MÖ 2. BİN YIL BAZI GELENEK VE HALK MOTİFLERİNİN GÜNÜMÜZE YANSIYAN ÖRNEKLERİ

Yıl 2016, Sayı: 19, 79 - 91, 01.01.2016

Özlem Sir Gavaz

Öz

Günümüzde hala uygulama alanı bulan birçok halk inanışında, Anadolu’nun binlerce yıllık zengin geçmişine ait izlere rastlamaktayız. Birçok etnik ve folkloristik unsuru bünyesinde barındıran Anadolu, bu özelliği ile ayrıştırıcı ve dışlayıcı bir coğrafyadan ziyade kucaklayıcı yapısı ile farklı kültürlerin kaynaşıp geliştiği ve iç içe geçtiği bir yer olmuş ve ev sahipliği yaptığı bütün kültürlerin özlerinin kaybolmadan gelişimine olanak tanımıştır. MÖ 3. Bin yılda Yukarı Kızılırmak kavsi içinde yüksek bir medeniyet kurmuş olan Hattiler’e ait krali mezar gömütleri sayesinde dönemin maden teknolojisi ve sosyal yaşamı hakkında bilgi edinebiliyoruz. Bu mezarlar aynı zamanda dönemin dinsel hayatı hakkında da ayrıntılı bilgiler sunmaktadır. MÖ 2. Bin yılın başlarından itibaren yavaş yavaş Hattiler’in bulunduğu coğrafyaya yerleşmeye başlayan, Hint-Avrupalı bir kavim olan, Hititler zamanla bu bölgede üstünlük kurarak Anadolu’nun ilk merkezi devletini kurmuşlardır. Fakat yerleştikleri coğrafyanın ismi değişmemiştir. Hatta Krallığın sonuna kadar, Hitit Kralları kendilerine Hatti Kralı, ülkelerine de Hatti Ülkesi demeye devam etmişlerdir. Büyük Hatti medeniyeti, Hitit devletinin dinsel yaşamını da son derece etkilemiştir. Biz bu çalışmada asyanik bir kavim olan Hattiler’den, Hititler aracılığıyla günümüz Anadolu’suna kadar ulaşan bazı halk inanışlarını, Türk Dünyası’ndaki benzer uygulamalarla da karşılaştırmalı olarak incelemeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Hititler, Hattiler, At kurbanı, Geyik Kültü, Halk İnanışları

REFLECTED SAMPLES OF SOME TRADITIONS AND PUBLIC MOTIFS OF 2nd MILLENNIUM BC TO THE PRESENT

Öz

We come face to face with the traces of Anatolia’s thousands years old rich past in many public lores which are still used in today’s life. Anatolia that holds a lot of ethnic and folkloristic elements in its structure became a geography of combining and interlocking of various cultures with its inclusive nature rather than dismissive and discriminating geography and enabled the development of the core of the cultures which it inhabits without losing them. With the help of kings’ grave tombs which belong to Hattians who created a great civilization with in the upper Halys bend in 3rd Millennium BC, we learn about the period’s ore technology and social life. These graves provide us with detailed information about the religous life of the period at the same time. The Hittites who were Hindo – European clan started to settle slowly to the Hattian geography from the beginning of 2nd Millennium BC and established the first central government in Anatolia by dominating the area. But the name of the geography they settled did not change. Even till the end of Hittite kingdom, Hittite kings continued to call themselves Hatti kings and their country as Hatti country. Great Hatti civilization affected a great deal of the religous life of Hittite country. In this study we try to comparatively study some public beliefs which reach to today’s Anatolian life through Hittites from Hattioans who were an asiatic tribe with the similiar applications in Turkish world. Anadolu, tarih boyunca geçiş yollarının üzerinde olmasından dolayı kültürel ve dinsel kültür rotalarının merkezinde yer almış böylece birçok uygarlığın şekillenmesinde büyük roller üstlenmiştir. Günümüz Anadolu gelenekleri ile yakından ilişkili bazı kültürel değerlerin, Anadolu’da MÖ 2. binlerden itibaren, değişmeden ve asimile olmadan, aksine zenginleşerek günümüze kadar ulaştığı Hititçe çivi yazılı belgeler ile doğrulanmaktadır

Anahtar Kelimeler

Hittites, Hattians, Horse Sacrifice, Deer Cult, Public Lore

Kaynakça

• ACIPAYAMLI, O. 1965. “Türkiye’de Yağmur Duası II”, AÜDTCF Dergisi XXII / 3-4: 221-250.
• AKGÜN, E. 2007. “Şamanist Türk Halklarında Kurban Sungusu ve Kendisine Kurban Sunulan Varlıklar”, Sosyal Bilimler Dergisi1/2: 139-153.
• AKURGAL, E. 2003. Anadolu Kültür Tarihi. Ankara.
• ALP, S. 1983. Beiträge Zur Erforschung des Hethitischen Tempels, Kultanlagen im Lichte der Keilschrifttexte. Ankara.
• ALP, S., 1999. Hititlerde Şarkı, Müzik ve Dans, Hitit Çağında Anadolu’da Üzüm ve Şarap. Ankara.
• ALP, S. 2000. Hitit Çağında Anadolu Çivi Yazılı ve Hiyeroglif Yazılı Kaynaklar. İstanbul.
• ALPARSLAN M. 2009. “Çivi Yazısı”, Hititolojiye Giriş (Ed. M. Alparslan). İstanbul: 59-67.
• ARDZINBA, V. 2010. Eskiçağ Anadolu Ayinleri ve Mitleri (Çev. O. Uravelli). Ankara.
• BAHAR, H. 2013. “Avrasya’da Ölüm ve Türklerde Mezar Kültürü”, Tarihçiliğe Adanmış Bir Ömür. Prof. Dr. Nejat Göyünç’e Armağan Kitabı: 267-304.
• BEKKI, S. 2008. “Çorum-Dodurga’da Bir İnanç Merkezi: Mehmet Dede Tekke Köyü ve At Kurbanı”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 47: 93-110.
• BRYCE, T. 2003. Hitit Dünyasında Yaşam ve Toplum (Çev. M. Günay) Ankara.
• COŞKUN, Y. 1992. “Hitit Kap İsimleri”, Anadolu Medeniyetleri Müzesi 1991 Yılı Sonbahar Dönemi Konferansları 3/1: 29-34.
• DARGA A. M. 1992. Hitit Sanatı. İstanbul.
• DOĞAN-ALPARSLAN M. 2009. “Hitit Dini ve Tanrıları”, Hititolojiye Giriş (Ed. M. Alparslan). İstanbul: 119-127.
• EBERHARD, W. 1996. Çin’in Şimal Komşuları (Çev. N. Uluğtuğ). Ankara.
• ELIADE, M. 2003. Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi. Taş Devrinden Eleusis Mysteria’larına (Çev. A. Berktay). İstanbul.
• ERKUT, S. 1992. “Hitit Çağının Önemli Kült Kenti Arinna’nın Yeri ”, Sedat Alp’e Armağan Kitabı: 159-165.
• ERKUT, S. 1998. “Hititlerde AN.TAH.ŠUM SAR Bitkisi ve Bayramı Üzerine Bir İnceleme”, III. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri: 189-195.
• GÖMEÇ, S. 1998. “Şamanizm ve Eski Türk Dini”, PAÜ Eğitim Fakültesi Dergisi 4: 38-50.
• GURNEY, O. R. 1976. Some Aspects of Hittite Religion. Oxford.
• HAAS, V. 1994. Geschichte der Hethitischen Religion. Leiden.
• İNAN, A. 2000. Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. Ankara.
• KARADAVUT, Z / YEŞİLDAL, Ü. Y. 2007. “Anadolu-Türk Folklorunda Geyik”, Milli Folklor 76: 102-112.
• KILIÇ, S. 2010. “Türk Şaman Giysilerine Semantik Yaklaşım”, Zeitschrift für die Welt der Türken, Journal of World of Turks 2/1: 313:334.
• KOCA, S. 2002. “Eski Türklerde Bayram ve Festivaller”, Türkler, Cilt.3. Ankara: 79-89. (51-57)
• MANDALOĞLU, M. 2011. “Türk Kültür Çevresinde Şamanizm ve Şamanlık Meselesi”, TSA 15/3: 111-122.
• MANDALOĞLU, M. 2013. “Türk Mitolojisinden Anadolu’ya Taşınan Kültür: Geyik Motifi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6/27: 382-391.
• MASSON, E. 1998. L’art de Soigner et D’entrainer les Chevaux texte hittite du maitre écuyer Kikkuli. Favre.
• MAU-TSAI, L. 2011. Çin Kaynaklarına Göre Doğu Türkleri (Çev. E. Kayaoğlu / D. Banoğlu). İstanbul.
• RÜSTER, C. / NEU, E. 1989. Hethitisches Zeichenlexikon. Inventar und Interpretation der Keilschriftzeichen aus den Boğazköy-Texten. Wiesbaden.
• SEVINÇ ERBAŞI, F. 2013. Hititlerde Öteki Kurban ve Büyü. Cenaze/Diğer Ritüeller, İstanbul.
• SINGER, I. 1983. The Hittite KI.LAM Festival, Part: 1. Wiesbaden.
• SİR GAVAZ, Ö. 2012. Hitit Krallarının Kült Gezileri. Ayinler, Ziyaret Merkezleri, Yollar ve Lokalizasyonla İlgili Yeni Gözlemler. Çorum.
• SİR GAVAZ, Ö. 2014. “The Hittite Contribution to the Formation of the Current Anatolian Cultural Mosaic with Its Multiple Facets”, Humanities and Social Sciences Review (HSSR). 3/3: 79-86.
• SİR GAVAZ, Ö. 2015. “Hititçe Metinlerde Geçen HUR.SAG Piškurunuwa Üzerine”, 5. Çorum Kazı ve Araştırmalar Sempozyumu. Çorum: 195- 204.
• SÜEL A. 1985. Hitit Kaynaklarında Tapınak Görevlileri İle İlgili Bir Direktif Metni. Ankara.
• ÜNAL, A. 2002. “Eski Çağda Kafkasya ve Anadolu: Neolitik Çağ’dan Geç Tunç Çağı’nın Sonuna Kadar (MÖ 550-1150) Anadolu ve Kafkasya İlişkileri”, Kuban-Maykop Kültürleri ile Eski Anadolu Kültürlerinin İlişkileri. Ankara: 3-33.
• ÜNAL, A. 2007. Multilinguales Handwörterbuch Des Hethitischen/ A Concise Multilingual Hittite Dictionary/Hititçe Çok Dilli El Sözlüğü. Hamburg.
• ÜNAL A. 2013-14. “Eski Anadolu’da At, Hititçe Kikkuli At Eğitimi Metinleri ve “Tavlaya Çekmek”le İlgili Teknik Bir Ayrıntı”, Çorum Kültür Sanat II: 40-66.
• YILDIZ, N. 2008. “Sibirya Türklerinin Mitoloji ve İnançlarında Kötü Ruhlar”, Modern Türk Araştırmaları Dergisi 4: 84-93.