyânları (1780-1880), TKAE Yayınları, Ankara 1988.
• KARACAKAYA, Recep, Kaynakçalı Ermeni Meselesi Kronolojisi (1878-1923), Ankara 2001.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı İmparatorluğunda Ermeni Meselesi, Dışişleri Akademisi Yayınları, Ankara 1971.
• KOÇAŞ, Sadi, Tarih Boyunca Ermeniler ve Türk-Ermeni İlişkileri, Ankara 1967.
• KODAMAN, Bayram, Sultan Abdülhamid'in Doğu Anadolu Politikası, Ankara 1978.
• KONUKÇU, Enver, Ermenilerin Yeşilyayla'daki Türk Soykırımı, Atatürk Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları, Ankara 1990.
• KÜÇÜK, Cevdet, Osmanlı Diplomasisinde Ermeni Meselesinin Ortaya Çıkışı, (1878-1897), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1984.
• KÜRŞAT, Cengiz, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge Yayınları, İstanbul 1976.
• MAYEWSKY, V.T., Ermenilerin Yaptıkları Katliamlar, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1986.
• MAZICI, Nurten, Belgelerle Uluslararası Rekabette Ermeni Sorununun Kökeni, (1878-1918), Gümüş Basımevi, İstanbul 1987.
• METİN, Halil, Türkiye'nin Siyasi Tarihinde Ermeniler ve Ermeni Olayları, MEB Yayınları, İstanbul 1992.
• MÜNİR SÜREYYA BEY, Ermeni Meselesinin Siyasi Tarihçesi (1877- 1914), (Haz. Yusuf Sarınay ve ekibi) Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
• NORMAN, C.B., Ermenilerin Maskesi Düşüyor, (Çev: Yavuz Ercan), Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, Ankara 1993.
• OREL, Şinasi - Süreyya YUCA, Ermenilerce Talât Paşa'ya Atfedilen Telgrafların Gerçek Yüzü, TTK Yayınları, Ankara 1983.
• ÖKE, Mim Kemal, İngiliz Casusu Prof. Arminius Vambery'nin Gizli Raporlarında II.Abdülhamit ve Dönemi, Üçdal Neşriyat, İstanbul 1983.
• ÖKE, Mim Kemâl, Ermeni Sorunu 1914-1923, TTK Yayınları, Ankara 1991.
• PARMAKSIZOĞLU, İsmet, Ermeni Komitelerinin İhtilâl Hareketleri ve Besledikleri Emeller, DSİ Basım ve Foto-Film İşletme Müdürlüğü, Ankara 1981.
• PEHLİVANLI, Hamit, Rus Generali Mayewsky'nin Doğu Anadolu Raporu- Van ve Bitlis Vilâyetleri Askeri İstatistiki, Van Belediyesi Yayınları, Van 1997.
• SAKARYA, İhsan, Belgelerle Ermeni Sorunu, Ankara 1984.
• SARAL, Ahmet Hulki, Ermeni Meselesi, Genel Kurmay Basımevi, Ankara 1970.
• SONYEL, Salâhi R., Ermeni Tehciri ve Belgeler, Bayhan Matbaası, Ankara 1978.
• Sultan II.Abdülhamit Devri Doğu Anadolu Politikası, Türk Tarih Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1987.
• SÜSLÜ, Azmi, Ermeniler ve 1915 Tehcir Olayı, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları, Ankara 1990.
• ŞAHİN, Recep, Tarih Boyunca Türk İdarelerinin Ermeni Politikaları, Ötüken Neşriyat, İstanbul 1988.
• TAHSİN PAŞA, Abdülhamit'in Yıldız Hatıraları, İstanbul 1931.
• TÜRKÖZÜ, Halil Kemal, Osmanlı ve Sovyet Belgeleriyle Ermeni Mezâlimi, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1983.
• URAS, Esat, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, 2. baskı, Belge Yayınları, İstanbul 1987.
• YURTSEVER, Cezmi, Ermeni Terörü, Gelişimi ve Analizi, İstanbul 1987.
• ALLEN, W.E.D., Caucasian Battlefields, Cambridge 1953.
• BABIGUIAN, Hagop, La Situation Des Armenians En Turquie, Exposee Par Des Documents 1908 - 1912, Rapport, Constantinople 1913.
• BOYACIYAN, Dickran, Armenia, New Jersey 1972.
• CHRISTOPHER, J. Walker, Armenia The Survival of a Nation, London 1980.
• DE JEHAY, Van Den Steen, De La Situation Legale Des Sujets Ottomans Non Musulmans, Bruxelles 1906.
• GAILLARD, Gaston, Les Turks et L'Europe, Librairie Chapelot, Paris 1920.
• KRİKORİAN, K. Mesrob, Armenians in The Service of The Ottoman Empire 1860-1908, London 1977.
• KÜDÜLYAN, K., Antranik Savaşları, Beyrut 1929.
• MAYEWSKY, V.T., Massacres by The Armenians Against The Turks, (Edited by Azmi Süslü), Ankara 1991.
• NERSİSİAN, M.G.-SAHAKYAN, R.G, Genosid Armyan Osmanskoy İmperi, Erivan 1983.
• ORMANİAN, Malachia, L'Eglise Armenienne, Antelias 1954.
• SARKİSSİAN, A.O., "Genocide in Turkey", History of The World War, c.3, London 1970.
• SURMELİAN, Leon, Daredevils of Sassoun, London 1964-1966.
• WITMAN, Sidney, Turkish Memories, London 1914.