ARKEOLOJİK VE ETNOGRAFİK VERİLER IŞIĞINDA DOĞU ANADOLU TANDIRLARI

Yıl 2013, Sayı: 16, 111 - 132, 01.01.2013

Aylin Ü. Erdem

Öz

Doğu ve Güneydoğu Anadolu köylerinde yaygın olarak karşımıza çıkan tandırlar, kırsal yaşamın bir parçası olarak kabul edilir. Bu bölgelerdeki köy hanelerinin mimari planlamasında genellikle tandırların kullanımına hizmet eden ayrı bir mekânın oluşturulduğu ve bunların "tandır evi" olarak tanımlandığı dikkati çeker. Yaz mevsiminde ise daha çok evin bahçesinde veya avlusunda yer alan "yazlık tandırlar" kullanılır. Tandırların bu bölgelerdeki arkeolojik kazılarda da yaygın olarak karşımıza çıktığı bilinir. Ancak arkeolojik kayıtlarda bunların üretim teknikleri ve/veya işlevleri gibi konular üzerinde pek fazla durulmamıştır.Bu makalede ilk önce, günümüz tandırlarının üretim tekniği, fırın olarak inşa edilme yöntemleri, kullanım döngüsü ve sosyo-kültürel yapısı gibi etnograik veriler değerlendirilerek bazı bölgesel farklılıklar ortaya konmuştur. Ardından, arkeolojik veriler ışığında, tandır fırınlarının kronolojik olarak günümüze kadarki varlığı tartışılmış ve son olarak etnoarkeolojik değerlendirme yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tandır, Ekmek Fırını, Doğu Anadolu, Etnoarkeoloji, Ayani

ARCHAEOLOGICAL AND ETHNOGRAPHIC EVIDENCE ON EASTERN ANATOLIAN TANDIRS

Öz

Tandır ovens which are still in use in Eastern and Southeastern Anatolia are usually seen as a part of pastoral life. Architectural plans of the village households in these regions indicate a separate room for tandır ovens was built and called as "tandır house" by the local people. In the meantime, some other tandır ovens in the courtyards are being used during the summer period. The existence of tandır ovens is also known from the archaeological excavations in these regions. However, in the archaeological records, no detailed information has been given about their producing techniques and/or functions. In this paper, firstly the production techniques of modern tandırs, construction methods of the ovens, using process and socio-cultural structure were evaluated, and the regional diversities were determined. Additionally, the existence of tandır ovens from past to the present day have been discussed chronologically. Lastly, the ethnoarchaeological assessments have been provided.

Anahtar Kelimeler

Tandır, Bread Oven, East Anatolia, Ethnoarchaeology, Ayanis

Kaynakça

• ÇİLİNGİROĞLU, A/ÇEVİK, Ö/ERDEM, A. Ü/STONE, E/HARMANŞAH, Ö/EROL-IŞIK, N/ZIMANSKY, P/ BATMAZ, A. 2009. Van Ayanis (Ağartı) Köyü'nde Etnoarkeolojik Araştırma. Tübitak Projesi (106K224). İzmir.
• KOŞAY, H. Z/H. VARY 1964. Pulur Kazısı. Ankara.
• KRAMER, C. 1982. Village Ethnoarhaeology. Rural Iran in Archaeological Perpective. New York.
• REINER, E. 2006. The Assyrian Dictionary, Vol. 18 (Ed. E. Reiner). Chicago.
• TKÂCOVÂ, L. 2013. Near-Eastern Tannurs Now & Then: A Close-Up View of Bread Ovens with Respect to the Archaeological Evidence and Selected Ethnographical Examples from Khabur Region, (Yayınlanmamış Lisans Tezi). Masaryk Üniversitesi).
• YAKAR, J. 2007. Anadolu'nun Etnoarkeolojisi (Çev: S. Hırçın). İstanbul.