Son Tunç/Erken Demir Çağı Van Bölgesi Kronolojisi. Kökeni Aranan Bir Devlet: Urartu

Yıl 2004, Cilt: 68 Sayı: 252, 355 - 386, 20.08.2004

Veli Sevin

https://doi.org/10.37879/belleten.2004.355

Öz

Son Tunç Çağı (STÇ) ve Demir Çağı’nın (DÇ) başlarında yani M.Ö. II. binyılın ikinci yarısı içinde Van bölgesindeki sosyal ve kültürel gelişmeler ile bunların nedenleri hakkında bilinenler oldukça yetersizdir. Bu yüzden de M.Ö. IX. yüzyılın ortalarından VII. yüzyılın ortalarına değin büyük bir devlet olma başarısını göstermiş Urartular'ın kökenleri bile hâlâ aydınlatılabilmiş değildir. Tam anlamıyla yerleşik karakterli bu merkezi devletin kuruluşunu hazırlayan dinamikler nelerdi ? Pastoral yönü ağır basan bir aşiret düzeninden bunun tam tersi gelişmiş bürokratik bir devlet sistemine nasıl geçilebilmişti ? Bu geçişin aşamaları nasıl olmuştu ?

Anahtar Kelimeler

Son Tunç Çağı, Erken Demir Çağı, Van Bölgesi Kronolojisi, Urartular

Chronology for the Van Area During the Late Bronze and Early Iron Ages the Urartu -a Search for the Origins of this State

Öz

The subject of this article is the culture of the Van Lake basin, during the second half of the second millenium B.C. Our main aim is to underline the relationship between the classical civilisation of the times of the Urartian Kingdom and these early cultures. The centres that we have studied for the purposes of writing this article are Ernis-Evditepe and the Aliler Fortress on the northern shores of Van Lake and Karagündüz on the shores of Erçek Lake. These three centres represent a single period of a single culture. The origins of these centres go as far back as the Early Transcaucasian Age and were very densely settled during the Early Iron Age (EIA). All three have a tribal cemetery. These cemeteries are characterised by chamber-tombs with or without entrance passages. Those without entrance passages are older and decorative iron objects and ceremonial weapons were first of all found in them. Ceramics similar to the red-polished ware of the Classical Urartian age were found in tombs with entrance passages. On this basis the Early Iron Age of the Van area could be subdivided into two parts: EIA I and EIA II. The beginning of EIA I goes as far back as the mid 13th century B.C. EIA II on the other hand could tentatively be placed between 1000 B.C. and 850/800 B.C. These two periods are different as a result of development from an archaeological point of view, but there is also continuity among them. The dynamics that gave rise to the Urartian State were inspired by the local traditions of the Van Lake basin. Elements like chamber-tombs with entrance passages, the act of cremation and maybe also fortified strongholds, which were alien to the region, may have been the result of immigration from lands to the south of this area.

Anahtar Kelimeler

Late Bronze Age, Early Iron Age, Van Region Chronology, Urartians

Kaynakça

• ASLANOV, G., S. KAŞKAY 1991. "Burials of Munjuklu-Tepe Necropolis", Sovietskaya Archaeologii (3):22-1232 (Rusça).
• AVETISYAN, P., R. BADALYAN, A.T. SMITH 2000. "Preliminary Report on the 1998 Archaeological Invistigations of Project Aragats in the Tsakahovit Plain, Armenia", Studi Micenei ed Egeo-Anatolici 42/1: 19-59.
• BADALYAN, R., A. SMITH, P. AVETISYAN 2003. "The Emergence of Socio-Political Complexity in Southern Caucasia", Archaeology in the Borderlands: Investigations in Caucasia and Beyond (Yay.haz. A. Smith, K. Rubinson), California: 144-166.
• BAHÇALİYEV, V. 1997. Nahçıvan Arkeolojisi, İstanbul.
• 1998. "Nahçıvan'da Bir Erken Demir Çağ Nekropolü Kolanı", Belleten 233: 1-13.
• BAHÇALİYEV, V., A. SEİDOV 1995. Nahçıvan'ın Kadim Tarihi, Bakü.
• BARTL, K. 2001. "Eastern Anatolia in the Early Iron Age", Migration und Kulturtransfer. Der Wandel vorder- und zentralasiatischer Kulturen im Umbruch vom 2. zum 1. vorchristlichen Jahrtausend (yay.haz. R. Eichmann ve H. Parzinger), Bonn: 383-410.
• BELLİ, O. 1996. "Çekiç Başlı Urartu Demir Babaları", Anadolu Araştırmaları XIV, Prof. Dr. Afif Erzen'e Armağan: 161-182.
• 2001. "An Early Iron Age Cemetery in the Van Region: Ernis-Evditepe", Istanbul University's Contributions to Archaeology in Turkey (yay.haz.O.Belli), İstanbul:145-149.
• BELLİ, D., E. KONYAR 2001. "Excavations at Van-Yoncatepe Fortress and Necropolis", Tel Aviv 28/2: 169-212.
• BOEHMER,R.M. 1989. "Rillenverzierte Keramik vom Zendan-ı Suleiman", Archaeologia Iranica et Orientalis.Miscellanea in Honorem Louis Vanden Berghe I (yay.haz. L. De Meyer, E. Haerinck), Gent: 335-347.
• BURNEY, C.A. 1957. "Urartian Fortresses and Towns in the Van Region", Anatolian Studies 7: 37-53.
• 1970. "Excavations at Haftavan Tepe,1968", Iran VIII: 157-171.
• 1972. "Excavations at Haftavan Tepe,1969" Iran X: 127-142.
• ÇİLİNGİROĞLU, A. 1985. "Van Dilkaya Höyüğü 1984 Kazıları", Kazı Sonuçları Toplantısı 7: 151-162.
• 1991. "The Iron Age at Dilkaya", Anatolian Iron Ages II (yay.haz. A. Çilingiroğlu, D. French), Oxford:29-38.
• 2001. "Migration in the Lake Van Basin", Migration und Kulturtransfer (yay.haz. R. Eichmann, H. Parzinger), Bonn: 371-381.
• DYSON, R.H.Jr. 1965. "Problems of Protohistoric Iran as seen from Hasanlu", Journal of Near Eastern Studies 24: 193-217.
• EDENS,C. 1995. "Transcaucasia at the End of the Early Bronze Age", BASOR 299/300: 53-64.
• ESEYAN,C.A. 1976. Drevnei Cultura Plemen Cvero-Vostocion Armenii, Erevan (Rusça).
• GHIRSHMAN,R. 1939. Fouilles de Sialk II, Paris.
• HARINCK, E. 1988. "The Iron Age in Guilan-Proposal for a Chronology", Bronzeworking Centers of Western Asia c.1000-539 B. C. (yay.haz. J.Curtis), London: 63-78.
• KHANZADIYAN,E. 1973. Metsamor, Erevan.
• 1979. Elar-Darani, Erevan (Ermenice, Almanca özetli).
• 1995. Metsamor 2. La Necropole. Vol. 1, Les Tombes du Bronze Moyen et Recent, Neuchatel, Paris.
• KHATCHATRIJAN,T.S. 1979. Artikskij Nekropol, Erevan (Rusça).
• KLEISS,W., S.KROLL, 1980. "Die Burgen von Libliuni (Seqindel)", Archaologische Mitteilungen aus Iran 13: 21-61.
• KOHL, P.L. 2001. "Migrations and Cultural Diffusions in the Later Prehistory of the Caucasus", Migration und Kulturtransfer. Der Wandel vorder-und zentralasiatischer Kulturen im Umbruch vom 2. zum 1. vorchristlichen Jahrtausend (yay.haz. R. Eichmann, H. Parzinger), Bonn: 313-327.
• KOZENKOVA, V.I. 1982. "Origin of the Cremation Burial Rites of the Koban Tribes in the Caucasus", Sovietskaya Archaeologii (3): 14-34 (Rusça).
• KUŞNAREVA, K. 1997. The Southern Caucasus in Prehistoıy. Stages of Cultural and Socioeconomic Development from the Eighth to Second Millennium B. C. (ing. çev. H.N.Michael), Philadelphia.
• LAMBERG-KARLOVSKY, C.C. 1965. Development of a Metallurgical Technology, Documented Early Finds of Metals in the Near East and the Evidence from Hasanlu,Iran , University Microfilms, Ann Arbor, Michigan.
• LIPPERT, A. 1979. "Die österreichischen Ausgrabungen am Kordlar Tepe in Persisch-Westaserbaidschan (1971-78)", Archaologische Mitteilungen aus Iran 12: 103-153.
• MARTIROSYAN, A.A. 1964. Armeniya v Epokhu Bronzy: Rannego Zheleza, Erevan (Rusça).
• MUSCARELLA, O.W. 1974. "The Iron Age at Dinkha Tepe", Metropolitan Museum Journal 9: 35-90.
• 1988. Bronze and Iron. Ancient Near Eastern Artifacts in the Metropolitan Museum of Art, New York.
• NEGAHBAN, E. 1996. Marlık. The Complete Excavation Report, Philadelphia.
• OGANESIAN, V.E. 1992. "A Silver Goblet from Karashamb", Recent Discoveries in Transcaucasia (yay. haz. P.L. Kohl), Soviet Anthropology and Archaeology 30/4: 84-102.
• ÖZFIRAT, A.1993. "M.Ö. II. Binyıl Doğu Anadolu Boyalı Seramik Kültürleri Üzerine Araştırmalar", XI. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara: 359-377.
• 1999. "1997 Yılı Bitlis-Muş Yüzey Araştırması: Tunç ve Demir Çağları", XVI. Araştırma Sonuçları Toplantısı II, Ankara: 1-22.
• 2000. "1998 Yılı Bitlis-Muş İlleri Yüzey Araştırması Tunç ve Demir Çağları", 17. Araştırma Sonuçları Toplantısı 2, Ankara: 193-210
• 2001a. Doğu Anadolu Yayla Kültürleri, İstanbul.
• 2001b. "Erste Betrachtungen zum ostanatolischen Hochland im 2. Jt. v. Chr.", İstanbuler Mitteilungen 51: 2-60.
• 2001c. "Research on the Cultures of East Anatolia in the Second Millennium B.C.", Istanbul University's Contributions to Archaeology in Turkey (yay.haz.O.Belli), İstanbul: 326-330.
• 2002a. "Doğu Anadolu Yüksek Yaylasından M.Ö. 2. Binyıl Kurganları", Belleten 246: 343-356.
• 2002b. "Van-Urmiye Painted Pottery from Hakkari", Archaologische Mitteilungen aus Iran und Turan 34: 209-228.
• PICCHELAURI, K. 1997. Waffen der Bronzezeit aus Ost-Georgien. Archaologie in Eurasien 4, Berlin.
• PILIPOSSIAN, A.P., J. SANTROT,1996."Gobelet a Scenes de Chasse et de Guerre", Armenie.Tresor de l'Armenie ancienne des origines au IVe siecle, (yay.haz.J.Santrot), Paris: 65-66.
• PLEINER, R. 1967. "The Beginnings of the Iron Age in Ancient Persia", Annals of the Naprstek Museum 6: 9-70.
• SAGONA, A.G. 1984. The Caucasian Region in the Early Bronze Age, BAR Int.Ser. 214(i), Oxford.
• SCHAFFER,C.F.A. 1948. Stratigraphie Comparee et Chronologie de l'Asie Occidentale (IIIe et IIe millenaires), London.
• SEVİN, V. 1987. "Urartu Oda-Mezar Mimarisinin Kökeni Üzerine Bazı Gözlemler", Anadolu Demir Çağları I (yay.haz. A.Çilingiroğlu), İzmir: 35-55.
• 1996a. "Van/Ernis (Ünseli) Nekropolü Erken Demir Çağı Çanak Çömlekleri", Anadolu Araştırmaları. XIV. Prof. Dr. Afif Erzen'e Armağan: 439-467.
• 1996b. "La ceramique de l'âge du Fer ancien dans la region de Van (Turquie de l'est)", Orient Express 3:89-90
• 1999. "The Origins of the Urartians in the light of the Van/Karagündüz excavations", Anatolian Studies 49: 159-164.
• 2000. "Mystery Stelae", Archaeology 53/4: 47-51.
• 2001. "Hakkari Stelleri: Zap Irmağı Kıyısında Bozkır Göçebeleri", TÜBA-AR, Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi 4 : 79-88.
• 2003a. "The Early Iron Age in the Van Region", Archaeology in the Borderlands: Investigations in Caucasia and Beyond : (yay.haz. A. Smith, K. Rubinson), California: 185-196.
• 2003b. "Pastoral Tribes and Early Settlements of the Van Region, Eastern Anatolia", Ch.A. Burney's Fetschrift (baskıda)
• SEVİN,V., A. ÖZFIRAT, 2001a. "Van/Karagündüz Excavations", Istanbul University's Contributions to Archaeology in Turkey (yay.haz. O.Belli), İstanbul:140-144.
• 2001b. "Die Stelen aus Hakkari: Steppennomaden in Vorderasien", Istanbuler Mitteilungen 51: 9-24.
• 2002. "Hakkari Stelleri: Doğu Anadolu'da Savaşçı Çobanlar İlk Not", Belleten 243,: 501-518.
• SEVİN,V., A. ÖZFIRAT, E. KAVAKLI, 1999. "Van-Karagündüz Höyüğü Kazıları (1997 Yılı Çalışmaları), Belleten 238: 847-867.
• 2001. "1997-1999 Hakkari Kazıları", 22. Kazı Sonuçları Toplantısı 1, Ankara: 355-368.
• SEVİN, V., E. KAVAKLI 1996a. Van/Karagündüz. Bir Erken Demir Çağ Nekropolü/An Early Iron Age Cemetery. Van/Karagündüz, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• 1996b. "Van/Karagündüz Erken Demir Çağı Nekropolü", Belleten 227:1-20.
• SEVİN, V., E. KAVAKLI, A. ÖZFIRAT, 1997. "Karagündüz Höyüğü ve Nekropolü 1995-1996 Yılı Kurtarma Kazıları", XIX. Kazı Sonuçları Toplantısı I, Ankara: 571-589.
• SMITH, A. 1999. "The Making of an Urartian Landscape is Southern Trascaucasia: A Study of Political Architectonics", American Journal of Archaeology103: 45-71.
• SMITH, A., K. KAFADARIAN, 1996. "New Plans of Early Iron Age and Urartian Fortresses in Armenia", Iran 34: 23-37.
• Van den BERGHE, L. 1964. La Necropole de Khurvin, İstanbul.
• 1968. "Het Archeologisch Onderzoek naar de War Kabud" (1965 en 1966), Brussels.
• 1973. "Recherches Archaeologiques dans le Luristan. Sixtieme Campagne, 1970", Iranica Antiqua 10: 1-79.
• YILDIRIM, R. 1989. Urartu İğneleri , Ankara.