İNÖNÜ MAĞARASI KAZILARI IŞIĞINDA KALKOLİTİK ÇAĞ’DA BATI KARADENİZ BÖLGESİ

Yıl 2020, Sayı: 26, 45 - 64, 18.09.2020

Fadile Ekmen

https://doi.org/10.22520/tubaar.2020.26.003

Cited By: 5

Öz

Anadolu’nun tarihöncesi dönemleri göz önüne alındığında başta Karadeniz Bölgesi olmak üzere Kalkolitik Çağ ile ilgili araştırmaların henüz yeterli seviyede olmadığı dikkati çekmektedir. Buna rağmen mevcut çalışmalar Anadolu’nun farklı bölgelerinde Kalkolitik Çağ’ın kendine has dinamikler ve kültürel öğeler özelinde gelişim gösterdiği yönünde güçlü kanıtlar sunmaktadır. Eldeki sınırlı veriler ve araştırmalar ışığında özellikle Batı Karadeniz Bölgesi’nin Anadolu Kalkolitik Çağ araştırmaları için birçok soru işaretini barındırdığı görülmektedir. Bölgede yürütülen sınırlı sayıda çalışmanın ağırlıklı olarak yüzey araştırmalarından oluşması ve sistemli kazılarla araştırılmış, tabakaya bağlı veri elde edilen merkezlerin sayısının çok az olması, bu durumun başlıca sebepleri arasındadır. Bu bağlamda Batı Karadeniz kıyısında yer alan İnönü Mağarası kazılarında elde edilen Kalkolitik Çağ’a ilişkin veriler, bölgenin söz konusu dönemine ait kültürel yapısı ve ilişkiler ağının anlaşılması yönünde önemli ipuçları sunmaktadır. Bu çalışmada İnönü Mağarası’nın Kalkolitik Çağ’a ait V. tabakasında bulunan ve ağırlıklı olarak çanak çömlek parçalarından oluşan bulguların kapsamlı bir değerlendirmesi yapılmaya çalışılmıştır. V. tabakanın analojik değerlendirmeler neticesinde elde edilen göreceli kronolojik çerçevesi, bu tabakaya ait radyokarbon tarihleriyle desteklenmiştir. İlave olarak bölgede daha önce yapılan çalışmaların ve elde edilen verilerin bir özeti sunulmuştur. Burada sunulan veriler üzerinden bölgede Kalkolitik Çağ’a ilişkin bütüncül sonuçlara ulaşmak henüz mümkün olmasa da eldeki ilk veriler genel bir çerçeve çizmemize yardımcı olmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Batı Karadeniz Bölgesi, İnönü Mağarası, Kalkolitik Çağ, Koyu Renkli Açkılı Çanak Çömlek, Açkı Bezemeli Çanak Çömlek

Kaynakça

• ALKIM, U.B. / ALKIM, H. / BİLGİ, Ö. 1988. İkiztepe I, Birinci ve İkinci Dönem Kazıları (1974- 1975). Ankara.
• ARIK, R. O. 1944. “1942’de Türk Tarih Kurumu Adına Yapılan Bitik Kazısı ve Hatay Tetkikleri Hakkında Kısa Rapor”, Belleten 8/30: 341-386.
• AYENGİN, N. 2018. “Düzce İli 2016 yılı Arkeolojik Yüzey Araştırması”, Araştırma Sonuçları Toplantısı 35-2: 273-283.
• BACAK, G. / YILMAZER, S. A. 2011. “Karadeniz Ereğli (Zonguldak) Andezitlerinin Petrografik-Jeokimyasal Özellikleri ve Endüstriyel Kullanılabilirliği”, Karaelmas Fen ve Mühendislik Dergisi 1/1: 23-36.
• BAILEY, D. W. 2000. Balkan Prehistory Exclusion Incorporation and Identity. London-New York.
• BAYSAL, E. L. / ERDOĞU, B. 2014. “Frog in the Pond: Gökçeada (Imbros), An Aegean SteppingStone in the Chalcolithic Use of Spondylus Shell”, Proceedings of the Prehistoric Society 80: 363-378.
• BİLGİ, Ö. 2012. Anadolu’da İnsan Görüntüleri Klasik Çağ Öncesi. İstanbul.
• BOYADZIEV, Y. 1995. “Choronology of Prehistoric Cultures in Bulgaria”, Prehistoric Bulgaria (Ed. D.W. Bailey/I. Panayatov). Wisconsin: 149-192.
• BURNEY, C. A. 1956. “Northern Anatolia Before Classical Times”, Anatolian Studies VI: 179-203.
• BRAMI, M. / HEYD, V. 2011. “The Origins of Europe’s First Farmers: The Role of Hacılar and Western Anatolia, Fifty Years On”, Praehistorische Zeitschrift 86-2: 165-206.
• CAYMAZ, T. 2013. “Yeni Veriler Işığında Orta Batı Anadolu Kalkolitik Çağı Kültürü”, Arkeoloji Dergisi XVIII: 39-112.
• ÇAYIR-BÖYÜKULUSOY, Ü. 2014. “Batı Anadolu Kalkolitik Çağ Seramiğinde Perdah Bezeme Tekniği” Armizzi, Engin Özgen’e Armağan, Studies in Honor of Engin Özgen, (Ed. A. Engin/B. Helwing/B. Uysal). Ankara: 81-100. ÇEVİK, Ö. 2018. “What Follows the Late Neolithic Occupation in Central-Western Anatolia? A View from Ulucak”, Communities in Transition: The Circum-Aegean Area in the 5th and 4th Millennia BC, (Ed. S. Dietz/F. Mavridis/Z. Tankosić/T. Takaoğlu). Oxford: 1037-1049.
• DERİN, Z. 2011. “Yeşilova Höyük”, Beginnings – New Research in the Appearance of the Neolithic between Northwest Anatolia and the Carpathian Basin. Menschen – Kulturen – Traditionen. Studien aus den Forschungsclustern des Deutschen Archäologischen Instituts 1 (Ed. R. Krauß). Rahden: 95-108.
• DÖNMEZ, Ş. 2004. “Boyabat Kovuklukaya: A Bronze Age Settlement in the Central Black Sea Region Turkey”, Ancient Near Eastern Studies 41: 38-84.
• DURU, R. 2008. MÖ 8000’den MÖ 2000’e Burdur - Antalya Bölgesi’nin Altıbin Yılı. Antalya.
• DÜRING, B. 2011. “Millennia in the Middle? Reconsidering the Chalcolithic of Asia Minor”, The Oxford Handbook of Ancient Anatolia (Ed. S. R. Steadman/G. Macmahon). Oxford: 796-812.
• DÜRING, B. / GLATZ C. (ED.) 2015. Kinetic Landscapes, The Cide Archaeological Project: Surveying the Western Black Sea Region. Warsaw/ Berlin.
• DÜRING, B. / KARAUĞUZ, G. 2009. “A Note on Prehistory of the Devrek Region, Northern Turkey”, Anatolica XXXV: 153–165.
• DÜRING, B. / KLINKENBERG, V. 2015. “The Early Prehistory of the Cide-Şenpazar Region: ca. 10,000-3000 BC”, Kinetic Landscapes, The Cide Archaeological Project: Surveying the Western Black Sea Region, (Ed. B. Düring/C. Glatz). Warsaw/Berlin: 104-150.
• EFE, T. 1990. “An lnland Anatolian Site with Pre-Vinça Elements: Orman Fidanlığı,Eskişehir”, Germania 86: 67-113.
• EFE, T. 2001. “The Settlement, Its Architecture and Pottery”, The Salvage Excavations at Orman Fidanlığı: A Chalcolithic Site in Inland Northwestern Anatolia (Ed. T. Efe). Istanbul: 1-126.
• EFE, T. 2004. “Yassıkaya, An Early Bronze Age Site Near Heraclea Pontica (Kdz Ereğli) on the Black Sea Coast”, Zwischen Karpaten und Ägäis. Neolithikum und ältere Bronzezeit Gedenkschrift für Nemejcova-Pavukova (Ed. B. Hansel/E. Studenikova). Rahden- Leidorf: 27- 38.
• EFE, T. / MERCAN, A. 2002. “Yassıkaya: Karadeniz Ereğli (Heraclea Pontica) Yakınlarında Tunç Çağı Yerleşimleri”, Kazı Sonuçları Toplantısı XXIII: 361–374.
• EKİNCİ, D. 2011. Gülüç Çayı’nın Uygulamalı Jeomorfoloji Özellikleri. İstanbul.
• EKMEN, H. / MERCAN, A. / EKMEN, F. G. / GÜNEY, A. 2019. “İnönü Mağarası 2017 Yılı Kazıları”, 40. Kazı Sonuçları Toplantısı 2. Cilt: 271-292.
• EKMEN, H. / EKMEN F. G. / GÜNEY, A. 2020. “İnönü Cave: New Results of The Early Iron Age Culture in the Western Black Sea Region”, Olba XXVII: 35-56.
• EKMEN, H. 2020. “İnönü Mağarası’nda Bulunan Erken Tunç Çağı’na Ait Sütten İkincil Ürün Üretiminde Kullanılan Bir Çömlek Üzerine Gözlemler”, Festschrift für Ünsal Yalçın annlässlich seines 65. Geburstags (Ed. G. Yalçın/O. Stegemeier). İstanbul: 77-84.
• EKMEN, F. G. 2020. “Notes on the 5th Millennium BC of the Western Black Sea Region: Idols from İnönü Cave”, Festschrift für Ünsal Yalçın annlässlich seines 65. Geburstags (Ed. G. Yalçın/O. Stegemeier). İstanbul: 59-66.
• EMRE K. / ÇINAROĞLU A. 1993. “A Group of Metal Hittite Vessels from Kınık- Kastamonu”, Aspects of Art and Iconography: Anatolia and Its Neighbors, Studies in Honor of Nimet Özgüç (Ed. M. J. Mellink/E. Porada/T. Özgüç) Ankara: 675- 713.
• ERDOĞU, B. 2005. Prehistoric Settlements of Eastern Thrace A Reconsideration, British Archaeological Reports International Series. Oxford.
• ERDOĞU, B. 2012. “Uğurlu-Zeytinlik: Gökçeada’da Tarih Öncesi Dönemlere Ait Yeni Bir Yerleşme”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 2-4: 1-16. ERDOĞU, B. 2018. “The Neolithic to Chalcolithic Transition on the Island of Gökçeada (Imbros)”, Communities in Transition: The Circum-Aegean Area in the 5th and 4th Millennia BC (Ed. S. Dietz/F. Mavridis/Z. Tankosić/T. Takaoğlu). Oxford: 761-775.
• ERDOĞU, B. / ÇEVİK, Ö. 2015. “Batı Anadolu Kronolojisi ve Terminolojisi: Sorunlar ve Öneriler”, Anadolu Prehistorya Araştırmaları Dergisi 1: 29-46.
• ERDOĞU, B. / ÇEVİK, Ö. 2019. “Multiple Faces of Changes in 5600/5500 Cal. BC Anatolia and Thrace”, Anatolica 45: 1-16.
• ERZEN, A. 1956. “Sinop Kazıları 1953 Yılı Çalışmaları”, Türk Arkeoloji Dergisi 6-1: 69-72.
• GABRIEL, U. 2010. Kontinuität und Wandel im Spätneolithischen/ Chalkolithischen Westanatolien Die Marmara- und Ägäisregion als Vermittler zwischen Asien und Europa (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Universität Tübingen). Tübingen.
• GENÇ, E. 2008. “Kastamonu-Kınık Kazıları ve Yerleşimin Çevre Kültür Bölgeleri İle İlişkileri”, Aykut Çınaroğlu’na Armağan / Studies in Honour of Aykut Çınaroğlu (Ed. D. Çelik/E. Genç). Ankara: 105-133.
• GÜNEL, S. 2014. “New Contributions Regarding Prehistoric Cultures in the Meander Region: Çine-Tepecik”, Western Anatolia Before Troy, Proto-Urbanisation in the 4th Millenium BC ? (Ed. B. Horejs/M. Mehofer). Vienna: 83-104.
• IŞIN, M.A. 1998. “Sinop Region Field Survey”, Anatolia Antiqua VI: 95-139.
• KARAUĞUZ, G. / DÜRING, S. B. 2009. “A Note on the Prehistory of the Devrek Region, Northern Turkey”, Anatolica XXXV: 153–165.
• KARTAL, M. / ERBİL, E. / KARAKOÇ, M. 2016. “Sakarya İli Tarih Öncesi Arkeolojisi Yüzey Araştırması (II) 2014”, 33. Araştırma Sonuçları Toplantısı 2. Cilt: 387-408.
• KARUL, N. 2017. Aktopraklık: Tasarlanmış Prehistorik Bir Köy. İstanbul.
• KARUL, N. / AVCI, M.B. 2011. “Neolithic Communities in the Eastern Marmara Region: Aktopraklık C”, Anatolica XXXVII:1-15.
• KARUL, N. / BERTRAM, J. K. 2005. “From Anatolia to Europe: The Ceramic Sequence of Hoca Çeşme in Turkish Thrace”, How Did Farming Reach Europe? Anatolian-European Relations from the Second Half of the 7th Through the First Half of the 6th Millennium cal BC, BYZAS 2 (Ed. G. Lichter). Istanbul: 117-129.
• KORKUT, T. / IŞIN, G. / TAKAOĞLU, T. 2018. “Cave Habitations in Chalcolithic Lycia: The Case of Tavabaşı near Tlos”, Communities in Transition: The Circum-Aegean Area in the 5th and 4th Millennia BC (Ed. S. Dietz/F. Mavridis/ Z. Tankosić/T. Takaoğlu). Oxford: 1116-1129.
• KÖKTEN, İ.K. 1948. “1947 Yılı Tarihöncesi Araştırmaları 2: Batı Karadeniz Bölgesi Araştırmaları”, Belleten XII/45-48: 224-225.
• KÖKTEN, İ.K. / ÖZGÜÇ, T. / ÖZGÜÇ, N. 1945. “1940 ve 1941 Yılında Türk Tarih Kurumu Adına Yapılan Samsun Bölgesi Kazıları Hakkında İlk Kısa Rapor”, Belleten IX/35: 361-400.
• LLOYD, S. / MELLAART, J. 1962. Beycesultan Vol.1: The Chalcolithic and Early Bronze Age Levels. London.
• MARRO, C. / ÖZDOĞAN, A. / TİBET, A. 1998. “Prospection Archeologique Franco-Turque Dans la Region de Kastamonu (Mer-Noire) Troisieme Rapport Preliminaire”, Anatolia Antiqua/Eski Anadolu VI: 317-335.
• MATTHEWS, R. / GLATZ, C. 2009. At The Empires Edge: Project Paphlagonia. London.
• NİKOLOV, V. 2003. “The Neolithic and the Chalcolithic Periods in Northern Thrace”, Tüba-Ar VI: 21-83.
• NAUMANN, R. / KOŞAY, H. Z. / AKOK, M. / RUSSELL, J. / ERİM, K. T. / ÇAMBEL, H. / BRAIDWOOD, R. J. / KORFMANN, M. / VETTERS, H. / FREI, P. / DONCEEL-VOÛTE, P. / DE VRIES, K. / PESCHLOW, A. / ALKIM, U. B. / ÖǦÜN, B. / BİLGİ, Ö. / DURU, R. / HARRISON, M. / MÜLLER-WIENER, W. / RADT, W. 1979. “Recent Archaeological Research in Turkey”, Anatolian Studies 29: 181-210.
• ORTAÇ, M. 2018. “2016 Yılı Bolu ili Merkez İlçesi Arkeolojik Yüzey Araştırması”, Araştırma Sonuçları Toplantısı 25-2: 143-160. ÖZDOĞAN, A. 2000. “Orta Karadeniz Bölgesi, Gökırmak ve Araç/Ilgaz Havzaları Araştırma Projesi”, Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi (Ed. O. Belli). İstanbul: 321-329.
• ÖZDOĞAN, E. 2015. “Current Research and New Evidence for the Neolithization Process in Western Turkey”, European Journal of Archaeology 18 (1): 33-59.
• ÖZDOĞAN, E. / SCHWARZBERG, H. 2008. “Aşağı Pınar Kazı Çalışmaları 2007” Türk Eski Çağ Bilimleri Enstitüsü Haberler 25: 21.
• ÖZDOĞAN, M. 1982. “Tilkiburnu, A Late Chalcolithic site in Eastern Thrace”, Anatolica IX: 1-26.
• ÖZDOĞAN, M. 1993. “Vinča and Anatolia: A New Look at a Very Old Problem”, Anatolica 19: 173-193.
• ÖZDOĞAN, M. 2000. “Toptepe Kazısı”, Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi (Ed. O. Belli). İstanbul: 77-79.
• ÖZDOĞAN, M. 2002. “The Bronze Age in Thrace in Relation to the Emergence of Complex Societies in Anatolia and in the Aegean”, Der ANSCHNITT Zeitschrift für Kunst und Kultur im Bergbau Beiheft 15, Anatolian Metal II (Ed. Ü. Yalçın). Bochum: 67-76.
• ÖZDOĞAN, M. 2013. “Neolithic Sites in the Marmara Region Fikirtepe, Pendik, Yarımburgaz, Toptepe, Hoca Çeşme and Aşağı Pınar”, The Neolithic in Turkey, New Excavations New Research, Northwestern Turkey and İstanbul (Ed. M. Özdoğan/N. Başgelen/P. Kuniholm). İstanbul: 167-269.
• ÖZDOĞAN, M. / MİYAKE, Y. / ÖZBAŞARAN-DEDE, N. 1991. “An Interim Report on the Excavations at Yarımburgaz and Toptepe in Eastern Thrace”, Anatolica XVII: 59-121.
• ÖZGÜÇ, T. 1963. “Yeni araştırmalar Işığında Eski Anadolu Arkeolojisi”, Anadolu VII: 23-42.
• PARZINGER, H. 2005. “Die mittel- und spätneolithische Keramik aus Aşağı Pınar, Grabungen 1993-1998”, Aşağı Pınar II Die mittel- und spätneolithische Keramik (Ed. H. Parzinger/H. Schwarzberg). Mainz: 1-245.
• ROODENBERG, J. J. / ALPASLAN-ROODENBERG, S. 2013. “Ilıpınar and Menteşe Early Farming Communities in the Eastern Marmara”, The Neolithic in Turkey, Northwest Turkey Vol 5 (Ed. M. Özdoğan/N. Başgelen/P. Kuniholm). İstanbul: 69-91.
• SCHOOP, U. D. 2005. Das Anatolische Chalkolithikum, Eine chronologische Untersuchung zur vorbronzezeitlichen Kultursequenz im nördlichen Zentralanatolien und den angrenzenden Gebieten. Verlag.
• TAKAOĞLU, T. 2006. “The Late Neolithic in the Eastern Aegean: Excavations at Gülpınar in the Troad”, Hesperia 75: 289-315.
• TAKAOĞLU, T. / ÖZDEMİR A. 2018. “The Middle Chalcolithic Period in the Troad: A New Look from Gülpınar” Communities in Transition: The Circum-Aegean Area in the 5th and 4th Millennia BC (Ed. S. Dietz/F. Mavridis/Z. Tankosić/T. Takaoğlu). Oxford: 987-1009.
• TEKİN, H. 2015. “Yukarı Mezopotamya Geç Neolitiğinde (Hassuna, Samarra, Halaf) Terminoloji ve Kronoloji Sorunları”, Anadolu Prehistorya Araştırmaları Dergisi 1: 89-112.
• TUNCEL, R. / ŞAHOĞLU, V. 2018. “The Chalcolithic of Coastal Western Anatolia: A view from Liman Tepe, İzmir”, Communities in Transition: The Circum-Aegean Area in the 5th and 4th Millennia BC (Ed. S. Dietz/F. Mavridis/Z. Tankosić/T. Takaoğlu). Oxford: 1050-1083.
• TÜRKCAN, A.U. 2016. “Kanlıtaş Höyük (Eskişehir/İnönü) 2015 Yılı Kazı Çalışmaları Genel Değerlendirme”, Kütahya Müzesi 2015 Yıllığı: 179-216.
• THISSEN, L. 1993. “New Insights in Balkan-Anatolian Connections in the Late Chalcolithic: Old Evidence from the Turkish Black Sea Littoral”, Anatolian Studies 43: 207-237.
• THISSEN, L. 2008. “The Pottery of Phase VB”, Life and Death in a Prehistoric Settlement in Northwest Anatolia The Ilıpınar Excavations, Volume III With contributions on Hacılartepe and Menteşe (Ed. J. Roodenberg/S. Alpaslan-Roodenberg). Leiden: 69-90.