Tanzimat Hareketinin Osmanlı Müesseselerine ve Teşkilatına Etkileri

Yıl 1967, Cilt: 31 Sayı: 121, 93 - 112, 20.01.1967

M. Tayyib Gökbilgin

Öz

Tanzimat hareketi, Gülhane Hatt-ı Hümayunu ile başlıyan bir reformlar serisi olduğu kadar, Osmanlı müesseseleri ve teşkilatını yakından ilgilendiren, şu veya bu türlü etkileri bu müesseseler ve teşkilat üzerinde görülen siyasi ve sosyal bir hadisedir. Kelimenin lafzı ve ruhu, nizam, tanzim, tesis ve teşkil anlamlarım kapsar, müesseselerin ve teşkilâtın o günkü ihtiyaçlara ve zihniyete uygun bir şekilde yeniden tanzimi, reorganizasyonunu hedef tutar. Hattâ, Tanzimat hareketini, Osmanlı devlet teşkilatının ve Osmanlı cemiyetinin büyük bir kısmını içine alan, bünyevi ve müessesevi bir hareket saymakta hata yoktur kanısındayım. Tanzimat ruh ve düşüncesinin, imparatorluk bünyesi içindeki müesseselerle, mücerret veya müşahhas mânadaki bütün müesseselerle, yakın ilgisi ve onlar üzerinde yaptığı müsbet veya menfi istikametteki tesirler üzerinde durmak ve bunları araştırmak, bu hareketin menşelerine, âmillerine ve takip ettiği seyre vakıf olmak, muhakkaktır ki, tarihimizin bu mühim devresine büyük mikyasta ışık tutacak ve bu reformlar silsilesini bir çok yönlerden aydınlatmıya yarayacaktır. Tanzimat hareketi, 1839’da, Osmanlı devletinde ve cemiyetinde en az iki asırdan beri beliren reform ve ıslahat ihtiyaç ve temayüllerinin tatbikat sahasına intikal etmiş ve ettirilmiş yeni bir merhalesi oluyordu. Gerçekten, bu çabaları, XVII. yüzyıldan başlayıp imparatorluğun son senelerine kadar devam eden ve içerisine birinci ve ikinci Meşrutiyet devirlerini de alan ıslahat ve reformlar vetiresinde, önemli bir safha olarak mütalaa etmek yanlış olmaz.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat Hareketi, Tanzimat Dönemi, Gülhane Hatt-ı Hümayunu, Osmanlı İdari Yapısı, Reformlar, Islahatlar