BibTex RIS Kaynak Göster

ANADOLU PLATOSU GEÇ NEOLİTİK ÇANAK ÇÖMLEĞİNİN YENİDEN DEĞERLENDİRİLMESİ: ÇATALHÖYÜK'TEN MEVCUT KANITLAR

Yıl 2014, Sayı: 17, 25 - 47, 01.01.2014

Öz

Çatalhöyük'teki çalışmalar, orta tabakalar olan VI-V'deki "Klasik Çatalhöyük" ün MÖ 6500'lerden başlayarak kay­da değer bir biçimde ekonomik, sosyal ve materyal kültür açısından değiştiğini ortaya koymuştur. Bu makelede, Çatalhöyük'ün Geç Neolitik yerleşim sürecinde çanak çömlek teknolojisinde meydana gelen değişimler, Mellaart ve Hodder Dönemi kazılarında ortaya çıkarılmış kanıtlar yoluyla araştırılıp yorumlanmakta ve elde edilen sonuçlar aynı zamanda Anadolu Platosu, Batı ve Kuzeybatı Anadolu'nun diğer yerleşmelerindeki gelişmelerle karşılaştırıl­maktadır.Çatalhöyük'teki seramik çalışmalarına göre, çanak çömleğin üç gelişim evresinden sonuncusu, "Geç Gelenek" sü­reci, Anadolu Platosunda Geç Neolitik döneme karşılık gelir. Bölgelerarası karşılaştırmalarda, Geç Neolitik ça­nak çömleğinin kap biçimleri, mal gruplarının hammadde kaynaklarına göre daha ayırt edicidir. Çatalhöyük çanak çömleği en üretken ve hareketli dönemini Orta Gelenek sürecinde, özellikle VI-IV Tabakaları arasında yaşamıştır. Bu dönemde temel kap biçimlerinin yanı sıra, S-profilli gelişmiş formlar, halka ve ayaklı dipler, sepet kulplar ve çizi bezeme gibi Geç Neolitiğe özgü görünen birçok özellik denenmiştir. Bununla birlikte, tüm bu özellikler Orta Gelenek sürecinde oldukça az sayıdadır.Geç Gelenek sürecinde çanaklarda bir artış gözlenirken, pişirme kapları/çömlekleri belirgin bir biçimde azalmıştır. Buna rağmen Orta Geleneğin "klasik" Koyu Kumlu Mal grubundan daralan ağızlı çömlekler hala en baskın çömlek formunu oluşturur. Çatalhöyük'te, Yerel Açık Mal grubuna ait kırmızı astarlı, S-profilli gelişmiş kaplar bir önceki döneme göre artış gösterse de, MÖ 7. Binyılın ikinci yarısından başlayarak bu gelenek Göller Yöresi, Beyşehir-Suğla Havzası, Batı ve Kuzeybatı Anadolu ve Ege kıyılarında en yaygın ve tipik geleneklerden biri haline gelmiştir. Çatal­höyük çömlekçileri Geç Geleneğin geniş bir bölgede görülen seramik geleneğinin belirgin unsurlarını benimsemiş olmakla birlikte, daha çok kendi geleneklerini sürdürmüş görünürler. Yerleşmedeki çanak çömlek repertuarının bü­yük bir bölümünü düz hatlı/profilli kap formları oluşturur. Buluntu topluluğu içinde S-profilli, inceltilmiş dışa dönük ağız kenarlı ve kırmızı tonlarında yüzeye iyi yapışmış astarlı kapların yanında kalın ve geniş çaplı kaplar gibi bazı yenilikler görülür, ancak bunlar sınırlı sayıdadır.Çatalhöyük'teki binlerce seramik içinde, Geç Neolitiğin tipik unsurları olan uzun silindirik boyunlu ve/ya da devrik boyunlu çömlekler ve omurgalı kaplar yalnızca az sayıda örnekle temsil edilirler. Bu dönemde Anadolu Platosu ve Batı Anadolu'nun neredeyse tümünü birden etkileyen dikey delikli silindirik tutamaklar Çatalhöyük te hemen hiç gö­rülmezler. Bezeme ve nadir/özel kap çeşitliliği açısından Çatalhöyük en zengin yerleşmelerden biri olmasına rağmen, tüm bu çeşitlilik az sayıda örnekle temsil edilir.Seramik gelenekleri birçok yönden Çatalhöyük seramik geleneğine benzese de, Beyşehir-Suğla havzası ve Kuzeybatı Anadolu'daki yerleşmelerin seramik buluntu toplulukları çok sayıda unsuru Göller Yöresi geleneğinden edinmiştir. Bununla birlikte, daralan ağızlı çömlekler, dikey delikli tutamaklar, deliksiz kanca tutamaklar ve hilal biçimli eklenti­ler Çatalhöyük ile Erbaba ve Kuzeybatı Anadolu çanak çömlek endüstrisinin ortak özellikleri olarak karşımıza çıkar.Çatalhöyük'teki çanak çömlekler içinde sınırlı sayıdaki S-profilli gelişmiş, uzun boyunlu, omurgalı ve boyalı kaplar ve dikey delikli silindirik tutamaklar, buradaki geleneğin MÖ 7. Binyılın ikinci yarısında geniş bir coğrafyadaki se­ramik uygulamalarında görülen özelliklerden uzak olduğunun bir göstergesidir.Bu arada, Erbaba gibi diğer yerleşmelerde formlar gelişmeye devam eder, daha da ötesi Geç Gelenek sürecinde Niğ­de-Aksaray bölgesi, Beyşehir-Suğla Havzası, Göller Yöresi, Kuzeybatı ve Batı Anadolu'daki çömlekçilik ve diğer ma­teryal kültür unsurları gelişim konusunda büyük bir hız ve artış içindedir. Çatalhöyük'ün birçok simgesel ve öyküsel unsuru, belirgin bir biçimde, Niğde-Aksaray'ın Tepecik-Çiftlik ve Köşkhöyük gibi Geç Neolitik ve Erken Kalkolitik yerleşmelerinin seramik repertuarı içinde görülür. Aynı şekilde, Çatalhöyük ile Beyşehir-Suğla havzası ve Kuzeybatı Anadolu Neolitik toplulukları arasındaki çanak çömlek geleneğindeki benzerlikler de oldukça kayda değerdir.Çatalhöyük ile komşuları arasındaki bu yakınlıklar, Konya ovasının ortasındaki bu kalabalık metropol nüfusunun bir kısmının Neolitiğin sonlarında dağılması ile ilişkili olabilir. Çanak çömlek çalışmalarından elde edilen sonuçlar, Çatalhöyük'ün de içinde olduğu Neolitiğin çekirdek bölgelerinden bazı çiftçi topluluklarının Kuzeybatı Anadolu üze­rinden Avrupa'ya yayıldıkları teorisini belgeleyen kaynaklardan biri gibi görünmektedir.

Kaynakça

  • BALOSSI-RESTELLI, F. 2006. The Development of 'Cultural Regions' in the Neolithic of the Near East, The 'Dark Faced Burnished Ware Hori¬ zon. Oxford.
  • ÇİLİNGİROĞLU, Ç. 2012. The Neolithic Pottery of Ulucak in Aegean Turkey, Or¬ ganization of Production, Interregional Comparisons and Relative Chronology. Oxford.
  • DURU, R. 2008. From 8000 BC to 2000 BC. Six Thousand Years of the Burdur-Antalya Region. Antalya.
  • DURU, R/UMURTAK, G. 2005. Höyücek. 1989-1992 Yılları Arasında Yapılan Kazıların Sonuçları. Ankara.
  • DÜRING, B. 2006. Constructing Communities: Clustered Neighbourhood Settlements of the Central Anatolian Neolithic ca. 8500¬ 5500 Cal. BC. Leiden.
  • GARSTANG, J. 1953. Prehistoric Mersin. Yümük Tepe in Southern Turkey. Oxford.
  • HODDER, I . 2013 a. (Ed.) Humans and Landscapes of Çatalhöyük: Reports from the 2000-2008 Seasons. Los Angeles.
  • HODDER, I . 2013b. (Ed.) Substantive Technologies at Çatalhöyük: Reports from the 2000-2008 Seasons. Los Angeles.
  • HODDER, I . 2014a. (Ed.) Çatalhöyük Excavations: The 2000-2008 Seasons. Los Angeles.
  • HODDER, I . 2014b. (Ed.) Integrating Çatalhöyük: Themes from the 2000¬ 2008 Seasons. Los Angeles.
  • HODDER, I . 2014c. Çatalhöyük: The Leopard Changes Its Spots. A Summary of Recent Work. Anatolian Studies 64: 1-22.
  • MELLAART, J. 1967. Çatalhöyük: A Neolithic Town in Anatolia. London . MELLAART, J. 1970. Excavations at Hacılar I-II. Edinburgh.
  • ÖZDÖL, S. 2006. Anadolu'da Erken Neolitik Dönem Çanak Çömlek Kültürleri ve Çatalhöyük Örneği, (Ege Üniversitesi, So¬ syal Bilimler Enstitüsü, Protohistorya ve Önasya Arke¬ olojisi Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi/Unpublished Doctoral Thesis). İzmir.
  • ÖZDÖL, S. 2012a. The Development and Traditions of Pottery in the Neo¬ lithic of the Anatolian Plateau. Oxford.
  • ÖZDÖL, S. 2012b. Pottery Report, 2012. Çatalhöyük 2012 Archive Report: 184-88. http://www.catalhoyuk.com/downloads/Archive_Report_2012.pdf
  • ÖZDÖL, S/TARKAN, D. 2013. East Mound Pottery, 2013. Çatalhöyük 2013 Archive Re¬ port, pp: 193-97. http : //www.catalhoyuk .com/downloads/Archive_Report_2013.pdf
  • ÖZDÖL, S/TARKAN, D. 2014. Ceramics. Çatalhöyük 2014 Archive Report: 154-57. http : //www.catalhoyuk .com/downloads/Archive_Report_2014.pdf
  • SAĞLAMTÎMUR, H. 2012. The Neolithic Settlement of Ege Gübre. Neolithic in Turkey: New Excavations and New Research. Western Turkey (M. Özdoğan/N. Başgelen/P. Kuniholm). Istanbul: 197-225.
  • SEEHER, J. 1987. Demircihöyük, Die Ergebnisse der Ausgrabungen 1975¬ 1978, III. 1, Die Keramik 1. Mainz.

RECONSIDERING THE LATE NEOLITHIC POTTERY OF THE ANATOLIAN PLATEAU: CURRENT EVIDENCE FROM ÇATALHÖYÜK

Yıl 2014, Sayı: 17, 25 - 47, 01.01.2014

Öz

Research at Qatalhoyuk has identified that from the middle levels, around 6500 BC onwards, the "classic Qatalhoyuk" of VI-V changed significantly from the point of view of economy, society and material culture. This paper investigates and interprets evidence, from both the Mellaart and Hodder period excavations, of changes in pottery technology for the Late Neolithic occupation of Qatalhoyuk, while at the same time comparing these developments with those in other areas of the Anatolian plateau; western and northwestern Anatolia. According to ceramic studies at Qatalhoyuk, the Late Tradition period, the last of the three phases ofpottery development, corresponds with the Late Neolithic period in the Anatolian plateau. From an interregional perspective, the forms of the Late Neolithic ceramics are more distinctive than raw material or fabric groups. The pottery of Qatalhoyuk lived its most active period during the Middle Tradition, particularly in levels VI-IV. As well as the basic vessel forms a number offeatures, such as S-profiled developed forms, ring and footed bases, basket handles and incised decoration, speciic to the Late Tradition are tried. These entered the repertoire in very small numbers from the Middle Tradition onwards. Although during the Late Tradition period, cooking vessels/jars reduced significantly in number while many sizes of bowl showed an increase, "classic" Dark Gritty Ware holemouth jars of the Middle Tradition are still the most dominantjar group in the Late Tradition period. Light Local Ware red slipped, S-profiled developed vessels increasedfrom the previous period at Qatalhoyuk, while from the second half of the 7th millennium BC onwards this pottery tradition came to be the most common and typical one in a wide region including the Lakes District, Bey^ehir-Sugla basin, northwest Anatolia, west Anatolia, and the Aegean shores. Meanwhile although Qatalhoyukpotters included certain of the elements ceramic tradition seen during the Late Tradition, they seem to be more involved in their own tradition. A large portion of the Late Neolithic pottery assemblage at the settlement is made up ofstraight-profiled vessel forms. There were some innovations in the repertoire such as developed S-profiles, thinned everted rims and well-adhering slip in various tones of red as well as thick and large diameter vessels, but the quantities were very limited. Among the thousands of sherds at Çatalhöyük, long cylindrical and/or outturned necked jars, and carinated bowls that are seen as being typical in this period are represented by only a couple of examples. The vertically perforated cylindrical lug tradition that influenced nearly the whole of the Anatolian Plateau and the western Anatolia during this period did not impact Çatalhöyük at all. From the point of view of varieties of decoration and rare forms Çatalhöyük is one of the richest settlements, though they are represented in small numbers of examples. Even though many aspects of the wider ceramic tradition are reminiscent of Çatalhöyük 's tradition, the ceramic assemblages of the settlements in the Beyşehir-Suğla basin and northwest Anatolia acquired many elements from the tradition of the Lakes District. However, holemouth jars, vertically perforated lugs, unperforated hooked lugs and crescent knobs are a shared feature of the pottery industry of Çatalhöyük with Erbaba and northwest Anatolia. The limited number of S-proiled developed, long necked, carinated, and painted vessels, perforated cylindrical lugs in the pottery at Çatalhöyük is a display of the lack of establishment of an inluence seen in the ceramic tradition of a widespread geographical area in the second half of the 7th millennium BC. Meanwhile at other settlements such as Erbaba the forms continue to develop, moreover, during the Late Neolithic period in the Niğde-Aksaray region, Beyşehir-Suğla basin, the Lakes District, northwest and west Anatolia pottery and other material culture elements continue to increase and accelerate in development. Particularly many symbolic and narrative elements of Çatalhöyük appear in the Late Neolithic and Early Chalcolithic ceramics of Niğde-Aksaray settlements such as Tepecik-Çiftlik and Köşkhöyük. Likewise, the material culture similarities between Çatalhöyük and Beyşehir-Suğla basin and northwestern Anatolian communities are very conspicuous. These afinities between Çatalhöyük and its neigbours may have been of relevance in the dispersal of a part of this crowded metropolitan population from the middle of Konya plain at the end of the Neolithic. Apparently, data obtained from pottery studies is a source of evidence to support a theory of the spread offarming populations from the core regions of the Neolithic, including Çatalhöyük, into northwestern Anatolia and Europe.

Kaynakça

  • BALOSSI-RESTELLI, F. 2006. The Development of 'Cultural Regions' in the Neolithic of the Near East, The 'Dark Faced Burnished Ware Hori¬ zon. Oxford.
  • ÇİLİNGİROĞLU, Ç. 2012. The Neolithic Pottery of Ulucak in Aegean Turkey, Or¬ ganization of Production, Interregional Comparisons and Relative Chronology. Oxford.
  • DURU, R. 2008. From 8000 BC to 2000 BC. Six Thousand Years of the Burdur-Antalya Region. Antalya.
  • DURU, R/UMURTAK, G. 2005. Höyücek. 1989-1992 Yılları Arasında Yapılan Kazıların Sonuçları. Ankara.
  • DÜRING, B. 2006. Constructing Communities: Clustered Neighbourhood Settlements of the Central Anatolian Neolithic ca. 8500¬ 5500 Cal. BC. Leiden.
  • GARSTANG, J. 1953. Prehistoric Mersin. Yümük Tepe in Southern Turkey. Oxford.
  • HODDER, I . 2013 a. (Ed.) Humans and Landscapes of Çatalhöyük: Reports from the 2000-2008 Seasons. Los Angeles.
  • HODDER, I . 2013b. (Ed.) Substantive Technologies at Çatalhöyük: Reports from the 2000-2008 Seasons. Los Angeles.
  • HODDER, I . 2014a. (Ed.) Çatalhöyük Excavations: The 2000-2008 Seasons. Los Angeles.
  • HODDER, I . 2014b. (Ed.) Integrating Çatalhöyük: Themes from the 2000¬ 2008 Seasons. Los Angeles.
  • HODDER, I . 2014c. Çatalhöyük: The Leopard Changes Its Spots. A Summary of Recent Work. Anatolian Studies 64: 1-22.
  • MELLAART, J. 1967. Çatalhöyük: A Neolithic Town in Anatolia. London . MELLAART, J. 1970. Excavations at Hacılar I-II. Edinburgh.
  • ÖZDÖL, S. 2006. Anadolu'da Erken Neolitik Dönem Çanak Çömlek Kültürleri ve Çatalhöyük Örneği, (Ege Üniversitesi, So¬ syal Bilimler Enstitüsü, Protohistorya ve Önasya Arke¬ olojisi Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi/Unpublished Doctoral Thesis). İzmir.
  • ÖZDÖL, S. 2012a. The Development and Traditions of Pottery in the Neo¬ lithic of the Anatolian Plateau. Oxford.
  • ÖZDÖL, S. 2012b. Pottery Report, 2012. Çatalhöyük 2012 Archive Report: 184-88. http://www.catalhoyuk.com/downloads/Archive_Report_2012.pdf
  • ÖZDÖL, S/TARKAN, D. 2013. East Mound Pottery, 2013. Çatalhöyük 2013 Archive Re¬ port, pp: 193-97. http : //www.catalhoyuk .com/downloads/Archive_Report_2013.pdf
  • ÖZDÖL, S/TARKAN, D. 2014. Ceramics. Çatalhöyük 2014 Archive Report: 154-57. http : //www.catalhoyuk .com/downloads/Archive_Report_2014.pdf
  • SAĞLAMTÎMUR, H. 2012. The Neolithic Settlement of Ege Gübre. Neolithic in Turkey: New Excavations and New Research. Western Turkey (M. Özdoğan/N. Başgelen/P. Kuniholm). Istanbul: 197-225.
  • SEEHER, J. 1987. Demircihöyük, Die Ergebnisse der Ausgrabungen 1975¬ 1978, III. 1, Die Keramik 1. Mainz.
Toplam 19 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Bölüm Research Article
Yazarlar

Serap Özdöl-kutlu Bu kişi benim

Yayımlanma Tarihi 1 Ocak 2014
Yayımlandığı Sayı Yıl 2014 Sayı: 17

Kaynak Göster

APA Özdöl-kutlu, S. (2014). ANADOLU PLATOSU GEÇ NEOLİTİK ÇANAK ÇÖMLEĞİNİN YENİDEN DEĞERLENDİRİLMESİ: ÇATALHÖYÜK’TEN MEVCUT KANITLAR. TÜBA-AR Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi(17), 25-47.
AMA Özdöl-kutlu S. ANADOLU PLATOSU GEÇ NEOLİTİK ÇANAK ÇÖMLEĞİNİN YENİDEN DEĞERLENDİRİLMESİ: ÇATALHÖYÜK’TEN MEVCUT KANITLAR. TÜBA-AR. Ocak 2014;(17):25-47.
Chicago Özdöl-kutlu, Serap. “ANADOLU PLATOSU GEÇ NEOLİTİK ÇANAK ÇÖMLEĞİNİN YENİDEN DEĞERLENDİRİLMESİ: ÇATALHÖYÜK’TEN MEVCUT KANITLAR”. TÜBA-AR Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi, sy. 17 (Ocak 2014): 25-47.
EndNote Özdöl-kutlu S (01 Ocak 2014) ANADOLU PLATOSU GEÇ NEOLİTİK ÇANAK ÇÖMLEĞİNİN YENİDEN DEĞERLENDİRİLMESİ: ÇATALHÖYÜK’TEN MEVCUT KANITLAR. TÜBA-AR Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi 17 25–47.
IEEE S. Özdöl-kutlu, “ANADOLU PLATOSU GEÇ NEOLİTİK ÇANAK ÇÖMLEĞİNİN YENİDEN DEĞERLENDİRİLMESİ: ÇATALHÖYÜK’TEN MEVCUT KANITLAR”, TÜBA-AR, sy. 17, ss. 25–47, Ocak 2014.
ISNAD Özdöl-kutlu, Serap. “ANADOLU PLATOSU GEÇ NEOLİTİK ÇANAK ÇÖMLEĞİNİN YENİDEN DEĞERLENDİRİLMESİ: ÇATALHÖYÜK’TEN MEVCUT KANITLAR”. TÜBA-AR Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi 17 (Ocak 2014), 25-47.
JAMA Özdöl-kutlu S. ANADOLU PLATOSU GEÇ NEOLİTİK ÇANAK ÇÖMLEĞİNİN YENİDEN DEĞERLENDİRİLMESİ: ÇATALHÖYÜK’TEN MEVCUT KANITLAR. TÜBA-AR. 2014;:25–47.
MLA Özdöl-kutlu, Serap. “ANADOLU PLATOSU GEÇ NEOLİTİK ÇANAK ÇÖMLEĞİNİN YENİDEN DEĞERLENDİRİLMESİ: ÇATALHÖYÜK’TEN MEVCUT KANITLAR”. TÜBA-AR Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi, sy. 17, 2014, ss. 25-47.
Vancouver Özdöl-kutlu S. ANADOLU PLATOSU GEÇ NEOLİTİK ÇANAK ÇÖMLEĞİNİN YENİDEN DEĞERLENDİRİLMESİ: ÇATALHÖYÜK’TEN MEVCUT KANITLAR. TÜBA-AR. 2014(17):25-47.

Bu sistemin içeriği ve TÜBA-AR'da yayınlanan tüm makaleler "Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0" altında lisanslanmıştır.

by-nc-nd.png