Hatay Sorunu ve Türk-Fransız Siyasal İlişkileri (1936-1939)

Yıl 1985, Cilt: 49 Sayı: 193, 79 - 110, 20.04.1985

İsmail Soysal

Öz

Hatay Sorunu 1936 yılında ortaya çıkmış ve 1939'da, 2. Dünya Savaşı'ndan birkaç ay önce, Hatay Türkiye'ye bağlanmak suretiyle, kesin bir çözüme kavuşturulmuştur. Sorunun üç yıllık süreci bir diplomasi savaşımı içinde geçmiştir. Yüce Atatürk, bu sorunu kan dökmeden en son aşamasına ulaştırıp aramızdan ayrılmış, İnönü ve onun Dışişleri Bakanı Saraçoğlu da, savaş öncesi uluslararası siyasal konjonktürden ustaca yararlanmasını bilerek, mutlu sonucu elde etmişlerdir. Sonuç, diplomatik tarihimiz bakımıdan, kuşkusuz, üstün bir başarıdır. Hatay Sorunu üzerinde Türkiye'de, arşivlere ve öbür belgelere dayanılarak henüz bir araştırma yapılmış değildir. Yayımlanan kitap ve makaleler daha çok gözler önünde geçen olayları yansıtmaktadır. Oysa, Türkiye ile Fransa arasındaki görüşmeler ve yapılan anlaşmaların gerisindeki gerçekler bilinmeden, varılan sonucu değerlendirmek olanaksızdır. Biz bu konferansımızla, özellikle Fransız Dışişleri Bakanlığı Arşivlerine dayanarak, boşluğu bir ölçüde de olsa, doldurmaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Hatay Sorunu, Türkler, Fransızlar, Türkiye, İsmet İnönü, Mustafa Kemal Atatürk, 1936-1939

Kaynakça

• "L'Affaire d'Alexandrette", Asie Française Dergisi, Paris, Cilt 36, Aralık 1938, S. 314-315, "La Question d'Alexandrette", Cilt 38, Eylül-Ekim 1938, S. 241-247.
• Ayın Tarihi, 1936-1939 dönemindeki sayılar, Basın-Yayın Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Ayta, Adnan, "Le Conflit d'Alexandrette", Damas, 1949.
• Bonnet, Georges (Fransa'nın Nisan 1938-Eylül 1939 döneminde Dışişleri Bakanı), "De Washington au Quai d'Orsay" (Anıları) Paris, 1946, "Le Quai d'Orsay sous trois Republiques", Paris, 1961.
• Documents Diplomatiques Français, 1932-1939, Fransa Dışişleri Bakanlığı Arşiv Yayınları, Paris, 2. seri (1935-1939), C. IV, XII, XIII, XIV, XV'de "La Question du Sandjak d'Alexandrette" başlıklı belgeler (kitap halindeki bu yayınlardan başka Fransa Dışişleri Arşivlerinde "Mandat" serisinde 581-588 ciltlere bakılabilir).
• Documents on British Foreign Policy, 1919-1945 İngiltere Dışişleri Bakanlığı Arşiv Yayınları, Cilt V, VI, VII'de Türkiye ile ilgili belgeler.
• Dictionnaire Diplomatique, Academie Diplomatique Internationale, Paris, C. II, S. 905-906 ve Annexe XII, Reglement Organique du Sandjak; C. IV, S. 23-28.
• Dışişleri Bakanlığı, Cumhuriyetin 50. yılında yayımlanan "Türkiye'- nin Dış Politikasında 50 yıl" başlıklı 5 cilt belgesel kitabın IV. cildi, "Montrö ve Savaş öncesi Yılları", Ankara, 1973, "Hatay Meselesi" S. 157-183, ayrıca Bakanlığın Atatürk'ün 100. Yıldönümünde yayımladığı "Atatürk'ün Dış Politikası", Ankara, 1982, C. II, 60, 61, 62, 63 sayılı belgeler.
• Dostel, Osman, "Hatay Sorunu", Dışişleri Bakanlığı Akademisi, I. Dönem, Ankara, 1968.
• Erkin, F. Cemal, "La Question d'Alexandrette", Ankara, 1945 (daktilo ile 5-6 örnek basılmış birkaç yüz sayfalık bu Fransızca yapıt Dışişleri Bakanlığı Arşivinde saklıdır).
• Haddad Georg, "Fifty years of Modern Syria", Beirut, 1950.
• Hatay Meclisinin son toplantısında söylenen Tarihî Nutuklar, Antakya, 1939.
• Journal Officiel de la Societe des Nations, "Question d'Alexandrette" başlıklı belgeler (1936-1939), Cenevre.
• Imann, Georg, "La Convention d'Angora et le Mandat Français en Syrie", Revue des deux Mondes Dergisi, Paris, Ağustos 1926 sayılı.
• Konuralp, Nuri Aydın, "Hatay ve Kurtuluş Mücadelesi Tarihi", İskenderun, 1973.
• Massigli, Rene (Fransa'nın 1939-1940 döneminde Ankara Büyükelçisi), "La Turquie devant la Guerre", Paris, 1964.
• Melek, Dr. Abdurrahman (Hatay Devleti Başbakanı), "Hatay Nasıl Kurtuldu", Ankara, 1966.
• Puaux, Gabriel (Fransa'nın o dönemde Beyrut'ta Manda Yönetimi Yüksek Komiseri), "Deux annees au Levant, Souvenirs de Syrie et du Liban, 1939-1940", Paris, 1952.
• Pinon, Rene, "La Turquie et le Sandjak d'Alexandrette" ve "Les Accord Franco-Turcs", Revue de Deux Mondes Dergisi, Paris, C. 37 ve 46, Şubat 1937 ve Ağustos 1938.
• Rondot, P., "La Turquie et la Probleme Mediterraneen", Politique Etrangere Dergisi, Paris, 1939.
• Selçuk, Hamdi, "Bütün Yönleriyle Hatay'ın o günleri", İstanbul, 1972.
• Soysal, İsmail, "Türkiye'nin Siyasal Andlaşmaları", C. I (1920-1945), Ankara, 1983 ve "Türk-Fransız Siyasal İlişkileri", T. Tarih Kurumu, Belleten, Sayı 188, Ankara, 1983 S. 959-1044.
• Sökmen, Tayfur (Hatay Devleti Başkanı), "Hatay'ın Kurtuluşu için Harcanan Çabalar, Ankara, 1978.
• Sperdudi, "Aspetti Giuridici della questione d'el Sangiaccoto di Alexandretta", Milano, 1939.
• Şimşir, Bilâl, "Atatürk'ün Yabancı Devlet Adamlarıyla Görüşmeleri" (Hatay bunalımı sırasında Fransa Büyükelçisi Ponsot ve Suriye Başbakanı Cemil Mardan ile), T.Tarih Kurumu, Belleten, Atatürk'ün 100. Yılı Sayısı, sayı 177, S. 199-207, Ankara, 1981.
• Thobie, Jacques, "Le Nouveau Cours des Relations Franco-Turques et l'Affaire du Sandjak d'Alexandrette, 1921-39", Relations Internationales Dergisi, Cenevre-Paris, 1979, S. 19, S. 355-374.
• Tuncay, Doç. Mete, "Hatay Sorunu ve TBMM", Ankara, 1976.
• Türkmen, A. Refik, "Hatay Tarihi", 7 ciltlik bu yapıtın Hatay Sorunu ile ilgili 4, 5, 6. Cilt, İstanbul, 1939.
• Veou, Paul du, "Desastre d'Alexandrette, 1934-1938", Paris, 1938.