YUKARI DİCLE HAVZASI TUNÇ VE DEMİR ÇAĞLARI KIRSAL YERLEŞİMLERİNDE NÜFUS HESABI ÜZERİNE BİR UYGULAMA

Yıl 2016, Sayı: 19, 47 - 67, 01.01.2016

Ayşe Tuba Ökse

Öz

Arkeolojik yerleşimlerde nüfusun hesaplanması nüfus hareketliliklerini, yaşam tarzını, sosyal, ekonomik ve siyasi tarihi canlandırmada kullanılan verilerden birisidir. Bu amaçla antropolojik veriler, buluntu yoğunluğu, besin kapasitesi, yerleşim boyutları, konut sayısı ve ortalama çekirdek aile nüfusu, kişi başına düşen kapalı yaşam alanı gibi farklı ölçütler temel alınarak arkeolojik, tarihi ve etnografik verilerin de ışığında geliştirilen nüfus tahmini yöntemleri kullanılmaktadır. Bu çalışmada etnolojik veriler üzerinden, Yukarı Dicle havzası kazılarında açığa çıkartılmış bazı Tunç ve Demir Çağı kırsal yerleşimleri üzerinde, uyumak için kullanılan alana göre nüfus hesaplama yöntemi uygulanmıştır. Bu yöntemde kapalı ve açık kullanım alanlarının birbirine oranı ve kapalı mekanların işlev alanları belirlendikten sonra uyumak için kullanılabilecek mekanlara sığan döşek sayısı üzerinden, konutlarda kaç kişinin uyuyabileceği hesaplanmıştır. Bu hesaplama, halen kırsal alanda Anadolu’da kullanılan boyutlarda döşeklerde farklı yaş gruplarından kaç bireyin uyuyabileceğine ilişkin veriler doğrultusunda yapılmıştır. Tarımcı kırsal yerleşimlerin tek katlı konutlardan oluşan örnekleri ile iki katlı konutları bulunan örneğinde sonuçlar farklılaşmıştır. Kırsal yerleşimlerde kişi başına düşen kapalı konut alanının farklı yaşam tarzı süren topluluklarda yaklaşık benzeri sonuçlar verdiği, ancak, geçici barınaklarda bu alanın yarı yarıya düştüğü, yerleşimin toplam alanının kişi başına düşen oranının da hayvancılıkla geçinen topluluklarda, tarımcı toplulukların iki katı olduğu belirlenmiştir. Yüzey araştırmalarında ölçülen yerleşim boyutlarına göre kırsal nüfusun hesaplanması için öncelikle yerleşimcilerinin yaşam tarzının ve yapıların yoğunluğunun analiz edilmesi, hata payını azaltacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kırsal Nüfus, Tunç Çağı, Demir Çağı, Tarımcı Köy, Yayla Yerleşimi, Mevsimlik Barınak

A PRACTICE ON POPULATION ESTIMATES OF BRONZE AND IRON AGE RURAL SETTLEMENTS IN THE UPPER TIGRIS REGION

Öz

Estimating the population of archaeological sites provides data for reconstructing migrations, life style, and social, economic and political history. The methods used for estimating population base on anthropological data, nutrition capacity, settlement dimensions, number of dwellings and average members of nuclear families, as well as the indoor area per individual. These estimations are crosschecked with archaeological, historical and ethnographic data. This paper deals with the method for estimating population according to the analysis of sleeping area of the Bronze and Iron Age settlements uncovered in the Upper Tigris region. By this method, the proportion of the indoor and outdoor areas to each other, and the function analysis of indoor areas have been analyzed. According to the number of mattresses passing to indoor sleeping areas, the number of individuals that can sleep there has been estimated. The estimation bases on the dimensions of currently used mattresses in rural Anatolia, and the number of individuals that can sleep in them. The population of rural farming communities living in single storey houses differ with those living in double storey houses. Even though the area per individual seems to be close in rural settlements used either by farming or pastoral communities, the area estimated for temporary dwellings is the half of others. Moreover, for pastoral communities, the total settlement area per individual seems to have been double of those for farming communities. Thus, for estimating the population of settlements determined during surveys, primarily the life style of the inhabitants and the concentration rate of dwellings should be analysed, in order to minimize mistakes

Anahtar Kelimeler

Rural population, Bronze Age, Iron Age, Farmer Village, Pasture, Seasonal Dwelling

Kaynakça

• ADAMS, R. McC. 1981. Hearthland of Cities. Surveys of Ancient Settlements and Land Use on the Central Floodplain of the Euphrates. Chicago.
• ADAMS R. McC./ NISSEN, H.-J. 1972. The Uruk Countryside: The Natural Setting of Urban Societies. Chicago.
• AL-KHALESI, Y. M. 1977. “Tell al-Fakhar (Kurruhanni), a dimtu-settlement, Excavation Report”, Asur 1/6: 1-42.
• ASHTON N./LEWIS, S. 2002. “Deserted Britain: Declining Populations in the British Late Middle Pleistocene”, Antiquity 76: 388-396.
• BROWN, B. M. 1987. “Population Estimation From Floor Area: a Restudy of Naroll’s Constant”, Cross-Cultural Research 21: 1-49.
• CHAMBERLAIN, A. T. 2006. Demography in Archaeology. Cambridge.
• CHAMBERLAIN, A. T. 2009. “Archaeological Demography”, Human Biology 81/2, Special Issue on Demography and Cultural Macroevolution: 275-286.
• DİKKAYA, F. 2003. Settlement Patterns of Altınova in the Early Bronze Age (Ortadoğu Teknik Üniversitesi Yerleşim Arkeolojisi Programı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Ankara.
• FRANKFORT, H. 1950. “Town Planning in Ancient Mesopotamia”, Town Planning Review 21: 98-115.
• GARR, W. R. 1987. “A Population Estimate of Ancient Ugarit”, Bulletin of the American Schools of Oriental Research 266: 31-43.
• GÜRBÜZ, O. 1998. “Van Gölü Çevresinde Kır Yerleşmesi”, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Dergisi 6: 93-135.
• HASSAN, F. A. 1978. “Demographic Archaeology”, Advances in Archaeological Method and Theory 1: 49-103.
• HOPPA, R. D. /VAPUEL, J. W. 2002 (Eds.). Paleodemography: Age Distribution from Skeletal Samples. Cambridge.
• HOSFIELD, R. T. 1999. The Paleolithic of the Hampshire Basin: A Regional Model of Homonid Behavior During the Middle Pleistocene. British Archaeological Reports, British Series 286. Oxford.
• KOLB, C. C. 1985. “Demographic Estimates in Archaeology: Contributions From Ethnoarchaeology on Mesoamerican Peasants”, Current Anthropology 26/5: 581-599.
• KORFMANN, M. 1983. Demircihöyük I: Architektur, Stratigraphie und Befunde. Mainz am Rhein.
• KRAMER, C. 1980. “Estimating Prehistoric Populations: An Ethnoarchaeological Approach”, L’Archéologie de l’Iraq du début de l’époque néolithique à 333 avant Notre ère (Ed. M. T. Barrelet). Paris: 35-334.
• KRAMER, C. 1982. “Etnographic Households and Archaeological Interpretation: A Case from Iranian Kurdistan”, American Behavioral Scientist 25: 663-675.
• LEBEAU, M. 2011. “Ch. 13. Conclusion”, Jezirah, Associated Regional Chronologies for the Ancient Near East and the Eastern Mediterranean I (Ed. M. Lebeau). Turnhout: 343-380.
• LEBLANC, S. 1971. “An Addition to Naroll’s Suggested Floor Area and Settlement Population Relationship”, American Antiquity 36: 210-211.
• NAROLL, R. 1962. “Floor Area and Settlement Population”, American Antiquity 27/4: 587-589.
• ÖKSE, A. T. 2005. “Sivas’da Hitit Çağı Öncesi Yerleşim Sistemlerinde Devamlılık ve Değişim”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 22/1: 63-72.
• ÖKSE, A. T. 2006a. “Early Bronze Age Settlement Pattern and Cultural Structure of the Sivas-Region”, Archäologische Mitteilungen aus Iran und Turan 37: 35-51.
• ÖKSE, A. T. 2006b. “Hethiterforschung anhand von Geländebegehungen: Darstellung der Probleme und Möglichkeiten der Auswertung” Structuring and Dating in Hittite Archaeology. Requirements, Problems, New Approaches, BYZAS 4 (Eds. D. P. Mielke / U.-D. Schoop / J. Seeher). İstanbul: 167-183.
• ÖKSE, A. T. 2008. “Salat Tepe Orta Tunç Çağı Yapısının İşlevi,” Aykut Çınaroğlu’na Armağan (Eds. E. Genç/D. Çelik). Ankara: 53-71.
• ÖKSE, A. T. 2012. “Salat Tepe Stratigrafisine göre Yukarı Dicle Havzası Kronolojisi”, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Dergisi XVII: 1-29.
• ÖKSE, A. T. 2014a. “Mekan ve İşlev Analizine Bir Örnek: Salat Tepe Tunç Çağı Yerleşimi”, Yerleşim Sistemleri ve Mekan Analizi (Eds. Ö. Çevik/B. Erdoğu), Tematik Arkeoloji Serisi 1. İstanbul: 239-256.
• ÖKSE, A. T. 2014b. “Salat Tepe’de Akkad Dönemine ait bir Kırsal Tapınak”, Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Haberler 37: 43-45.
• ÖKSE, A. T./GÖRMÜŞ, A. 2006. “Excavations at Salat Tepe in the Upper Tigris Region: Stratigraphical Sequence and Preliminary Results of the 2005-2006 Seasons”, Akkadica 127/2: 119-149.
• ÖKSE, A. T./GÖRMÜŞ, A. 2012. “Analysing an Administrative System: the Case of Salat Tepe in the Upper Tigris Region during the Middle Bronze Age”, Looking North. The Socioeconomic Dynamics of Northern Mesopotamian and Anatolian Regions during the Late Third and Early Second Millennium BC (Eds: N. Laneri / P. Pfälzner / S. Valentini). Wiesbaden: 129-136.
• ÖKSE, A. T./GÖRMÜŞ, A. 2013. “Salat Tepe 2005-2008 Kazıları / Salat Tepe 2005-2008 Excavations”, Ilısu Barajı ve HES Projesi Arkeolojik Kazıları 2004-2008 Çalışmaları. Diyarbakır: 163-200.
• ÖKSE, A. T./GÖRMÜŞ, A./ATAY, E. 2010. “A Rural Iron Age Site at Zeviya Tivilki: in the Construction Zone of the Ilısu Dam, South-Eastern Turkey”, Antiquity 84/323.
• ÖKSE, A. T./OYBAK DÖNMEZ, E./ GÖRMÜŞ, A./ GÜRBÜZ, M./ ÖZDEĞER, M. 2012. “The Middle Bronze Age Farming Economy of the Upper Tigris Region: A Reconstruction Basing on Archaeological, Archaeobotanical and Ethnoarchaeological Analysis”, Akkadica 133/1: 67- 106.
• ÖKSE, A. T./GÖRMÜŞ, A./ATAY, E. 2013. “Transaction of Local People and the Assyrians in the Upper Tigris Region: New Evidence from the Excavations at Zeviya Tivilki (Kumru Tarlası)”,SOMA 2010. Proceedings of the 14th Symposium on Mediterranean Archaeology (Eds. Y. Morozova / H. Öniz). British Archaeological Reports International Series 2555. Oxford: 43-49.
• ÖKSE, A. T./ERDOĞAN, N./ GÖRMÜŞ, A./ATAY, E./ ÖNCÜ, A./YÜCEL, A./BAYRAKTAR, A. A./YÜCEL, B./LEVENT, H./AKAN, H./ERDAŞ, Y./EROĞLU, M./ GÜNEŞ, A./TAN ATAY, Y./TORPİL, S./HAMİOĞLU GÜNEŞ, Z./GÜRDİL ÖNCÜ, V./TURAN, M./ALTUN, S./OYBAK DÖNMEZ, E./EROĞLU, S./YAMAN, B. 2014. Ilısu Barajı İnşaat Sahası Kurtarma Projesi I: Demir Çağı. Mardin.
• ÖKSE, A. T./GÖRMÜŞ, A./ KAYNAK, G. 2015. “Kitchen Furniture in the 2nd Millennium BC: Evidence from Salat Tepe”, SOMA 2011. Proceedings of the 15th Symposium on Mediterranean Archaeology (Eds. P. M. Militello / H. Oniz). Oxford: 43-49.
• ÖKSE, A. T./GÖRMÜŞ, A./OYBAK DÖNMEZ, E./SİLİBOLATLAZ BAYKARA, D./ÖNEN, I. T./ ÇETİNKAYA, İ. / EMANET, A./BOZKURT, E./ TAĞMA, F./CİHANGİR, E./SOLMAZ KUŞ T. (Baskıda) Ilısu Barajı - Salat Tepe Kurtarma Kazıları I. Dönem III: Demir Çağı. Diyarbakır.
• PARKER, B. J. 2001. The Mechanics of Empire: The Northern Frontier of Assyria as a Case Study in Imperial Dynamics. The Neo-Assyrian Text Corpus Project. Helsinki.
• PARKER, B. J./SWARTZ DODD, L. 2003. “The Early Second Millennium Ceramic Assemblage from Kenan Tepe, Southeastern Turkey, A Preliminary Assessment”, Anatolian Studies 53: 33-69.
• PARLA, C. 2004. “Osmanlı Öncesinde Diyarbakır: Kente Hâkim Olanlar ve Bıraktıkları Fiziksel İzler”, I. Uluslararası Oğuzlardan Osmanlıya Diyarbakır Sempozyumu. Diyarbakır: 247-283.
• PARPOLA, S. 2005. “Overview of the Tablet Archive,” (“Archaeological Investigations at Ziyaret Tepe, 2003 and 2004”, Eds. T. Matney / L. Rainville, Anatolica 31, 20-68). Anatolica 31: 30.
• PFÄLZNER, P. 2011. “Ch. 5. Architecture,” Jezirah, Associated Regional Chronologies for the Ancient Near East and the Eastern Mediterranean I (Ed. M. Lebeau). Turnhout: 137-200.
• POLAT, F. 2013. Doğu Anadolu Yayla Kültürü ve Yayla Mimarisi. İstanbul.
• PORČIĆ, M. 2011. “An Exercise in Archaeological Demography: Estimating the Population Size of Late Neolithic Settlements in the Central Balkans”, Documenta Praehistorica 38: 323-332.
• RADNER, K. 2004. “Das Archiv von Giricano”, Das mittelassyrische Tontafelarchiv von Giricano/Dunnu-Sha-Uzibi. Ausgrabungen in Giricano 1, Subartu 14. Turnhout: 51-74.
• RADNER, K./ SCHACHNER, A. 2004. “Das Archiv von Giricano”, Das mittelassyrische Tontafelarchiv von Giricano/Dunnu-Sha-Uzibi. Ausgrabungen in Giricano 1, Subartu 14. Turnhout: 113-119.
• SCHACHNER, A., 2003. “From the Bronze to the Iron Age: Identifying Changes in the Upper Tigris Region. The Case of Giricano”, Identifying Changes: The Transition from Bronze to Iron Ages in Anatolia and its Neighbouring Regions (Eds. B. Fischer/H. Genz/E. Jean/K. Köroğlu). İstanbul: 151-163.
• SCHACHT, R. M. 1981. “Estimating Past Population Trends”, Annual Review of Anthropology 10: 119-140.
• STONE, E. C. 1981. “Texts, Architecture and Ethnographic Analogy: Patterns of Residence in Old Babylonian Nippur”, Iraq 43: 19-33.
• STONE, E. C. 1994. “The Development of Cities in Ancient Mesopotamia”, Civilizations of the Ancient Near East I (Ed. J. M. Sasson). New York: 235-248.
• SUMMER, M. S. 1989. “Population and Settlement Area: An Example from Iran”, American Anthropolojist 91/3: 631-641.
• TÜTÜNCÜLER, Ö. 2008. “Salat Tepe Orta Tunç Çağı Dokuma Tezgahı Kurulumuna İlişkin Bir Deneme”, Arkeoloji ve Sanat 129: 31-36.
• VAN LOON, M. N. 1980. “Conclusion”, Korucutepe III (Ed. M. N. Van Loon). Amsterdam: 271-277.
• WIESSNER, P. 1974. “A Functional Estimator of Population from Floor Area”, American Antiquity 39/2: 343-350.
• WILHELM, G. 1982. Grundzüger der Geschichte und Kultur der Hurriter. Darmstadt.
• WILKINSON, T. J. 1989. “Extensive Sherd Scatters and Land-Use Intensity: Some Recent Results”, Journal of Field Archaeology 16: 31-46.
• WILKINSON, T. J. 1994. “The Structure and Dynamics of Dry-Farming States in Upper Mesopotamia”, Current Anthropology 35/5: 483-520.
• WILKINSON, T. J. 2003. “Archaeological Survey and Long-Term Population Trends in Upper Mesopotamia and Iran”, Yekibud Yekinabud. Essays on the Archaeology of Iran in Honor of William M. Sumner (Eds. N. F. Miller/K. Abdi). Los Angeles: 39-59.
• WISEMAN, D. J. 1953. The Alalakh Tablets. Occasional Publications of the British Institute of Archaeology in Ankara 2. London.
• YAKAR, J. 2000. Ethnoarchaeology of Anatolia. Rural Socio-Economy in the Bronze and Iron Ages. Tel Aviv-Jerusalem.
• YONEDA, M. 2012. “Summary of 14C Measurement of Charcoal Samples from the Salat Tepe Site”, Ege Üniversitesi Arkeoloji Dergisi 17: 12-13.
• ZACCAGNINI, C. 1979. The Rural Landscape of the Land of Arraphe. Quaderni di Geografia Storica 1. Roma.
• ZORN, J. R. 1994. “Estimating the Population Size of Ancient Settlements: Methods, Problems, Solutions, and a case Study”, Bulletin of the American Schools of Oriental Research 295: 31-47