1939 Türk-İngiliz-Fransız ittifakı

Yıl 1982, Cilt: 46 Sayı: 182, 367 - 414, 20.04.1982

İsmail Soysal

Öz

19 Ekim 1939'da Ankara'da Türkiye, İngiltere ve Fransa arasında imzalanan Yardımlaşma Andlaşması (Traité d'Assistance Mutuelle) Türkiye'nin Batılı Devletlerle yaptığı ilk ittifak bağıtıdır. Andlaşma, İkinci Dünya Savaşı yaklaşırken, 1939 baharında İtalya ve Almanya'nın (Mihver Devletleri) Akdeniz ve Balkanlarda yarattıkları tehlikeyi gözönünde tutarak, aşağıda ayrıntılarıyla inceleyeceğimiz üzere, bir yandan Türkiye ile İngiltere ve Fransa'nın savunma gereksinimlerini karşılamak, öte yandan Balkanların güvenliğini, özellikle Yunanistan Romanya'nın korunmasını sağlamak, ancak bu yüzden Türkiye'nin Sovyetler Birliği ile savaşa sürüklenmesi olasılığını da önlemek gibi girift ve karmaşık sorunları düzenliyordu. Dünya Savaşı 1 Eylül'de başlamış, Ankara Andlaşması da 39 gün sonra yürürlüğe girmişti. 10 Haziran 1940 günü İtalya'nın müttefiki Almanya'nın yanında, İngiltere ve Fransa'ya savaş açmasıyla savaş durumu Akdeniz'e yayılınca, hukuksal bakımdan, Türkiye için "casus foederis" ortaya çıkmış, onun İngiltere ve Fransa yanında savaşa katılması gerekmişti. Nitekim, İngiliz ve Fransız Hükümetleri bunu resmen Türk Hükümetinden istemişti. Ne var ki, o sırada Fransa çökmüş, Mareşal Pétain Hükümeti Almanya ile bir silah bırakışımı sözleşmesi yapmış, böylece İngiltere yalnız kalmıştı. Türkiye ise Müttefiklerinden beklediği silahları henüz alamamıştı. Öte yandan, Almanya ile 1939 Ağustosu ve Eylülünde bağıtladığı Saldırmazlık ve Dostluk Andlaşmaları çerçevesinde yakın ilişkiler sürdüren Sovyetler Birliği'nin de ne yapacağı pek belli değildi. Bu durumda Türkiye'nin hemen savaşa girmesi İngiltere'ye bir şey kazandırmayacağı gibi, Balkanları ve Yakın Doğuyu tehlikelere atabilirdi. İşte bu koşullar içinde Türk Hükümeti, Ankara Andlaşmasına ekli "Sovyet Çekincesi"ni ileri sürerek, 26 Haziran 1940 günü "savaş dışı" müttefik durumunu açıklamıştı.

Anahtar Kelimeler

19 Ekim 1939, Türkiye, İngiltere, Fransa, Türk-İngiliz-Fransız Yardımlaşma Antlaşması, İttifak

Kaynakça

• Academie Diplomatique Internationale, Paris "Dictionnaire Diplomatique", C. IV, "Turquie" maddesinde Ismet Inönü'nün "La neutralit de la Turquie au Cours de la 2. Guerre mondiale" adlı yazısı ve Titulesco'nun "Trait Anglo-Turc et le Pacte d'Entente Balkanique" adlı yorumu.
• Başbakanlık, Basın-Yayın Gen. Md., Ayın Tarihi
• British Stationary Office, "Documents on British Foreign Policy 1919- '939", London, Third Series, Cilt V, VI, VII
• Department of State, "Documents of German Foreign Policy, 1918-1945," Washington, Cilt X
• Department of State, "Nazi-Soviet Relations, 1939-1941", Washington, 1948
• Dışişleri Bakanlığı, "Montreux ve Savaş öncesi Yılları (1935-1939)", Ankara 1973
• Dışişleri Bakanlığı, Arşiv. "Andlaşmalar", Ankara
• Duroselle, Prof. J.B. Paris, "Histoire Diplomatique de 1919 â nos Jours", Paris 1981
• Eden, Anthony, "The Eden Memoirs", London 1962
• Erkin, F. C. "Türk-Sovyet Ilişkileri ve Boğazlar Meselesi", Ankara, 1968
• Europe Nouvelle (Revue), "Le Pacte Anglo-Turco- Français", Paris 21 ve 28 Ekim 1939 sayısı
• Knatchbull-Hugessen, "Diplomat in Peace and and War", London, 1949
• Massigli, Renk, "La Turquie devant la Guerre" Paris, 1964
• Ministere des Affaires EtranOres, "Documents Diplomatiques Français, 1932-1939", Paris, Cilt XV
• Papen (von), "Memoirs", London 1952
• Soysal, Ismail, "Türkiye'nin Siyasal Andlaşmaları" Cilt I (1920-1945), Ankara, 1982
• Tahsin, Prof. Hasan "Le Pacte Tripartite Anglo-Franco-Turc", Paris 1940
• Woodward, Sir Llewellyn, (Ed), "British Foreign Policy in the Second World War", London, 1970-71