İnsuyu-Konya’dan Bir Geç Hitit Steli

Yıl 2024, Cilt: 88 Sayı: 312, 375 - 405, 08.08.2024

Ali Özcan

https://doi.org/10.37879/belleten.2024.375

Öz

Frig Krallığı’nın doğu sınırları, Tuz Gölü’nün doğusu ve Kızılırmak Nehri’nin güneyi boyunca sıralanan Geç Hitit Dönemi taş eserlerinin varlığı ile kabaca çizilebilmektedir. Tuz Gölü’nün güneyinde ise Geç Hitit Dönemi’ne ait Kızıldağ, Karadağ, Ereğli yazıtları ile İvriz Anıtı bulunmaktadır. Yakın dönemde bilimsel yayını yapılan Anadolu hiyeroglifleri ile yazılmış Türkmen-Karahöyük 1 yazıtı, Frig ve Geç Hitit krallıklarının sınırları konusundaki bilgilerimizi değiştirmiştir. Hiyeroglif yazıtta Hartapuš, Muška Ülkesi’ni ele geçirdiğini bildirmektedir. Türkmen-Karahöyük 1 hiyeroglif yazıtında bahsedilen Muška Ülkesi ile Frig Krallığı’nın ifade edildiği anlaşılmaktadır. Akadca ve hiyeroglif yazılı kayıtlara göre Frig Krallığı, Asur ve Geç Hititler tarafından Muška Ülkesi olarak adlandırılmaktadır. Türkmen-Karahöyük 1 hiyeroglif yazıtı, Geç Hitit sınırlarının Frigler aleyhine olmak üzere, Tuz Gölü yönünde genişlediğini anlatmaktadır.
Çalışmamızın konusunu daha önce bilimsel yayını yapılmamış ve Geç Hitit Dönemi’ne tarihlendirdiğimiz bir stel oluşturmaktadır. Eser günümüzde Konya Arkeoloji Müzesinde bulunmaktadır. Geç Hitit Steli, Konya ili Cihanbeyli ilçesi, İnsuyu kasabasında 1999 yılında, bir evin bahçesinde bulunmuştur. İnsuyu Steli, Tuz Gölü’nün batı kesiminde ele geçmiştir. Stelin Geç Hitit Dönemi’ne ait olması nedeniyle bilimsel açıdan yeni yorumlar üretebilme imkânı sunmaktadır. İnsuyu Steli’nin Tuz Gölü’nün batısında bulunması, Friglerin güney sınırının zaman içerisinde değiştiğini ispatlamaktadır. Çalışmamızda İnsuyu Steli’nin özellikleri ve tarihlendirilmesi hakkında bilgiler verilmiştir. İnsuyu Steli’nin buluntu yeri ve özellikleri dikkate alınarak Frig Krallığı’nın güney sınırları konusu tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Geç Hitit, Frig, Stel, Hartapuš, Konya Arkeoloji Müzesi

Etik Beyan

Bu makalenin konusunu oluşturan stel, T.C. Konya Valiliği, İl Kültür Turizm Müdürlüğü, Müze Müdürlüğünün 02.06.2021 tarihli E-34068228-155.01-1428768 sayılı bilimsel çalışma ve yayın izni ile yayınlanmaktadır.

A Late Hittite Stele from İnsuyu-Konya

Öz

The eastern borders of the Phrygian Kingdom could be drawn through stone artifacts belonging to the Late Hittite Period lined along the east of Tuz Lake and the south of the Kızılırmak River. At the south part of Tuz Lake, there are Kızıldağ, Karadağ, Ereğli inscriptions and the İvriz Monument belonging to the Late Hittite Period. The inscription written by Anatolian hieroglyph Türkmen-Karahöyük 1 has changed our knowledge about the borders of the Phrygian and Late Hittite Kingdoms. It is stated in the hieroglyphic inscription that King Hartapuš captured the Land of Muška. This country in the Türkmen-Karahöyük 1 hieroglyphic inscription refers to the Phrygian Kingdom. According to Akkadian and hieroglyphic records, the Phrygian Kingdom is called the Land of Muška by the Assyrians and Late Hittites. The inscription on the Türkmen-Karahöyük 1 explains the Late Hittite borders expanded towards the Salt Lake.
This study focused on a stele that has not been scientifically published before and that we dated up to the Late Hittite Period. The work is exhibited in the Konya Archaeology Museum. It was found in the garden of a house in İnsuyu Town of Cihanbeyli district of Konya province, in 1999. The fact that the İnsuyu Stele is located in the west of Tuz Lake proves that the southern border of the Phrygians changed over time. In our study, information about the features and dating of the İnsuyu Stele is given, and the southern borders of the Phrygian Kingdom have been discussed, according to the findspot and characteristics of the İnsuyu Stele.

Anahtar Kelimeler

Late Hittite, Phrygian, Stele, Hartapuš, Konya Archaeology Museum

Etik Beyan

The stele, which is the subject of this article, is published with the permission of the Republic of Turkey Konya Governorship, Provincial Directorate of Culture and Tourism, Museum Directorate dated 02.06.2021 and numbered E-34068228-155.01-1428768.

Kaynakça

• Akçay, Atakan, “Hartapu: Kimin Kralı?”, Ahmet Ünal Armağanı, ed. S. Erkut-Ö.S. Gavaz, İstanbul, 2016, s. 9-24.
• Akugal, Ekrem, Spaethethitische Bildkunst, Ankara 1949.
• Akurgal, Ekrem, “Forschungen in Phrygien”, Anatolia 3, 1958, s. 145-155. Akurgal, Ekrem, Die Kunst der Hethiter, München 1961.
• Akurgal, Ekrem, Anadolu Uygarlıkları, Ankara 2017.
• Alp, Sedat, “Assur Ticaret Kolonileri Çağında Kaneš Neša’da Hititler’in Varlığı ve Yoğunluğu (Bilimsel Oluşumun Öyküsü)”, Emin Bilgiç Anı Kitabı, Archivum Anatolicum 3/1, 1997, s. 1-17.
• Alp, Sedat, Hitit Çağında Anadolu. Çiviyazılı ve Hiyeroglif Yazılı Kaynaklar, Ankara 2001.
• Alparslan, Metin, “Geç Hitit Devletleri”, Hititolojiye Giriş, ed. Metin Alparslan, İstanbul 2009.
• Aro, Sanna, Tabal: Zur Geschichte und materiellen Kultur des zentralanatolischen Hochplateaus von 1200 bis 600 v. Chr., Dissertation, Universität Helsinki, Helsinki 1998.
• Bahar, Hasan, Isauria Bölgesi Tarihi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Konya 1991.
• Bahar, Hasan, Demirçağında Konya ve Çevresi, Konya 1999.
• Bahar, Hasan-Karauğuz, Güngör-Koçak, Özdemir, Eskiçağ Konya Araştırmaları 1, İstanbul 1996.
• Berndt-Ersöz, Susanne, Phrygian Rock-Cut Shrines. Structure, Function and Cult Practice, Leiden-Boston 2006.
• Bittel, Kurt, Die Hethiter. Die Kunst Anatoliens vom Ende des 3. bis zum Anfang des 1. Jahrtausends vor Christus, München 1976.
• Bittel, Kurt-Naumann, Rudolf-Otto, Heinz, Yazilikaya. Architektur, Felsbilder, Inschriften und Kleinfunde, Osnabrück 1967.
• Bonatz, Dominik, Das syro-hethitische Grabdenkmal. Untersuchungen zur Entstehung einer neuen Bildgattung in der Eisenzeit im nordsyrisch-südostanatolischen Raum, Mainz 2000.
• Bryce, Trevor, The World of the Neo-Hittite Kingdoms. A Political and Military History, Oxford-New York, 2012.
• Coşkun, Yaşar, “Boğazköy Metinlerinde Geçen Başlıca Libasyon Kapları”, A.Ü. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C XXVII/S. 3-4, 1969, s. 1-61. Darga, Muhibbe, Hitit Sanatı, İstanbul 1992.
• Dinçol, Ali “Hititler”, Anadolu Uygarlıkları. Görsel Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi, C I, 1982, s. 18-119.
• Dinçol, Ali M., “Hititler-Bin Tanrılı Halk”, Arkeo Atlas. Tarihöncesinden Demir Çağı’na Anadolu’nun Arkeoloji Atlası, ed. N. Karul, İstanbul 2011, s. 254-292.
• Dinçol, Ali M.-Yakar, Jak-Dinçol, Belkıs-Taffet, Avia, “Die Grenzen von Tarhuntašša im Lichte Geographischer Beobachtungen”, La Cilicie: Espaces et Pouvoirs Locaux. Actes de la Table Ronde Internatiole D’Istanbul, 2-5 Novembre 1999, Paris, s. 79-86.
• Dinçol, Ali M.-Yakar, Jak-Dinçol, Belkıs-Taffet, Avia, “The Borders of the Appanage Kingdom of Tarhuntašša A Geographical and Archaeological Assessment”, Anatolica XXVI, 2000, s. 1-29.
• Doğan-Alparslan, Meltem, “Anadolu’nun Kayıp Başkenti Tarhuntašša”, Aktüel Arkeoloji 21, 2011, s. 46-57.
• Doğancı, Kamil, “Geç Hitit Devletleriyle Yeni Asur İmparatorluğu Arasındaki Siyasi İlişkileri”, Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları 2018, ed. B. Şimşek-C. Şahin-S. Avşaroğlu-E. Akgöz, Konya 2018, s. 6-16.
• Durmuş, İlhami, “Anadolu’da Kimmerler ve İskitler”, Belleten, C 61/S. 231, 1997, s. 273-286.
• Elayi, Josette, Sargon II, King of Assyria, Atlanta 2017.
• Frame, Grant, The Royal Inscriptions of Sargon II, King of Assyria (721-705 BC), The Royal Inscriptions of the Neo-Assyrian Period Volume 2, Pennsylvania 2021.
• Gelb, Ignace J., Hittite Hieroglyphic Monuments, Oriental Institute Publications (OIP) XLV, Chicago 1939.
• Gilibert, Alessandra, Syro-Hittite Monumental Art and the Archaeology of Performance. The Stone Reliefs at Carchemish and Zincirli in the Earlier First Millennium BCE, Berlin 2011.
• Giusfredi, Federico, Sources for a Socio-Economic History of the Neo-Hittite States, Texte der Hethiter 28, Heidelberg 2010.
• Goedegebuure, Petra-Hout, Theo van den-Osborne, James-Massa, Michele- Bachhuber, Christoph-Şahin Fatma, “TÜRKMEN-KARAHÖYÜK 1: a new Hieroglyphic Luwian inscription from Great King Hartapu, son of Mursili, conqueror of Phrygia”, Anatolian Studies Vol. 70, 2020, s. 29-43.
• Grayson, Albert Kirk, Assyrian Rulers of the Early First Millennium BC I (114-859), The Royal Inscriptions of Mesopotamia Assyrian Periods 2 (RIMA 2), Toronto- Buffalo-London 2002.
• Grayson, Albert Kirk, Assyrian Rulers of the Early First Millenniuum BC II (858-745), The Royal Inscriptions of Mesopotamia Assyrian Periods 3 (RIMA 3), Toronto- Buffalo-London 2002.
• Güterbock, Hans Gustav, Siegel aus Boğazköy 1. Teil: Die Königssiegel der Grabungen bis 1938, Archiv für Orientforschung Beiheft 5, Berlin 1940.
• Hawkins, J. David, “The Inscriptions of the Kızıldağ and the Karadağ in the light of the Yalburt Inscription”, Festschrift für S. Alp, Hittite and Other Anatolian And Near Eastern Studies in Honour of S. Alp, Ankara 1992, s. 259-275.
• Hawkins, J. David, “Tarkasnawa King of Mira: ‘Tarkondemos’, Boğazköy sealings and Karabel”, Anatolian Studies, Vol. 48, 1998, s. 1-31.
• Hawkins, J. David, Corpus of Hieroglyphic Luwian Inscriptions, Volume I: Inscriptions of the Iron Ages, Part 2: Texts, Berlin-New York 2000.
• Hawkins, J. David, Corpus of Hieroglyphic Luwian Inscriptions, Volume I: Inscriptions of the Iron Ages, Part 3: Plates, Berlin-New York 2000.
• Hawkins, J. David-Weeden Mark, “The New Inscription from Türkmenkarahöyük and its Historical Context”, Altorientalische Forschungen Vol. 48/Issue 2, 2021, s. 384-399.
• Herbordt, Suzanne, Die Prinzen- und Beamtensiegel der hethitischen Grossreichszeit auf Tonbullen aus dem Nişantepe-Archiv in Hattusa - mit Kommentaren zu den Siegelinschriften und Hieroglyphen von J. David Hawkins, Boğazköy-Hattuša 19, Mainz 2005.
• Karauğuz, Göngör-Bahar, Hasan-Kunt, H. İbrahim, “Kızıldağ Üzerine Yeni Bazı Gözlemler”, TÜBA-AR, S. 5, 2002, s. 7-32.
• Klengel, Horst, Geschichte des hethitischen Reiches, Leiden-Boston-Köln 1998.
• Manning, Sturt W.- Kocik, Cindy-Lorentzen, Brita-Sparks, Jed P., “Severe multi- year drought coincident with Hittite collapse araund 1198-1996 BC”, Nature 614, 2023, s. 719-724.
• Neu, Erich, Der Anitta-Text, StBoT 18, Wiesbaden 1974.
• Novotny, Jamie-Joshua, Jeffers, The Royal Inscriptions of Ashurbanipal (668-631 BC), Aššur-etel-ilāni (630-627 BC), and Sîn-šarra-iškun (626-612 BC), Kings of Assyria, Part 1, Pennsylvania 2018.
• Obrador-Cursach, Bartomeu, Lexicon of the Phrygian Inscriptions, University Barcelona, Faculty of Philology Department of Classical, Romance and Semitic Philology, Doctoral Dissertation, Barcelona 2018.
• Osborne, James F., The Syro-Anatolian City-States. An Iron Age Culture, New York 2021.
• Osborne, James F.-Massa, Michele-Şahin, Fatma-Erpehlivan, Hüseyin-Bachhuber, Christoph, “The city of Hartapu: results of the Türkmen-Karahöyük Intensive Survey Project”, Anatolian Studies, S. 70, 2020, s. 1-27.
• Ökse, Ayşe Tuba, “The Eastern Border of Phrygia”, Phrygia in Antiquity: From the Bronze Age to the Byzantine Period, ed. G. R. Tsetskhladze, Leuven 2019, s. 161-187.
• Özcan, Ali, IV. Tuthaliya Dönemi ve Sonrası Hitit Krallığı’nda Siyasal, Ekonomik ve Sosyal Gelişmeler, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2014.
• Özcan, Ali, “Gâvurkale Hitit Kaya Kabartmaları”, Belleten, C 78/S. 282, 2014, 373-406, Lev. I-XI.
• Özcan, Ali-Yiğit, Turgut, “A New Late Hittite Stone Workshop and Artifacts at Kuşçu-Boyacı”, Altorientalische Forschungen, Vol. 41, 2014, s. 63-70.
• Özkan, Süleyman, “Beyşehir Civarında Bulunmuş Olan Eserler”, Belleten, C 54/S. 210, 1990, s. 583-590.
• Parpola, Simo, The Correspondence of Sargon II, Part 1: Letters from Assyria and the West, State Archives of Assyria, Vol. 1, Helsinki 1987.
• Payne, Annick, Iron Age Hieroglyphic Luwian Inscriptions, Atlanta 2012.
• Peker, Hasan, “Türkmen-Karahöyük 1, A New Reading and Interpretation”, NABU 2020/4 Nr. 119, 2020, s. 249-250.
• Schachner, Andreas, Hattuša Efsanevi Hitit İmparatorluğu’nun İzinde, çev. I.R. Işıklıkaya-Laubscher, İstanbul 2019.
• Seeher, Jürgen, “After the Empire: Observations on the Early Iron Age in Central Anatolia”, ipamati kistamati pari tumatimis. Luwian and Hittite Studies Presented to J. David Hawkins on the Occasion of his 70th Birthday, ed. I. Singer, Tel Aviv 2010, s. 220-229.
• Sevin, Veli, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası I, TTK Yayınları, Ankara 2001.
• Strabon, Geographika (The Geograpy of Strabo), C. I, The Loeb Classical Library, ed. H.L. Jones, London 1960.
• Şahin, Hasan Ali, “Geç Hitit Beylikleri”, Oannes, C 1/S. 2, 2019, s. 131-153.
• Tarhan, Muharrem Taner, “Eski Anadolu Tarihinde Kimmerler”, Araştırma Sonuçları Toplantısı I, İstanbul 1984, s. 109-120.
• Orthmann, Winfried, Untersuchungen zur späthethitischen Kunst, Saarbrücker Beiträge zur Altertumskunde 8, Bonn 1971.
• Ünal, Ahmet, Hititler Devrinde Anadolu, Kitap I, İstanbul 2002.
• Ünal, Ahmet, Eski Anadolu Siyasi Tarihi. Kitap 1: Eski Taş Devri’nden Hitit Devleti’nin Yıkılışına Kadar (M.Ö. 60.000-1180), Ankara 2018.
• Yiğit, Turgut, “Fraktin Kabartması”, Hitit İmparatorluk Dönemi Kaya Anıtları, ed. T. Yiğit, Ankara 2016, s. 157-165.
• Yiğit, Turgut, “Tabal Krallığı”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, C 40/S. 3-4, 2000, s. 177-189.
• Yiğit, Turgut, “Alalah Kabartması ve Aslanlar”, Hitit İmparatorluk Dönemi Kaya Anıtları, ed. Turgut Yiğit, Ankara 2016, s. 191-194.
• Yiğit, Turgut- Özcan, Ali- Kıymet, Kurtuluş, Hitit İmparatorluk Dönemi Kaya Anıtları, Ankara 2016.