AMİSOS’DA SIRADIŞI BİR YERALTI OYGU ODA MEZAR

Yıl 2016, Sayı: 19, 247 - 772, 01.01.2016

Serdar Ünan

Öz

Amisos ve çevresinde yer alan mezar tipleri içerisinde en önemlilerden birisi yeraltı oygu oda mezarlardır. Bu mezarlarda in-situ ele geçen buluntular, Amisos’un Hellenistik ve Roma Dönemi ölü gömme geleneklerinin aydınlatılması bakımından çok önemli veriler sunmaktadır. Bu mezarlardan kuşkusuz en önemlisi, 1995 yılında, Cedit Mahallesi, Ebusuud Caddesi’ndeki yol yapım çalışmaları sırasında ortaya çıkan bir yeraltı oygu oda mezarıdır. Bu oygu oda mezarda ele geçen buluntulardan, özellikle altın eserlere yönelik çeşitli yayınlar yapılmış olmakla birlikte, mezarın ilk tespit edildiği günkü görünümünü, mezar buluntularının in-situ yerlerini, bu bu buluntuların eksiksiz ele alınmasını ve ayrıntılı bilgilerini, olası tarihlendirilmelerini, oda mezar ve buluntularının Hellenistik Dönem sürecinde Amisos’da kabul gören ölü gömme gelenekleri bakımından irdelenmesini içeren bir yayın çalışması bugüne değin yapılmamıştır. Böylesine zengin bir buluntuya sahip ve mimari anlamda da Amisos’daki diğer yeraltı oygu oda mezarlarda rastlanmayan farklılıkların olduğu bir oda mezarın, yukarıda sıralanan kapsamda ele alınarak irdelenmesi, Amisos’un Erken Hellenistik Dönem ve sonrasındaki süreçte, ticarete dayalı ekonomik altyapısının sağlamlığını göstermesi bakımından çok önemli ipuçları içermektedir. Ayrıca, bu oda mezar ve buluntularının benzerlerinin, Kuzey Karadeniz’deki diğer Hellen koloni yerleşimlerinde de tespit edilmesi, belirtilen dönemde Karadeniz’deki tüm kıyı kentlerini kapsayan son derece girift bir ticari, siyasi ve sosyal ilişki bağıntısını göstermesi bakımından da önemlidir. Makale kapsamında, öncelikle mezarın ortaya çıkış süreci kısaca aktarılmıştır. Mezar buluntuları detaylıca sınıflandırılarak, oda mezarda in-situ yerleri 3D çizimler üzerinde gösterilmiş, mezar mimarisi 3D olarak görselleştirilmiş, buluntuların benzerleri üzerinden olası tarihlendirilmeleri yapılmış, buluntular için bir katalog çalışması gerçekleştirilerek, yapım teknikleri üzerinde kısaca durulmuştur. Son olarak, oda mezar ve buluntularının Amisos’da, Hellenistik Dönem sürecindeki ölü gömme geleneklerinde ne gibi uygulamaların geçerli olduğuna ilişkin irdelemesi üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Karadeniz, Hellenistik Dönem, Amisos, Oda Mezar, Ölü Gömme

AN UNUSUAL UNDERGROUND ROCK-CUT CHAMBER TOMB IN AMISOS

Öz

An important type of grave in Amisos and its vicinity has been underground rock-cut burial chambers. In-situ findings from these chambers provide valuable data conceerning the Hellenistic and Roman Period burial traditions in Amisos. Undoubtedly the most important of such graves was encountered in 1995 during the road building work at Cedit neighbourhood, Ebusuud Street. The findings encountered in this chamber grave have been published enormously especially the golden finds attracted interest however no publications regarding the original situation of the grave, the in-situ locations of the grave gifts with a detailed description of the gifts, probable dating of the items and an evaluation of the chamber grave and findings with regard to Hellenistic burial traditions in Amisos were made. A detailed study of such a grave with abundant grave gifts and peculiar architectural characteristics which were not observed in other chamber graves in Amisos is essential as it would provide important clues about the economical structure of Amisos both during and after the Hellenistic Period. Moreover, the existence of similar chamber graves and findings in other Hellenistic colonies in Black Sea Region suggests strong political, social and trade links among the maritime cities in the region. Within the study the discovery of the chamber grave is given in detail. The grave gifts were carefully classified and the in-situ locations of these were 3-D drawn and the findings were dated using their parallels. The findings were catalogued and the building techniques were discussed. Lastly, which traditions were prevalent in Amisos during the Hellenistic Period as illustrated by the chamber grave and the grave gifts were discussed.

Anahtar Kelimeler

Black Sea, Hellenistic Period, Amisos, Burial Tomb, Burrial Dead

Kaynakça

• AKKAYA, M. 1997a. “Amisos Mezar Buluntuları”, Yeni Samsun Dergisi 49.Nisan.
• AKKAYA, M. 1997b. Amisos Hazinesi. Samsun.
• AKURGAL, M. 1998. “Bayraklı Kazısı 1997”, XX. Kazı Sonuçları Toplantısı 2. Ankara: 33-48.
• AKURGAL, M. 1999. “Bayraklı Höyüğü’nde Arkaik Döneme ait Küçük Bir Mezarlık ve Buluntular”, TÜBA-AR 2: 51-70.
• AKYÜZ, U/KOLAĞASIOĞLU, M/ŞİRİN, O. A. 2010. “Samsun İli, Atakum İlçesi, Çakalca (Karadoğan Höyük) Kurupelit Kurtarma Kazısı 2009”, 19. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu. Ankara: 117-134.
• AKYÜZ, U. 2013. “Samsun-Kurupelit’de Ele Geçen Bir Grup Mezar Steli ve Çakalca-Karadoğan Höyük Üzerine Bir İnceleme”, KUBABA Arkeoloji-Sanat Tarihi-Tarih Dergisi 22: 33- 50.
• ALTUN, A, 2007. Türkiye’de Müzecilik 100 Müze 1000 Eser. I. Cilt. İstanbul.
• ASLAN, M. 2007. Roma’nın Büyük Düşmanı Mithradates VI Eupator. İstanbul.
• ATASOY, S. 1994. Antik Çağda Amisos (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul.
• ATASOY, S. 1997. Amisos Karadeniz Kıyısında Antik Bir Kent. Samsun
• ATİK, Ş. 2007. “Boncuk: İnanç ve Güç”, Boncuk: İnanç, Güç ve Güzellik (Ed. M. Karalom). Sergi Kataloğu. İstanbul.
• BAHADIR, G. 2010. “Kuruluşundan IV. Yüzyıla Kadar Antakya”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 7/13: 349-372.
• BAILEY, D. M. 1975. A Catalogue of the Lamp in the British Museum I: Greek, Hellenistic and Early Roman Pottery Lamps. British Museum Puplications Limited. London.
• BARAN, G., Ç. / KİRAZ, M. 2007. Boncuk: İnanç, Güç ve Güzellik- Beads: Faith, Power and Beauty (Ed. M. Karalom). İstanbul.
• BAŞARAN, C./TAVUKÇU, A. 2007. “Parion Kazısı 2005”, XXVIII. Kazı Sonuçları Toplantısı 1. Ankara: 609-628.
• BİLGİ, Ö. 2004. Anatolia. Cradle of Castings- Anadolu Dökümün Beşiği. İstanbul.
• BİNGÖL, F. R. I. 1999. Anadolu Medeniyetleri Müzesi Antik Takılar. Ankara.
• BILDE P., G./BØGH, B./HANDBERG, S.,/HØJTE, J., M./NİELİNG, J./SMEKALOVA, T./STOLBA, V./BARALİS, A./BÎRZESCU, I./GERGOVA, D./ KRAPİVİNA, V., V./KRUSTEFF, K./LUNGU, V./ MASLENNİKOV, A., A. 2007-2008. “Archaeology in the Black Sea Region in Classical Antiquity 1993-2007”, Archaeological Reports, No. 54.
• BOYSAL, Y./KADIOĞLU, M. 1999. “Stratonikeia Nekropol Çalışmaları”, XX. Kazı Sonuçları Toplantısı 2. Ankara: 215-228
• BOZBAĞ, H. 2012. “Aşık Kemiğinin Tarihi”, Arkeoloji ve Sanat, EylülAralık 2012: 1-12.
• BOZBAĞ, H. 2013. “Geçmişten Günümüze Aşık Oyunları”, Folklor, Edebiyat 19/73.
• COARELLI, F, 1988. Greek and Roman Jewellery. Milan.
• ÇELİK, B. G./KİRAZ, M. 2007. “Maden ve Hulliyat Eserleri Koleksiyonu; Boncuk, Sarkaç, Amulet ve Heykelcikleri”, Boncuk: İnanç, Güç ve Güzellik, (Ed. M. Karalom). Sergi Kataloğu. İstanbul
• ÇEVİK, N. 2000. Urartu Kaya Mezarları ve Ölü Gömme Gelenekleri. Ankara.
• ÇIRAK, N./KAYA, S. 2011. “2009 İDÇ Nekropolü Kurtarma Kazısı”, 19. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu. Ankara: 217-232.
• DIMITROVA, D., 2015. “Le tumulus de Golyama Kosmatka”, L’Epopee des rois thraces, Louvre Editions. France: 118-143.
• DÖNMEZ, Ş. 2005. “Akalan ve Yakın Çevresi Yüzey Araştırması”, Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Haberler 19: 16-17.
• DÖNMEZ, Ş. 2014. “Kuzey-Orta Anadolu’da Yeni Bir Arkeolojik Keşif: Oluz Höyük Kubaba (Matar Kubileya) Tapınağı (Kızılırmak Kavsi İçinde Ana Tanrıça İle İlgili Güncel Bulgular)”, Arkeoloji İle Geçen Bir Yaşam İçin Yazılar, Veli Sevin’e Armağan (Ed. A. Özfırat). İstanbul: 289-304
• DÖNMEZ, Ş. 2016. Anadolu ve Ermeniler: Kızılırmak Havzası Demir Çağı Toplumlarının Doğu Anadolu Yaylası’na Büyük Göçü. İstanbul.
• DREWS, R. 1976. “Karadeniz’deki En Eski Grek Yerleşmeleri”, JHS XCVI: 18-31.
• ENDOĞRU, M/ÜNAN, S. 2011. “Samsun İli, İlkadım İlçesi, Dikilitaş Sokak Yeraltı Mezar Odaları Kurtarma Kazısı”, 19. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu. Ankara: 203-216.
• ENDOĞRU, M/ÜNAN, S. 2012. “Amisos’da Kremasyon Gömü: Tınaztepe Sokak Yeraltı Oyma Oda Mezarı”, Kubaba Arkeoloji-Sanat TarihiTarih Dergisi 19: 53-77.
• ER, Y. 2006. Klasik Arkeoloji Sözlüğü. Ankara.
• ERCİYAS, D. B. 2001. Studies in the Archaeology of Hellenistic Pontus: The Settlements, Monuments and Coınage of Mithradates VI and hıs Predecessors, In the Department of Classics of the College of Arts and Sciences (Yayınlanmamış Doktora Tezi). University of Cincinnati.
• ERCİYAS, D. B. 2006. “Hellenistik Dönem’de Karadeniz: Yerleşimler, Anıtlar ve Sikkeler Işığında Pontos Krallığı”, Karadeniz Araştırmaları Sempozyum Bildirileri, Yerleşim Arkeolojisi, Serisi-I (Eds. B.Erciyes/E.Kogaral) İstanbul: 203-218.
• ERCİYAS, D. B. 2015. “Hellenistik’ten Osmanlı’ya Pontos ve Komana’nın Tarihsel Coğrafyası”, Komana Ortaçağ Yerleşimi, Yerleşim Arkeolojisi Serisi 5, (Eds. B. Erciyes / M. N. Tatbul) İstanbul: 1-20
• ERHAT, A. 1996. Mitoloji Sözlüğü, Remzi Kitabevi. İstanbul
• ERGİL, T. 1979. “İzmit’te Bulunan Nike’li Küpe Hakkında Yeni Görüşler”, Arkeoloji ve Sanat Dergisi 6-7: 6-7.
• EVECEN, A./ÖLMEZ, F., N. 2014. “Antik Çağ Giysi ve Donatılarında Ekinsel Göndermeler”, Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Hakemli Dergisi, Art-E KasımAralık. Sayı 14: 366-388.
• FELTHAM, B. H. 2010. “Nomad Culture, Greek Style: Steppes Jewellery and Adornment”, Sino-Platonic Papers (Ed. V. H. Mair). Number 205. July, Pennsylvania: 1-31.
• FIRATLI, N. 1964. “Müze Dışı Arkeolojik Faaliyet ve Buluntulara Dair Haberler” İstanbul Arkeoloji Müzeleri Yıllığı 11-12: 104-224.
• FOLDA, J. 1993, “Amisos mad.”, The Oxford Dictionary of Byzantium. Vol.I. Alexander P. Kazdhan. Oxford University Press. New York: 78.
• FREEMAN, C. 2013. Mısır, Yunan ve Roma Antik Akdeniz Uygarlıkları. Ankara.
• GRAMMENOS, D. V. 2004. The Archeological Museum of Thessaloniki. Athena.
• GROSE, D. V. 1989. The Toledo Museum Art: Early Ancient Glass. New York.
• GÜLBAHAR, Ç. B. 2008. “Anadolu’da Çağlar Boyu Mücevher ve Takı Sanatı”, Farklı Kültürlerde Güzeli Arayış Anadolu Topraklarının Onbin Yıllık Öyküsü. Sergi Kataloğu. İstanbul: 29-37.
• HANÇERLİOĞLU, O. 1975. İnanç Sözlüğü. İstanbul.
• HAYES, J. W. 1980. Ancient Lamps in the Royal Ontario Museum I: Greek and Roman Clay Lamps. Royal Ontario Museum. Toronto.
• HELLSTRÖM, P. 1965. Labraunda Vol. II Part 1: Pottery of Classical and Later Date Terracotta Lamps and Glass. Lund.
• HOWLAND, R. H. 1958. The Athenian Agora: Vol IV, Greek Lamps and Their Survivals. New Jersey
• HNILA, P. 2015. “Rural necropoleis and settlement Dynamics: Thoughts on Roman and Byzantine grave at Oymaağaç Höyük, Samsun province”, Landscape Dynamics and Settlement Patterns in Northern Anatolia during the Roman and Byzantine Period (Eds. K. Winther Jacobsen/L. Summerer). Stuttgart: 147-164.
• IŞIK, A. 2001. Antik Kaynaklarda Karadeniz Bölgesi. Ankara.
• IŞIK, A. 2004. Pers, Hellenistik ve Roma İmparatorluk Dönemlerinde Paphlagonia ve Pontus Bölgesi Kültleri (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul.
• İŞKAN, H./ÇEVİK, N. 1988. “Patara Yeraltı Oygu Mezarları”, XX. Kazı Sonuçları Toplantısı II. Ankara: 162-166.
• IVGIN, İ. 2015. “Results of a Rescue Excavation in the Village of Zafer, near Tekkeköy, Samsun Province”, Landscape Dynamics and Settlement Patterns in Northern Anatolia during the Roman and Byzantine Period (Eds. K. Winther Jacobsen/L. Summerer). Stuttgart: 205-217.
• JAKSON M. M. 2006. “Hellenistic Gold Eros Jewellery: Technique, Style and chronology”, BAR International Series 1510. Oxford.
• JAKSON, M. M. 2012. “The Amisos Treasure: A Hellenistic Tomb from the Age of Mithradates Eupator. The Black Sea. Paphlagonia. Pontus and Phrygia in Antiquity. (Ed. G. R. Tsetskhladze), BAR. International Series 2432. Oxford: 109-116.
• JESSOP, M. 1993. The Black Sea, Sylloge Nummorum Graecorum, Volume IX. The British Museum. Part 1. London.
• KALASHNIK, Y. 2004. Greek Gold From The Treasure Rooms Of The Hermitage.United Kingdom.
• KASAPOĞLU, H. 2007. “Parion Nekropolü Mezar Tipleri”, Doğudan Yükselen Işık Arkeoloji Yazıları Atatürk Üniversitesi 50. Kuruluş Yıldönümü Arkeoloji Bölümü Armağanı (Eds. M.Işıklı/B.Can) İstanbul: 481-520.
• KOÇAK, Ö. 2000. M.Ö. II. Bin ve I. Bin Yıllarında Orta Karadeniz Bölgesi’nin Jeopolitik ve Sosyopolitik Yapısı (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi). İstanbul.
• KÖROĞLU, G., 2004.Anadolu Uygarlıklarına Takı. İstanbul.
• KURTZ D., C./BOARDMAN, J. 1971. Greek Burial Customs. New York.
• LAFLI, E. 2012. “Antik Çağda Amisos”, Samsun Sempozyumu (Eds. M. Aydın/B. Şişman/S. Özyurt/H. Atsız) Cilt 1. Samsun: 49-68.
• LAFLI, E. 2015. “Archaeology of the Southern Black Sea Area During the Period of Mithridates VI Eupator”, Recent Studies on the Archaeology of Anatolia (Eds. E. Laflı/S. Patacı). BAR International Series 2750. Oxford: 313-325.
• LOPES, E. 2008. “The Northern Origin of the Melon Coiffure in Classical Greece”, International Congress of Classical Archaeologia Meetings Between Cultures In The Ancient Mediterranean, Bollettino Di Archeologia. Roma: 97-107.
• LOVPAÇE, N. 2013. Çerkes Arkeolojisi ve Sanatı Karşılaştırmalı Maykop ve Anadolu Hazineleri. İstanbul.
• LLOYD, S. 1997. Türkiye’nin Tarihi. Ankara.
• MANSEL, A. M. 1999. Ege ve Yunan Tarihi. Ankara.
• MARSHALL, F. H. 1907. Catalogue of the Finger Rings. Grek Etruscan and Roman, in the Departmens of Antiquities British Museum. The Trustees Of The British Museum. London.
• MARSHALL, F.H. 1911. Catalogue of the Jewellery, Greek, Etruscan, and Roman in the Departments of Antiquities. British Museum. London.
• MARAZOV, I. 1998. Ancient Gold The Wealth Of The Thracians New York.
• MERİÇBOYU, Y. A. 2001. Antikçağ’da Anadolu Takıları. İstanbul.
• MORDVİNCEVA, I. V. 2005. “The Royal Grave from the Time of Mithridate Eupator in the Crimea”, Black Sea Studies 3 (Ed. V. F. Stolba/L. Hannestad). Denmark: 275-286.
• MCFADDEN, G. H. 1946. “A Tomb of the Necropolis of Ayios Ermoyenis at Kourion”, American Journal of Archaeology 50: 449-489.
• OLIVER, A. 1966. “Greek, Roman and Etruscan Jewelry”, The Metropolitan Museum Art Bulletin: 269-284.
• ÖZER, E. 2013. “Aizanoi Kuzey Nekropolis 2012 Sezonu”, Aizanoi I, (Ed. Elif Özer). Ankara: 26-56.
• ÖZGÜÇ, T. 1948. Ön Tarih’te Anadolu’da Ölü Gömme Adetleri. Ankara.
• ÖZGÜMÜŞ, Ü. 2000. Anadolu Camcılığı. İstanbul.
• PLANTZOS, D. 1997. “Hellenistic Engraved Gems”, Oxford Monographs on Classical Archaeology. New York
• ROBINSON, M. D. 1934. “The Villa of Good Fortune at Olyntos”, American Journal of Archaeology 38/4: 501-510.
• ROSTOVTZEFF, M. D/LİTT, H. D. 1922. Iranıans and Greeks In South Russia. Oxford.
• ROTROFF, S. I. 2006. The Athenian Agora Hellenistic Pottery, The Plain Wares.The American School of Classical Studies at Athens.New Jersey.
• SÜR, A/SÜR, Ö/YİĞİTBAŞOĞLU, H. 2001. Mineraller ve Kayaçlar. Ankara.
• SİVAS, T., T. 2000. “Ana Tanrıça / Matar Kubileya Kültü ile Bağlantılı Phryg (Frig) Kaya Altarları Üzerine Yeni Gözlemler”, Sanat ve İnanç Sempozyumu Bildiri Özetleri Kitabı. İstanbul: 335-353.
• STRABON 2000. Coğrafya. İstanbul.
• STOYANOV, R. 2004. Necropolis of Tauric Chersonrdod V-I cent. Bc. A Dissertation Submitted to the Institute of History for Material Culture Russian Academy of Sciences in Candidacy fort he Degree of Doctor of Philosophy (Part 2. Bibliography).
• ŞAHİN, D. 2004. Amisos Mozaiği. Ankara.
• ŞAHİN, D. 2007. Sosyal Roma Dönemi Mozaik Betimlerine Göre Nereid İkonografisi (Selçuk Üniversitesi Ssoyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Ana Bilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi). Konya.
• TELLİOĞLU, İ. 2012. İlk Çağdan Osmanlılara Samsun. Samsun.
• TEK, A. T. 2005. “Antik Dönemde Anadolu’da Cam Üretimi”, Seres 2005 III. Uluslararası Katılımlı Seramik, Cam, Emaye, Sır ve Boya Semineri (Eds. B. Karasu/A. Türedi Özen/F. Soykal Alanyalı/R. Yamaçlı) Eskişehir: 108-123.
• TEZGÖR, D. K./SEZER, T. 1995. İstanbul Arkeoloji Müzeleri Pişmiş Toprak Kandiller Kataloğu Cilt I: Protohistorik, Arkaik, Klasik ve Hellenistik Dönemler. İstanbul.
• THOMPSON, H. A. 1934. “Two Centuires of Hellenistic Pottery”, Hesperia 3: 311-476.
• TSETSKHLADZE, G. R. 2005. Karadeniz’in Tarih ve Arkeolojisi Üzerine. (Çev. S. Atasoy). İstanbul.
• TULUNAY, E. T. 2011. “Nif (Olympos) Dağı Araştırma ve Kazı Projesi: 2009 Yılı Kazısı”, XXXII. Kazı Sonuçları Toplantısı 3. Ankara: 405-423.
• TÜRE, A. 2004. Takılar ve Süs Taşlarında Sembollerin Dili. İstanbul.
• TÜRE, A./SAVAŞÇIN, M. Y. 2002. Anadolu Antik Takıları. Ankara.
• UHRİ, A. 2010. Anadolu’da Ölümün Tarihöncesi. İstanbul.
• ÜNAN, S. 2009. “Samsun-Dondortepe (Hacı İsmail) Tümülüsü”, MASROP e-Dergi: 1-18.
• ÜNAN, S. 2010a. “Mezar Buluntuları Işığında Samsun-Amisos’da Hellenistik Dönem Takıları” 2. Uluslararası Katılımlı Mücevher-Takı Tasarımı ve Eğitimi Sempozyumu, Sempozyum Bildiri Kitabı (Eds. G.E.Gümüştekin/H. Şekerci/F.Yıldız). Kütahya: 336-342.
• ÜNAN, S. 2010b. Samsun ve Çevresi Mezar Tipleri ve Ölü Gömme Adetleri (MÖ III. Bin-MS IV. Yüzyıl) (Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi Ana Bilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kütahya.
• ÜNAN, S. 2011. “Mezar Buluntuları Işığında Samsun-Amisos’da Hellenistik Çağ Pişmiş Toprak Kaplarından Örnekler”, 4. Uluslararası Eskişehir Pişmiş Toprak Sempozyumu Bildiriler. Eskişehir: 663-674.
• ÜNAN, S. 2013. “Tunç Çağı’ndan Roma Dönemi’ne Amisos ve Çevresinde Yer Alan Mezar Tipleri ve Ölü Gömme Adetleri Üzerine Genel Bir Değerlendirme”, Sümer Atasoy’a Armağan Yazılar (Ed. Ş. Dönmez). İstanbul: 387-414.
• VICKERS, M./KAKHIDZE, A. 2005. “A Kolchian and Greek Settlement Excavations at Picvnari 1967 to 2005”, Black Sea Studies 8: Aarhus: 131-148.
• WEİNBERG, G., D. 1961. “Hellenistic Glass Vessels from the Athenian Agora”, Hesperia 30/4: 380-392.
• WILLIAMS, D/OGDEN, J. 1994. Greek Gold: Jewellery Of The Clasiccal World. NewYork.
• YILDIRIM, Ü. 2009. Antik Dönemde Kadın ve Süslenme (Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Ana Bilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İzmir.
• YILMAZER, H. 1995. Anadolu’da Alabastronlar (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji-Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi). Konya.
• ZOROĞLU, L. 1997. “Kelenderis 1995 Yılı Kazı ve Onarım Çalışmaları”, XVIII. Kazı Sonuçları Toplantısı 2. Ankara: 383-400.
• ZOLOTAREV, I. M. 2005. “A Hellenistic Ceramic Deposit from the Northeastern Sector of Chersonesos”, Black Sea Studies 3 (Ed. V. F. Stolba/L. Hannestad). Denmark: 193-216.