OLUZ HÖYÜK KAZILARI IŞIĞINDA KUZEY - ORTA ANADOLU PONTIKA KAPPADOKIA AKHAİMENİD VARLIĞINA GÜNCEL BİR BAKIŞ

Yıl 2015, Sayı: 18, 71 - 107, 01.01.2015

Şevket Dönmez

Öz

Amasya kent merkezinin 25 km güneybatısındaki Oluz Höyükte 2007yılında başlatılan ve kesintisiz olarak devam etmekte olan sistematik arkeolojik kazılar sonucunda, 2. Mimari Tabaka'nın MÖ 425 - 200 , Geç Phryg kültürünün yanı sıra, Anadolu'ya yabancı kimi öğeleri de içerdiği gözlenmiştir. Oluz Höyük 2. Mimari Tabakası'nın daha iyi anlaşılması, analiz edilebilmesi ve Demir Çağı Anadolu arkeolojisindeki yerinin belirlenebilmesi için MÖ 6 - 3. Yüzyılları kapsayan Halys/Kızılırmak Kavsi İçi ve yakın çevresinin siyasi tarihinin incelenmesi gereklidir. Oluz Höyük arkeolojik kazıları Kızılırmak Havzası Demir Çağı'na katkıları kültürel, tarihsel ve askerî boyutun yanı sıra, dinsel bir boyut da kazanmaya başlamıştır. 2B ve 2A mimari tabakalarında açığa çıkarılan birtakım kalıntılar ile küçük buluntular, bilinmeyenlerin bilinenlerden çok daha fazla olduğu Zerdüşt dini ile Ateş Kültü'nün erken dönemlerinin anlaşılması temelinde çok önemli bilgiler sunmaya başlamıştır. Oluz Höyük bulguları, Zerdüşt dininin oluşma dönemine ait kaynakların Media Güney Azerbaycan ve Hazar Denizi'nin güneydoğusundaki toprakların Margiana, Baktria yanı sıra, Kuzey — Orta Anadolu Pontika Kappadokia ve Kappadokia'da da aranması gerektiğini göstermiştir. Ayrıca, Oluz Höyük te açığa çıkmaya başlayan arkeolojik bulgular, neredeyse hiçbir şey bilmediğimiz Zerdüşt dininin erken dönemleri ile Ateş Kültü'nün MÖ 5. yüzyıldaki resmini çizmemizin yanı sıra, bunlar dışındaki farklı ritüeller ile uygulamaların varlığına da işaret etmektedir. 2B ve 2A mimari tabakalarında geliştirilen arkeolojik kazılar Oluz Höyük'te ateşe tapan, suyun kutsallığına inanan, kurban ve içki ritüellerine sahip bir toplumun yaşamış olduğunu kanıtlamaya başlamıştır. Ateş, Anadolu'nun Erken Tunç Çağı'ndan itibaren eski toplumlarının ritüellerinde önemli bir rol oynamıştır. Zerdüşt dininin tarihsel gelişimi incelendiğinde, erken dönemde MÖ 5. yüzyıl açık havada yanan ve kutsal külleri bothros'larda çömlekler içinde korunan ateşin, Geç Akhaimenid döneminden itibaren kurumsal bir yapıya kavuşmaya başladığı anlaşılmaktadır. Med Krallığı ve Erken Akhaimenid dönemlerinde oluşum ve yayılma süreci yaşamış Zerdüşt dininin erken dönemini oluşturan ritüeller ile pratiklerin Oluz Höyük'te saptanmış olması, Kuzey — Orta Anadolu Pontika Kappadokia ve Kappadokia'nın Zerdüştlüğün kutsal coğrafyası içinde değerlendirilmesi gerektiğine işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Amasya, Oluz Höyük, Akhaimenid, Zerdüşt Dini, Ateş Kültü

A CURRENT LOOK AT THE ACHAEMENID PRESENCE IN NORTH - CENTRAL ANATOLIA PONTIKA KAPPADOKIA IN THE LIGHT OF OLUZ HÖYÜK EXCAVA

Öz

In consequences of the systematic archaeological excavations that started in 2007 and uninterruptedly continues in Oluz Höyük, situated in the 25km southwest of the city center of Amasya, it has been observed that the 2nd Architectu­ral Layer 425 — 200 BC , besides the Late Phrygian culture, contains some elements which are foreign to Anatolia. It is necessary to search the inside of Halys Kızılırmak Bend and the politics history of its close region that include the years of 6 — 3rd centuries BC for the 2nd Architectural Layer of Oluz Höyük to be understood better and analysed. It is understood that the cultural character of the settlement's architecture and 2B Architectural Layer 425-200 BC have started to change in the basis of small findings and pottery. It is seen a radical change and a new understanding at Oluz Höyük, 2B Architectural Layer. This change is thought about a Persian origin community settled in Oluz Höyük. The new political formation of the inside of Halys Bend or Kappadokia, when it is thought more capaciously is significant for showing that it directly affects Oluz Höyük in the basis of small findings, pottery and especially arıchitectural understanding. In this period, we start to come to understand why a marshy area or a small lake which we know its existence and effect in 2B Architectural Layer, Oluz Höyük was chosen by a Persian community as a settlement. Like Daskyleion, lake side and natural habitats birds and other game animals lives in have been always preferred on the purpose of creating a paradeisos in the chosen settlement areas in Anatolia by Persians. The scenic beauties and hunting opportunities of these areas have always been attractive for Persians. For this reason, it is seen that Oluz Höyük has formed one of the most suitable areas in the inside of Halys Bendfor a paradeisos platform. It is seen that reason why Maşat Höyük, located in beeline 50 kilometres south of Oluz Höyük and which has modern arıchitectural layers or the similar settlements like Alaca Höyük, Eskiyapar, Boğazköy, Alişar Höyük and Çadır Höyük, have been preferred, is that they have had such an environment

Anahtar Kelimeler

Amasya, Oluz Höyük, Achaemenid, Zorastrianism, Fire Cult

Kaynakça

• BAKIR, T. 2011. Daskyleion. Balıkesir.
• BAŞTÜRK, M.B. 2012. Doğu Anadolu'da Demir Çağlar İnanç Sistemlerinin Arkeolojik ve Filolojik Veriler Işığında İncelenmesi (Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi). İzmir.
• BHARUCHA, E.S. 1979. Zoroastrian Religion and Customs. Bombay.
• BOYCE, M. 1982. A History of Zoroastrianism. Vol. II. Leiden.
• BULUT, H. 2007. Daskyleion'da Akhaemenid Satraplığı Sonu ve Hellenistik Dönem (Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi). İzmir.
• CURTIS, J. 2013. The Cyrus Cylinder and Ancient Persia. A New Begin¬ ning for the Middle East. Hong Kong.
• DİNARLI, G. 2014. Oluz Höyük Demir Çağı Bitkisel Bezemeli Çanak-Çömleği (Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Edirne.
• IŞIKLI, M. 2005. Doğu Anadolu Erken Transkafkasya Kültürünün Karaz, Pulur ve Güzelova Malzemesi Işığında Tekrar Değerlendirilmesi (Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi). İzmir.
• KALKAN , H. 2008. M.Ö. 6-4. Yüzyıllarda Doğu Anadolu: Arkeolojik Veriler Işığında Tarihsel ve Kültürel Değerlendirme (Ege Üni¬ versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi). İzmir.
• KARAGÖZ, Ş. 2013. Kleinasiatisch-Gräko-Persische Kunstwerke im Archäo¬ logischen Museum von Istanbul. Tübingen.
• KOŞAY, H.Z. 1976. Keban Projesi Pulur Kazısı/Keban Project Pulur Excava¬ tions 1968 - 1970. Ankara.
• KUHRT, A 2007. The Persian Empire, A Corpus of Sources from the Achaemenid Period. New York.
• ÖZGÜÇ, T. 1982. Maşat Höyük II. Boğazköy'ün Kuzeydoğusunda Bir Hitit Merkezi/ A Hittite Center Northeast of Boğazköy. Ankara.
• PERROT, G./CHIPIEZ, C. 1892. History of Art in Persia. London.
• REINACH, T. 1890. Mithridate Eupator. Roi de Pont. Paris.
• SCHMİDT; E.F. 1933. The Alishar Höyük. Seasons of 1928 and 1929. Part II. Chicago.
• SCHMIDT, E.F. 1953. Persepolis I . Structures, Reliefs, Inscriptions. Chicago.
• von der OSTEN, H.H. 1937. The Alishar Höyük. Seasons of 1930-32. Part III. Chi¬ cago.