METROPOLİS’TE BULUNAN MEZARLAR VE KENTİN NEKROPOLİS LOKALİZASYONU ÜZERİNE DÜŞÜNCELER

Yıl 2020, Sayı: 26, 111 - 130, 18.09.2020

Serdar Aybek Burak Arslan

https://doi.org/10.22520/tubaar.2020.26.006

Öz

İzmir’in Torbalı İlçesi sınırlarında bulunan Metropolis Antik Kenti’nde son yıllarda sürdürülen çalışmalar, kent nekropolis’inin şehirleşme süreciyle uyumlu biçimde genişleyen bir alana sahip olduğunu göstermiştir. Bu kapsamda kentin Hellenistik Dönem surlarının dışında kalan mezarlar, mimari, dönem özellikleri ve kent içindeki konumları bakımından ele alınmış, bu mezarların Geç Hellenistik Dönem’den itibaren genişleyen kent ölçeğiyle birlikte değişmeye başlayan yayılım alanı incelenmiştir. Mevcut çalışmalar sonucunda kent nekropolis’inin özellikle Roma İmparatorluk Dönemi’nde Torbalı Ovası’na doğru genişlediği ve aynı dönem itibariyle mezar tipolojisinde bir değişimin yaşandığı görülmüştür. Nekropolis ve yeni mezar tipolojisi Bizans Çağı ile birlikte kentin büyük kilisesi çevresinde şekillenmeye başlamıştır. Bu çalışmanın amacı Metropolis’te bulunan mezarları buluntuları ile birbirlerinden bağımsız biçimde incelemekten ziyade, arkeolojik çalışmalarda tespit edilen mezarların lokalizasyonları temelinde kentin nekropolis sınırlarının tarihsel süreçteki kullanım ve yayılım alanı hakkında yeni teoriler üretmektir.

Anahtar Kelimeler

METROPOLİS, TORBALI, IONİA, NEKROPOLİS, MEZAR

Kaynakça

• AYBEK, S. 2008. “Metropolis”, Aktüel Arkeoloji, Sayı 6: 98-101.
• AYBEK, S. 2009. İonia I Heykel, Metropolis’de Hellenistik ve Roma Dönemi Heykeltıraşlığı, Homer Kitabevi, İstanbul.
• AYBEK, S., EKİN-MERİÇ, A., ÖZ, A. K. 2009. Metropolis, İonia’da Bir Ana Tanrıça Kenti, Homer Kitabevi, İstanbul.
• AYBEK, S., ÖZ, A. K., EKİN-MERİÇ, A. 2009. “Metropolis 2007 Yılı Kazı Çalışmaları”, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 30. Kazı Sonuçları Toplantısı, 3. Cilt, Ankara:123-138.
• AYBEK, S., ÖZ, A. K., EKİN-MERİÇ, A. 2010. “Metropolis 2008 Yılı Kazı Çalışmaları”, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 31. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt, Ankara: 195-234.
• AYBEK, S., ÖZ, A. K., EKİN-MERİÇ, A. 2011. “Metropolis 2009 Yılı Kazı Çalışmaları”, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 32. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt, Ankara: 166-181.
• AYBEK, S., ÖZ, A. K., EKİN-MERİÇ, A. 2012. “Metropolis 2010 Yılı Kazı Çalışmaları”, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 33. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt, Ankara: 313-336.
• AYBEK, S. 2014. “Aybek, S.; “Ausgrabungen am unteren (Han Yıkığı) römischen Bad und an der Palästra in Metropolis (Ionien): Ein kurzer Bericht mit epigraphischem Anhang”, B. Dreyer (Hg.). Die Surveys im Hermos – und Kaystrostal und die Grabungen an den Thermen von Metropolis sowie am Stadion von Magnesia am Mäander (Ionien), Orient & Occident in Antiquity, Band 1, Berlin: 107-124.
• AYBEK, S., ARSLAN, B. 2015. “Metropolis’de Bulunan MS. 2.-3. Yüzyıl Tarihli İon Sütun Başlıkları”, Emre Okan, Cenker Atila (Eds.); Prof. Dr. Ömer Özyiğit’e Armağan (Studies in Honour of Ömer Özyiğit), Ege Yayınları, İstanbul: 29-44. AYBEK, S. 2016. “Metropolis’te Bulunan Üç Roma Hamamı, Şehir Planlama, Mimari Özellikler ve Sosyal Kontekst Bakımından Kısa Bir Değerlendirme”, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, Sayı 153, İstanbul: 109-124.
• AYBEK, S., GÜLBAY, O., DURAK, E. 2016. “Metropolis’ten Bronz Aletler, Gereçler ve Aksesuarlar”, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları Arkeoloji Dergisi, Sayı 21, İzmir: 141-168.
• AYBEK, S., GÜLBAY, O., ARSLAN, B., BALIM, Y., CANSEVEN, U. 2017. “2016 Yılı Metropolis Çevresi Yüzey Araştırması”, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 35. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt, Bursa: 303-318.
• AYBEK, S., GÜLBAY, O., CANSEVEN, U. 2019. “2017 Yılı Metropolis Çevresi Yüzey Araştırması”, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 36. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 3. Cilt, Ankara: 333-348.
• AYBEK, S., GÜLBAY, O. 2019. “The Cult of Zeus Krezimos at Metropolis. Previous Observations on the Sacred Area and Cult”, B. Engels, S. Huy, C. Steitler (Hrsg.), Natur und Kult in Anatolien, Byzas 24, Deutsches Archäologisches Institut Abteilung Istanbul, Ege Yayınları, İstanbul: 241- 252.
• BALDIRAN, A. 1988. “Stratonikeia’dan Unguentariumlar”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 4, Konya: 335- 356.
• BALDONİ, D. 2019. “Burial Customs in Hellenistic Iasos. Archaeological Evidence from the Area of the “Prehistoric Necropolis”, E. Özer (ed.), Anadolu’da Hellenistik ve Roma Dönemlerinde Ölü Gömme Adetleri Uluslararası Sempozyumu Bildiri Kitabı (23 – 26 Temmuz 2018), Aizanoi IV, Bilgin Kültür Sanat, Ankara: 3-32.
• BAŞARAN, C., KASAPOĞLU, H. 2013. “Parion Kazısı Metal Buluntuları”, III. ODTÜ Arkeometri Çalıştayı, Türkiye Arkeolojisinde Metal: Arkeolojik ve Arkeometrik Çalışmalar, ODTÜ Arkeometri Anabilim Dalı, Ankara: 126-140.
• BAUGHAN, E. 2010. “Lidya Gömü Gelenkleri”, N.D. Cahill (ed.), Lidyalılar ve Dünyaları, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul: 273-304.
• ÇAĞDIR, A. S., AFŞİN, H., AYBEK, S., BÜYÜK, Y. 2014. “The Woman of Metropolis”, Bulletin of the International Association for Paleodontology, Vol. 8, Issue 1: 111.
• DAVIDSON, G. R. 1952. Corinth, Volume XII, The Minor Objects, The American School of Classical Studies at Athens Princeton, New Jersey.
• DREYER, B., ENGELMANN, H. 2003. Die Inschriften von Metropolis, Die Derkete für Apollonios: Städtische Politik unter den Attaliden und im Konflikt zwischen Aristonikos und Rom, Teil 1, Dr. Rudolf Halbert GMBH, Bonn.
• DÜNDAR, E. 2008. Patara Unguentariumları, Ege Yayınları, İstanbul 2008.
• EKİN-MERİÇ, A. 2010. “Hellenistic Tomb of a Young Woman from Metropolis”, ÖJh, Band 79, Wien 2010, s. 19-41.
• EKİN-MERİÇ, A. 2013. Metropolis İonia III, Ana Tanrıça Kutsal Mağaraları, Homer Kitabevi, İstanbul.
• EVREN, A., İÇTEN, C. 1993. “Torbalı Pancar Tümülsü Kurtarma Kazısı”, III. Müze Kurtarma Kazıları Semineri,” Ankara: 179-196.
• GÜNGÖR, E. 2005. “Metropolis Kenti Ada-7 İçerisindeki Konut Seramiği”, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı, (Yayımlanmamış) Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• GÜNGÖR-ALPER, E. 2018. Metropolis’de Bulunan Roma Dönemi Kandilleri, Gece Akademi, Ankara.
• GÜRLER, B. 1994. “Metropolis’in Hellenistik Dönem Seramiği”, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı, (Yayımlanmamış) Doktora Tezi, İzmir.
• HEAD, B. V. 1892. Catalogue of the Greek Coins of Ionia, Printed by British Museum, London.
• HERLİNG, L., KASPER, K., LİCHTER, C., MERİÇ, R. 2008. “Im Westen nichts Neues? Ergebnisse der Grabungen 2003 und 2004 in Dedecik-Heybelitepe”, Istanbuler Mitteilungen, Band 58: 13-65. INDGJERD, H. 2014. “The Grave Goods of Roman Hierapolis, An Analysis of the Finds From Four Multiple Burial Tombs”, University of Oslo, Department of Archaeology, Conservation and History, Master Thesis, Oslo 2014.
• ISINGS, C. 1957. Roman Glass From Dated Finds, Archaeologica Traiectina: 2, Groningen.
• IVISON, E. A. 2017. “Funerary Archaeology”, P. Niewöhner (ed.), The Archaeology of Byzantine Anatolia, From the End of Late Antiquity until the Coming of the Turks, Oxford University Press, New York: 160-175.
• KARA, O. 2013. “Attaleia (Antalya) Antik Kenti’nde Bir Bizans Gömü Alanı”, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 22. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu, Adana: 67-84.
• KAYIŞ, Y. 2012. Aydın Vilayeti Salnamelerinde Torbalı ve Sultan II. Abdülhamid’in Hayır Eserleri, Torbalı Belediyesi Kültür Yayınları I, İzmir.
• KEIL, J., PREMERSTEIN, A.v. 1914. Breicht über Eine Dritte Reise in Lydien, Ausgeführt 1911 im Auftrage der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, Wien.
• KOÇAK, İ. E. 2013. “Magnesia ad Maeandrum Mezar Tipolojisi”, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji (Klasik Arkeoloji) Anabilim Dalı, (Yayımlanmamış) Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2013.
• KÜÇÜK, T. 2006. “Ege Gübre Kazısı Hellenistik Dönem Seramikleri”, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Klasik Arkeoloji Anabilim Dalı (Yayımlanmamış) Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• KÜLZER, A. 2011. “Bizans Dönemi Ephesos’u: Tarihine Bir Genel Bakış”, D. Falko, S. Ladstätter (ed.), Bizans Döneminde Ephesos, Ege Yayınları, İstanbul: 29-46.
• LADSTÄTTER, S. 2005. “Keramik”, H. Thür (ed.), Das Hanghaus 2 in Ephesos, Die Wohneinheit 4. Baubefund, Ausstattung, Funde, Forschungen in Ephesos VIII /6, Wien: 230-358.
• MERİÇ, R. 1982. Metropolis Ionien:Ergebnisse Einer Survey-Unternehmung in der Jahren 1972-1975, Königstein, Hain.
• MERİÇ, R. 1995. “Metropolis Kazısı 1992 Yılı Çalışmaları”, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 15. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt, Ankara: 419-424.
• MERİÇ, R., ERSOY, A. 1996. “1994 Yılı Metropolis Kazı Çalışmaları”, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 17. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt, Ankara: 37-46.
• MERİÇ, R., ERSOY, A. 1997. “Metropolis 1995 Yılı Kazı Raporu”, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 18. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt, Ankara: 419-424.
• MERİÇ, R. 1998. “Metropolis 1996 Yılı Kazı Raporu”, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 19. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt, Ankara: 333-342.
• MERİÇ, R. 1999. “Metropolis 1997 Yılı Kazı Raporu”, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 20. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt, Ankara: 335-352.
• MERİÇ, R., ERSOY, A., MERİÇ, Ş., TOPANTAŞ, G., EKİN, A., ÖZ, A., K., ALTINER, A. 2000. “Metropolis 1998 Yılı Kazı Raporu”, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 21. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt, Ankara: 227-236.
• MERİÇ, R., ÖZ, A. K., EKİN, A. 2002. “Metropolis 2000 Yılı Kazı Raporu”, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 23. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, Ankara: 87-98.
• MERİÇ, R. 1999. “Metropolis 1197 Yılı Kazı Raporu”, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 20. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt, Ankara: 335-352.
• MERİÇ, R., SCHACHNER, A. 2000. “Ein Stempelsiegel des spaeten 2. Jahrtausends v. Chr. aus Metropolis in Ionien”, Studi Micenei ed Egeo-Anatolici, XLII/1-2000: 85-102. MERİÇ, R. 2003. Metropolis: Ana Tanrıça Kenti, Mas Matbaacılık, İstanbul.
• MERT, İ., H., KURU, B. 2019. “Priene Nekropolleri”, M. Şahin, G. Özkılınç, A. S. Özbey (eds.), Apollonia a. R. Araştırmaları, Band 2, Nekropol ve Peyzaj Uygulamalar, Yaklaşımlar ve Öneriler, Bursa: 145-164.
• MITSOPOULOS-LEON, V. 1991. Die Basilika am Staatsmarkt in Ephesos. Kleinfunde 1. Teil: Keramik hellenistischer und römischer Zeit, Forschungen in Ephesos, IX, 2, 2, Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Schindler, Wien.
• MITSOPOULOS-LEON, V., LANG-AUINGER, C. 2007. Die Basilika am Staatsmarkt in Ephesos. 2. Teil: Funde klassischer bis römischer Zeit, Forschungen in Ephesos, IX, 2, 3, Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien.
• ÖZDİLEK, B. 2016. “2009-2012 Andriake Kazılarından Ele Geçen Unguentarium, Şişe, Lykion ve Mortar Örnekleri”, Olba, Sayı:24, Mersin: 217-266.
• PEKER, M. 2015. “İzmir İli Nif Dağı Kazısı Buluntusu Altın Diademler”, Mediterranean Journal of Humanities: 307-312.
• PÜLZ, A. M. 2011. “Bizans Dönemi’nde Ephesos’un Görünüşü”, D. Falko, S. Ladstätter (ed), Bizans Döneminde Ephesos, Ege Yayınları, İstanbul: 47-75.
• ROTROFF, S. 1997. Hellenistic Pottery. Athenian and Imported Wheelmade Table Ware and Related Material, Agora XXIX, Princeton.
• ROTROFF, S., OLIVER J. A. 2003. The Hellenistic Pottery From Sardis: The Finds Through 1994, Archaeological Exploration of Sardis, Monograph 12, Harvard University Press, Cambridge MA.
• SPARKES, B. A., TALCOTT, L. 1970. The Athenian Agora:12, American School of Classical Studies at Athens, Princeton New Jersey.
• STESKAL, M. 2019. “Ephesos’ta İnhumasyon ve Kremasyon”, E. Özer (ed.), Anadolu’da Hellenistik ve Roma Dönemlerinde Ölü Gömme Adetleri Uluslararası Sempozyumu Bildiri Kitabı (23 – 26 Temmuz 2018), Aizanoi IV, Bilgin Kültür Sanat, Ankara: 357-376.
• ŞAHİN, M. 2018. “Apollonıa Nekroplü Kurtarma Kazıları 2016- 2017 Mezar Tipleri Üzerine Bir İnceleme”, TEKE: Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, Volume 7/4, Türkiye: 2788-2812.
• ŞİMŞEK, C. 2002. “Trapezopolis Antik Kenti Nekropolü -II-“, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, Sayı 111, İstanbul: 41-45.
• ŞİMŞEK, C., BİLGİN, M., OKUNAK, M. 2015. “Laodikeia Nekropolleri ve Mezar Tipleri”, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları Arkeoloji Dergisi, Sayı 20, İzmir 2015: 111-157.
• TANSU-POLAT, R. 2015. “Stratonikeia Akdağ Nekropolü ve Gömü Geleneklerine Dair Gözlemler”, B. Söğüt (ed.), Stratonikeia Çalışmaları 1, Stratonikeia ve Çevresi Araştırmaları, Ege Yayınları, İstanbul: 95-106.
• ÜRKER, O., YILMAZ, T., ÖZTÜRK, Ş., ÇOBANOĞLU, N. 2014. “Anadolu’da Sığla Ormanları’nın Çevre Sosyoloji Kapsamında İncelenmesi”, Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 2, Türkiye: 153-187.
• ÜRKMEZ, Ö., AKIN-ÜRKMEZ, S. 2017. “Nif Yakınlarındaki Ulucak 476 Villa Rustica’sına Ait Bir Nekropolis”, Arkeoloji ve Sanat, Sayı 155, İstanbul: 107-126.
• VNUKOV, S. J. 1984. Prichernomorskie Amfory I v. do n.ė.--II v. n.ė. (Karadeniz Bölgesi’nin MÖ. 1.- MS. 2. yüzyıl Amphoraları), Institut Arkheologii RAN, Moskova 2003.
• WINTERMEYER, U. 1984. “Didyma, Bemerkungen zur Typologie und Chronologie der hellenistisch-kaiserzeitlichen Gebrauchskeramik”, Istanbuler Mitteilungen 34, Tübingen: 241-248.
• YAŞAR, A. 2010. “Milet Müzesi’nde Bulunan Hellenistik ve Roma Dönemi Unguentariumları”, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Bilim Dalı, (Yayımlanmamış) Yüksek Lisans Tezi, Aydın 2010.