PONTOS BÖLGESİ’NİN İÇ KESİMİNDEKİ KAYA MEZAR GELENEĞİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME (GAZIURA VE ZELA ÖRNEKLERİ ÜZERİNDEN)

Yıl 2020, Sayı: 26, 131 - 147, 18.09.2020

Murat Tekin

https://doi.org/10.22520/tubaar.2020.26.007

Cited By: 1

Öz

Pontos Bölgesi’nin genel olarak arkeolojik açıdan çok fazla araştırılmamış bir bölge olduğu bilinmektedir. Bölgede, kaya mezar geleneği açısından da durum pek parlak değildir. Hellenistik Dönem’e tarihlenen Amasya (Amaseia) Kral Kaya Mezarları, Geç Hellenistik-Erken Roma dönemlerine tarihlendirilen Ordu (Kotyora) Kaya Mezarları ile Hellenistik Dönem’e tarihlendirilen az sayıdaki Tokat (Dazimon) il merkezi ağırlıklı kaya mezarlarının dışında, bölgenin kaya mezar geleneği konusu ayrıntılı bir şekilde ele alınmamıştır. Bu yüzden, Pontos’un Gaziura ve Zela bölgelerini (sırasıyla Turhal ve Zile ilçelerini) kapsayan iç kesimindeki kaya mezar geleneğiyle ilgili bilgiler, son derece sınırlıdır. Bu bağlamda, söz konusu bölgelerde gerçekleştirdiğimiz yüzey araştırmaları sırasında tespit edilen kaya mezarlarından elde edilen veriler, Pontos’un iç kesimindeki kaya mezar geleneğine ışık tutması açısından önemlidir. Araştırdığımız kaya mezarları arasında; Turhal ilçesi, Şenyurt beldesi sınırları içerisinde yer alan Sivrikaya Kaya Mezarı ile Zile ilçesi, Evrenköy’de bulunan Kapıkaya Kaya Mezarı, anıtsal sayılabilecek görünümleri ile dikkat çekicidir. Zile ilçesi, İğdir köyü Göz ve Ağılönü mevkilerindeki kaya mezarları ise, birbirlerine yakın konumda bulunmaları ve çok sayıda olmaları ile araştırma alanımızda genel olarak dağınık ve tekil örnekler şeklinde karşımıza çıkan diğer kaya mezarlarından farklı bir özellik gösterir. Ele aldığımız kaya mezarlarında, tarihlendirmeye yardımcı olabilecek yazıt veya kabartma gibi herhangi bir bulguya rastlanmamıştır. Bu yüzden, kaya mezarlarının tarihlendirilmesinde öncelikle mezarların sahip olduğu mimari özellikler dikkate alınacaktır. Bununla birlikte, söz konusu mezarlar etkileşim bölgeleri bağlamında, Pontos Bölgesi ile bu bölgenin batı komşusu olan ve köklü bir kaya mezarı geleneğine sahip olan Paphlagonia Bölgesi’ndeki araştırılan ve tarihlendirilmesi yapılan kaya mezarları ile karşılaştırılacaktır. Ayrıca, Pontos’un güneyinde bulunan ve Antik Dönem’de Galatia ve Kappadokia Bölgesi sınırlarında yer alan Yozgat ilinin güneydoğusundaki Sarıkaya ilçesi sınırları içerisinde yer alan Karabacak köyünde bulunan kaya mezar örnekleriyle de mukayese edilecektir. Böylece, Pontos Bölgesi’nin araştırdığımız bu iç kesimindeki kaya mezar geleneği ile ilgili olarak genel ve kronolojik değerlendirmelerde bulunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

GAZİURA, ZELA, İÇ PONTOS, KAYA MEZARI, HELLENİSTİK DÖNEM, ROMA DÖNEMİ

Kaynakça

• AKYÜZ, A./KAHRAMAN, Y./ADIGÜZEL, S./YETİŞKİN, G./ANAÇ, E./İÇEN, S./IŞIDAN, Ö./TEKSARI, Y. 2010. Tokat Merkez ve İlçeleri Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Envanteri, Tokat İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Tokat.
• ALTINDAL, B. 2011. Zela’dan Zile’ye Tarihî Yolculuk, Bayrak Yayımcılık, İstanbul.
• ARSLAN, M. 2007. Mithradates VI Eupator: Roma’nın Büyük Düşmanı, Odin Yayıncılık, İstanbul.
• BULUT, A. E. 2017. Pontos Bölgesi Basamaklı Tünelleri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• ÇEVİK, N. 2000. Urartu Kaya Mezarları ve Ölü Gömme Gelenekleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• ÇEVİK, N. 2003. “Anadolu’daki Kaya Mimarlığı Örneklerinin Karşılaştırılması ve Kültürlerarası Etkileşim Olgusunun Yeniden İrdelenmesi”, Olba 8, (Özel Sayı), 213–250, lev.39-46.
• DOĞANAY, O. 2009. Isaura Bölgesi Kaya Mezarları ve Ölü Gömme Gelenekleri, Çizgi Kitabevi Yayınları, Konya.
• DÖKÜ, F. E. 2008. Paphlagonia Bölgesi Kaya Mezarları ve Kaya Tapınakları, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• DÖNMEZ, Ş. 2007. “Orta Karadeniz Bölgesi’nde Önemli Bir Geç Kalkolitik- İlk Tunç Çağı Yerleşmesi: Turhal-Ulutepe”, (Ed. G. Umurtak/Ş. Dönmez/A. Yurtsever), Refik Duru’ya Armağan/Studies in Honour Refik Duru, İstanbul: 75-84.
• DÖNMEZ, Ş. 2014. “Amaseia Antik Kenti”, (Ed. F. Özdem), Amasya: Yar ile Gezdiğim Dağlar, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul: 9-27.
• DURUKAN, M. 2012. Kappadokia’da Argaios Dağı Çevresinde Hellenistik- Roma Dönemi Mezarları ve Ölü Kültü, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul. ERCİYAS, D. B. 2006. “Tokat İli Komana Antik Kenti Yüzey Araştırması 2004”, 23. Araştırma Sonuçları Toplantısı-2, Ankara: 13-22.
• ERCİYAS, B./SÖKMEN E. 2009. “Komana Antik Kenti ve Çevresi Yüzey Araştırması 2007”, 26. Araştırma Sonuçları Toplantısı-1, Ankara: 289-306.
• ERCİYAS, B./SÖKMEN E. 2010. “Komana Antik Kenti Arkeolojik Araştırma Projesi 2008 Yılı Raporu”, 27. Araştırma Sonuçları Toplantısı-2, Ankara: 355-374.
• ERDOĞ, C. 2012. Yeşil Turhal, Turhal Matbaa, Turhal.
• FLEISCHER, R. 2009. “The Rock-tombs of the Pontic Kings in Amaseia (Amasya)”, (Ed. J. M. Højte), Mithridates VI and the Pontic Kingdom, Aarhus University Press, Denmark: 109-120.
• FUL, Ş. D./TEKİN, M./AKIN, E. S./SUSAM, T. 2017. “Sebastopolis Antik Kenti Merkezli Bölgenin Peyzaj Görünümü ve Yerleşim Yapısı 2015 Yılı Arkeolojik Yüzey Araştırması”, 34. Araştırma Sonuçları Toplantısı-1, Edirne: 567-586.
• FUL, Ş. D./ TEKİN, M./ AKIN, E. S. 2018. “Sebastopolis Antik Kenti ve Çevresi 2016 Yılı Arkeolojik Yüzey Araştırması”, 35. Araştırma Sonuçları Toplantısı-2, Bursa: 483-495.
• FUL, Ş. D./TEKİN, M./TEMÜR, A./ SUSAM, T./AKIN, E. S. 2019. “Tokat-Zile İlçesi 2017 Yılı Arkeolojik Yüzey Araştırması”, 36. Araştırma Sonuçları Toplantısı-3, Ankara: 119-134.
• GÖNÜLTAŞ, B. 2003. Anadolu’da Kaya Çanakları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• GÜNDOĞDU, H./ BAYHAN, A. A./ AKTEMUR A. M./ KUKARACI, İ. U./ÇELİK, A./ GÜNEŞ, B. 2006. Tarihi Yaşatan İl Tokat, Tokat Valiliği Yayını, Tokat.
• IŞIK, F. 1989. “Batı Uygarlığının Kökeni: Erken Demirçağ Doğu-Batı Kültür ve Sanat İlişkilerinde Anadolu”, TAD 28, Ankara: 1-39.
• KORTANOĞLU, R. E. 2006. Hellenistik ve Roma Dönemlerinde Dağlık Phrygia Bölgesi Kaya Mezarları, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• KUMANDAŞ, H. 2004. Ordu İli Kaya Mezarları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• KUMANDAŞ, H. 2018. “Ordu İli Ünye İlçesi Kaya Mezarları”, Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD) 5/5: 106-129.
• MAREK, C. 2003. Orbis Provinciarum Pontus et Bithynia: Die Römischen Provinzen im Norden Kleinasiens. Mainz.
• ÖZÇAĞLAR, A. 1989. “Zile-Turhal Yöresinin Morfografik Özellikleri”, Coğrafya Araştırmaları Dergisi 1/1, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Coğrafya Bilim ve Uygulama Kolu Yayınları, Ankara: 185-195.
• ÖZÇAĞLAR, A. 1991. “Kazova ve Yakın Çevresinde Eski Yerleşmeler”, Coğrafya Araştırmaları Dergisi 3, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Coğrafya Bilim ve Uygulama Kolu Yayınları, Ankara: 61-78.
• ÖZDEMİR, C. 2001. Amasya Kalesi ve Kral Kaya Mezarları, Amasya.
• ÖZSAİT, M. 1999. “1997 Yılı Tokat ve Çevresi Yüzey Araştırması”, 16. Araştırma Sonuçları Toplantısı-2, Ankara: 89-107.
• ÖZSAİT, M. 2000. “1997 ve 1998 Yılı Tokat-Zile ve Çevresi Yüzey Araştırmaları”, 17. Araştırma Sonuçları Toplantısı-2, Ankara: 73-88.
• ÖZSAİT, M. 2007. “2005 Yılı Tokat İli, Zile ve Turhal İlçeleri Yüzey Araştırması”, 24. Araştırma Sonuçları Toplantısı-2, Ankara: 451-462.
• ÖZSAİT, M./ÖZSAİT, N. 2010. “2008 Yılı Tokat ve Amasya İlleri Yüzey Araştırmaları”, 27. Araştırma Sonuçları Toplantısı-2, Ankara: 195-222. SÖKMEN, E. 2006. “Komana Pontika ve Zela: Pontos Bölgesi’ndeki Tapınak Devletleri”, Karadeniz Araştırmaları Sempozyum Bildirileri, YAS 1: 119-128.
• SÖKMEN, E. 2013. “Two Defence Units in the Pontic Kingdom: Çördük and Geyras Strongholds-Preliminary Results”, (Ed. M. Manoledakis), Exploring the Hospitable Sea: Proceedings of the International Workshop on the Black Sea Held in Thessaloniki, 21-23 September 2012, Oxford: Archaeopress, England:165-174.
• TAMSÜ-POLAT, R. 2018. “Karabacak Köyü Kaya Mezarları”, Cedrus VI: 347-358.
• VASSILEVA, M. 2012. “The Rock-Cut Monuments of Phrygia, Paphlagonia and Thrace: A Comparative Overview”, (Ed. G. R. Tsetskhladze), The Black Sea, Paphlagonia, Pontus and Phrygia in Antiquity: Aspects of Archaeology and Ancient History, Oxford: Archaeopress, England: 243-252.
• von der OSTEN, H. H. 1929. Explorations in Central Anatolia, Season of 1926 Researches in Anatolia. Vol. 1 (OIP 5). Chicago.
• von GALL, H. 1966. Die Paphlagonischen Felsgräber, İstMitt. Beiheft 1, Tübingen.
• WILSON, D. R. 1960. The Historical Geography of Bithynia, Paphlagonia and Pontus in the Greek and Roman Periods, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Oxford University.