AKSARAY İLİ ve ÇEVRESİNDE EN ESKİ YAŞAM İZLERİ: PALEOLİTİK ÇAĞ

Yıl 2020, Sayı: 26, 11 - 25, 18.09.2020

İrfan Yaman

https://doi.org/10.22520/tubaar.2020.26.001

Cited By: 3

Öz

Aksaray İli’nde ve çevresinde yürütülen, Paleolitik Çağ konulu yüzey araştırmalarının ilki 2015 yılında yapılmıştır. Belirli bir program çerçevesinde, şehir merkezinin farklı yönlerinde yer alan sahalarda sürdürülen çalışmalar, 2019 yılı itibariyle tamamlanmıştır. Bu çalışmaların temel amacı; Aksaray ve yakın çevresinin Paleolitik Çağ açısından potansiyelini ortaya koymak, yontmataş yapımına uygun hammadde kaynaklarının araştırılması ve kazı yapmaya uygun bir alanın var olup olmadığının tespit edilmesidir. Arazi çalışmalarında özellikle daha önceki yıllarda yüzey araştırması yapılmamış yerler tercih edilmiştir. Bu nedenle, sadece Paleolitik Çağ için değil aynı zamanda her döneme ait arkeolojik bulguların kayıt altına alınması açısından da önemlidir. Aksaray Paleolitik araştırmaları sırasında özellikle Niğde’de yer alan Kaletepe Deresi 3 yerleşim alanı, çalışmalara referans oluşturmuştur. Bunun yanı sıra Kapadokya Bölgesi içinde yer alan diğer Paleolitik bulgular, çalışma sonuçlarıyla karşılaştırılmış ve ortaya genel bir sonuç konulabilmiştir. Aksaray ve yakın çevresi ile ilgili yorumlarımızı ve öngörülerimizi somut verilerle desteklemek adına, 2018 yılında tespit edilen Yumuk Ören Mağarası’nda yürütülecek kazılar önem arz etmektedir. Zira yüzeyde ele geçen yontmataş buluntular her ne kadar Paleolitik dönemlere atıf yapmaya olanak sağlasa da, mutlak tarihlendirme çalışmalarının yapılabilmesi ve kültürel stratigrafinin görülebilmesi için kazı çalışmaları gerekir. Aksaray İli ve yakın çevresinde toplam 5 sezon sürdürülen yüzey araştırmaları sonucunda, daha önce bilinmeyen bulgular tespit edilmiş ve söz konusu alanda Paleolitik Çağ yaşamına dair izlerin olduğu kanıtlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Aksaray, Paleolitik Çağ, Yontmataş Alet, Hammadde, Yüzey Araştırması

Kaynakça

• ARSEBÜK, G./ HOWELL, F.C./ KUHN, S.L./ FARRAND, W./ ÖZBAŞARAN, M./ STİNER, M. 2010. “The Cave of Yarımburgaz: Geological Context and History of Investigation”, Culture and Biology at a Crossroads. The Middle Pleistocene Record of Yarımburgaz Cave (Thrace,Turkey) (Ed. F.C. Howell, G. Arsebük, S. L. Kuhn, M.Özbaşaran, M.C.Stiner), İstanbul: 1-27.
• BALKAN-ATLI, N./ KUHN, S./ ASTRUC, L./ KAYACAN, N./ DİNCER, B./ BALCI, S./ GRENET, M. 2011. “Göllü Dağ survey 2010.” Anatolia Antiqua, Eski Anadolu, 19(1): 259-278.
• BALKAN-ATLI, N./ KUHN, S./ ASTRUC, L./ KAYACAN, N./ DİNÇER, B./ ÇAKAN, G. 2010. “Göllü Dağ Survey 2009”, Anatolia Antiqua. Eski Anadolu, 18(1), 191-202.
• BALKAN-ATLI, N./CAUVİN, M.C. 1997. “1995 Yılı Aksaray, Niğde, Nevşehir İlleri Obsidien Yüzey Araştırması.” XIV. Araştırma Sonuçları Toplantısı. I. Cilt, Ankara: 293-312.
• BAYKARA, İ./ DİNÇER, B./ ŞAHİN, S./ KOÇ, E./ SİLİBOLATLAZ-BAYKARA, D./ ÖZER, İ./ SAĞIR, M. 2014. “2014 Yılı Van İli Neojen ve Pleistosen Dönemleri Yüzey Araştırması”, 33. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt, Ankara: 539-552.
• BENEDİCT, P./ ADON, A. A./ GORDUS, M./ ÖZDOĞAN, M./ WRİGHT G. A. 1980. “Orta Anadolu’da Aksaray-Nevşehir-Niğde Yöresindeki Bazı Doğalcam Yataklarının Konumları ve Kimyasal Nitelikleri”, Güneydoğu Anadolu Tarihöncesi Araştırmaları-Prehistoric Research in Southeastern Anatolia I (Ed. H. Çambel-R. J. Braidwood), İstanbul: 221- 238.
• CARTER, T./ LE BOURDONNEC, F. X./ KARTAL, M./ POUPEAU, G./ CALLİGARO, T./ MORRETO, P. 2011. “Marginal Perspectives: Sourcing Epi-paleolithic to Chalcolithic Obsidian from the Öküzini Cave”, Paléorient, Vol. 37.2, 2011, 129-149.
• DEMİREL, M./ KARTAL, G./ AYDIN, Y./ ERBİL, E./ KARTAL M. 2019. “Kızılin Kazıları (I) 2017 Sezonu”, 40. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt, Ankara: 651-666.
• DİNÇER, B. 2018. “Türkiye’de Paleolitik Çağ Arkeolojisinin Geleceği”, Arkeoloji ve Sanat, 1-22. DURU, G./ KAYACAN, N. 2018. “Volkanik Kapadokya’da Epipaleolitik Toplulukların İzinde: İlk Değerlendirmeler”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 91-104.
• EREK, C. M. 2011. “Kahramanmaraş İli Prehistoryası”, Işın Yalçınkaya’ya (Ed. H. Taşkıran, M. Kartal, K. Özçelik, M. B. Kösem, G. Kartal), Ankara: 113-126.
• EREK, C.M. 2009. “2007 Yılı Direkli Mağarası Kazıları”, 30. Kazı Sonuçları Toplantısı, I.Cilt, Ankara: 323-346.
• GÜLEÇ, E./ BAYKARA, İ. 2014. “Üçağızlı Mağarası Üst Paleolitik Dönem Ahmarian Taş Alet Kültürü”, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 54.1: 149-170.
• GÜLEÇ, E./ HOWELL, F.C./ WHİTE, T.D./ KARABIYIKOĞLU, M. 2003. “Anadolu’da ilk insan izleri: Dursunlu Alt Paleolitik Buluntu Yeri”, DTCF Antropoloji Dergisi 15: 79-90.
• GÜLEÇ, E./ WHİTE, T./ KUHN, S./ ÖZER, İ./ SAĞIR, M./ YILMAZ, H./ HOWELL, F.C., 2009. “The Lower Pleistocene lithic assemblage from Dursunlu (Konya), Central Anatolia, Turkey”, Antiquity, 83: 11-22.
• HARMANKAYA, S. 1987. “Türkiye Paleolitik Çağ Araştırmaları Üzerine Bir Değerlendirme”, Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri Projesi, Paleolitik Çağ (Ed. S. Harmankaya, O. Tanındı). İstanbul: 7-19.
• KARTAL, M./ ERBİL, E./ ÖZTURAN, M. 2018. “Sakarya İli Tarih Öncesi Arkeolojisi Yüzey Araştırması (IV), 2016”, 35. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt, Bursa: 161-179.
• KAYACAN, N./ GORİNG-MORRİS, N./ DURU, G./ TAŞKIRAN, Z.F./ YÜCEL, B. 2019. “Aksaray Yüzey Araştırması 2016 ve 2017 Yılı Çalışmaları: İlk Yerleşik Topluluklar.” 36. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 3. Cilt: 195-206.
• KÖKTEN, İ. K. 1947. “Bazı Prehistorik İstasyonlar Hakkında Yeni Gözlemler”, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 2: 223-236.
• MİNZONİ-DEROCHÉ, A. 1992. “Üçağızlı Mağarası Kazıları ve Çevre Araştırmaları”, XIII. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1.Cilt, Ankara: 71-83.
• MİNZONİ-DÉROCHE, A. 2002. “Anatolian Paleolithic civilizations research’s historical context, perceptions and methods”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Antropoloji Dergisi 14: 25-30.
• ÖZÇELİK, K. 2003. “Karain Mağarası B Gözü’nde Üst Paleolitik Sorunu”, Anadolu (Anatolia), Sayı 25: 83-95.
• ÖZÇELİK, K. 2015. “Türkiye’de Üst Paleolitik Dönem: Çeşitli Yaklaşımlar ve Problemler”, Anadolu Prehistorya Araştırmaları Dergisi APAD, 123-138.
• ÖZÇELİK, K./ KARTAL, G./ FINDIK, B. 2016. “Denizli İli Prehistorik Dönem Yüzey Araştırması”, 33. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, Ankara: 377-396.
• SLİMAK, L./ DİNÇER, B. 2007. “Kaletepe Deresi 3. Orta Anadolu’da Tabakalanma veren bir ilk Paleolitik Çağ Yerleşmesi”, Türkiye Bilimler Akademisi Dergisi (TÜBA-AR), Sayı:X: 33-47.
• SLİMAK, L./ KUHN, S.L./ ROCHE, H./ MOURALİS, D./ BUİTENHUİS, H./ BALKAN-ATLI, N./ BİNDER, D./ KUZUCUOĞLU, C./ GUİLLOU, H./ 2008. “Kaletepe Deresi:3 (Turkey): Archaeological Evidence for Early Human Settlement in Central Anatolia”, Journal of Human Evolution, 54: 99-111.
• SÖYLER, Ş./ TAŞKIRAN, H./ CZICHON, R. M./ ÖZEÇLİK, K./ POLAT, S./ YILMAZ, M. A./ ERBİL, E./ TÜRKER, T./ DAĞCI, D. 2018. “Uşak Banaz Sürmecik Paleolitik Kazısı-2016”, 39. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt, Bursa: 381-391.
• TAŞKIRAN, H. 2016. “The Paleolithic and Epi-paleolithic of Anatolia”, Anatolian Metal VII (Ed. Ü. Yalçın). Bochum: 43-51.
• TAŞKIRAN, H./ KARTAL, M. 1999. “Karkamış Baraj Gölü Alanında Yapılan Paleolitik Çağ Yüzey Araştırması: İlk Gözlemler”, Ilısu ve Karkamış Baraj Gölleri Altında Kalacak Akeolojik Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi 1998 Yılı Çalışmaları (Ed. N. Tuna ve J. Öztürk), Ankara: 45-62.
• TAŞKIRAN, H. 2008. “Réflexions sur l’Acheuléen d’Anatolie”, L’anthropologie 112: 140-158.
• TAŞKIRAN, H./ M. KARTAL 2010. “2008 Yılı Ilısu Baraj Gövdesi Alanı Yüzey Araştırması”, 27. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 3. Cilt: Ankara: 233- 244. TAŞKIRAN, H./ÖZÇELİK, K./KARTAL, G./ AYDIN, Y./ FINDIK, B./ BULUT, H./ ERBİL, E./ KÖSEM, M. 2016. “2015 Yılı Karain Mağarası Kazıları”, 38. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, Ankara: 521-538.
• TEKOCAK, M. 2012. “Aksaray İli Merkez, Ortaköy, Sarıyahşi, Ağaçören ve Eskil İlçeleri Yüzey Araştırmaları: 2011”, 30. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt, Çorum: 115- 132.
• TODD, I. A./ PASQUARE, G. 1965. “The Chipped Stone Industry of Avla Dag”, Anatolian Studies 15: 95–112.
• WHİTE, M. J./ SCHREVE, D. C. 2000. “Island Britain–peninsula Britain: palaeogeography, colonisation, and the Lower Palaeolithic settlement of the British Isles”, In Proceedings of the Prehistoric Society, Vol. 66, 1-28.
• YALÇINKAYA, I, 1984. “Samsat/Şehremuztepe Çevresi Paleolitik Çağ Araştırmaları”, 1. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara: 13-20.
• YALÇINKAYA, I. 1986. “Batı Toroslarda Paleolitik Çağ Yüzey Araştırmaları 1984”, III. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara: 429-448.
• YALÇINKAYA, I. 1987. “1985 Yılı Karain Kazıları”, VIII. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1.Cilt, Ankara: 21-37.
• YALÇINKAYA, I./ KÖSEM, M.B./ ATICI, A.L./ ÖZÇELİK, K./ EREK, C.M./ KARTAL, M. 2000. “1998 Yılı Yüzey Araştırmaları ve Hatay Paleolitiği”, 17. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt: Ankara: 163-174
• YAMAN, I. A./ YILDIZ, M./ YAMAN, İ. D. 2019. “Aksaray Armutlu Çevresi Hammadde Kaynakları Hakkında Ön Rapor”, Kapadokya: Hafıza, Kimlik ve Kültürel Miras (Ed. M. Hakman), İstanbul: 33-48.
• YAMAN, İ. D./ AYDIN, Y./ YAMAN, I.A. 2017. “Aksaray İli Paleolitik Çağ Yüzey Araştırması (2015).” 34. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, Ankara: 111-122.
• YAMAN, İ. D./ AYDIN, Y./ YAMAN, I.A. 2018. “Aksaray İli Paleolitik Çağ Yüzey Araştırması (2016).” 35. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt: 13-26.
• YAMAN, İ. D./ AYDIN, Y./ YAMAN, I.A./ KAN, C. 2019. “Aksaray İli Paleolitik Çağ Yüzey Araştırması (2017).” 36. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt: 309-320.
• YAMAN, İ. D. 2019. “Kapadokya’da Paleolitik Araştırmalar”, Kapadokya: Hafıza, Kimlik ve Kültürel Miras (Ed. M. Hakman), İstanbul: 9-32.