AMASYA – OLUZ HÖYÜK ATEŞGEDESİ VE ERKEN ZERDÜŞT DİNİ KUTSAL ALANI

Yıl 2018, Sayı: 22, 145 - 160, 01.01.2018

Şevket Dönmez

Öz

Oluz Höyük’ün Kızılırmak Havzası Demir Çağı’na katkıları kültürel, tarihsel ve askeri boyutun yanısıra dinsel bir boyut da kazanmaya başlamıştır. 2B Mimari Tabakası MÖ 425-300 ve 2A Mimari Tabakası’nda MÖ 300-200 açığa çıkarılan birtakım kalıntılar ile küçük buluntular, bilinmeyenlerin bilinenlerden çok daha fazla olduğu Zerdüşt Dini ile Ateş Kültü’nün erken dönemlerinin anlaşılması noktasında çok önemli bilgiler sunmaktadır. Oluz Höyük’te 2013 dönemi çalışmaları sırasında Kutsal Ateş Çukuru’nun keşfi ile açığa çıkmaya başlayan kalıntıların, 2017 dönemi itibarı ile bir Ateşgede ve Kutsal Alan’a ait olduğu anlaşılmıştır. Bu bağlamda Oluz Höyük’te ateşe tapan ya da saygı duyan, Tevhid inancına önem gösteren, tanrı figürlerini önemsemeyen ya da kabul etmeyen bir toplumun varlığını kanıtlanmış bulunmaktadır. MÖ 425-200 yılları arasında Ateşgede, Kutsal Alan ve bunlara ulaşımı sağlayan bir yol Pers Yolu inşa ederek inançlarını somutlaştırmış bu insanların Pers kökenli oldukları ve Erken Zerdüşt Dini’nin ilk toplumlarından birini oluşturdukları anlaşılmaktadır. Zerdüşt dininin tarihsel gelişimi incelendiğinde, erken dönemde MÖ 5. yüzyıl açık havada yanan ve korunan ateşin, Oluz Höyük’te kurumsallaşmaya başlayan yeni bir dinin temel pratiği olduğu gözlenmektedir. Erken ve Orta Akhaimenid dönemlerinde oluşum sürecini yaşamış Erken Zerdüşt Dini’ni oluşturan ritüeller ile pratiklerin Oluz Höyük’te saptanmış olması, Kuzey – Orta Anadolu Pontika Kappadokia ve Kappadokia’nın Avesta’nın kutsal coğrafyası içinde değerlendirilmesi gerektiğine işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Amasya, Oluz Höyük, Zerdüşt, Erken Zerdüşt Dini, Ateşgede

AMASYA – OLUZ HÖYÜK ATASHKADAH AND THE EARLY ZOROASTRIAN SANCTUARY

Öz

The contributions of Oluz Höyük to the Iron Age of Halys Basin took a religious turn including its cultural, historical and military properties. The evidence and the small finds uncovered in 2B Architectural Layer 425-300 BC and 2A Architectural Layer 300-200 BC presents important data regarding the Early Zoroastrianism and the earlier periods of Cult of Fire, a topic where unknown data far surpasses what is known. The remains started to be uncovered by the discovery of Sacred Fire Pit is understood to belong to a Atashkadah and a Sanctuary with the work of 2017. In this context the presence of a people in Oluz Höyük who worships or reveres fire, believes in the unity in god and does not care or believe in the figurines of deities is proven. It is understood that these people who concretized their beliefs by building a Atashkadah, a Sanctuary and a sacred road Persian Road which leads to them between the years of 425-200 BC are Persian in origin and created one of the first communities of the Early Zoroastrianism. When the historical process of the Zoroastrianism has been taken into account, the fire burning and preserved outdoors in the earlier period 5th century BC seems to be the central practice of the new religion which institutionalized in Oluz Höyük. In Oluz Höyük, the presence of the rituals and the practices which constituted the Early Zoroastrianism in the Early and Middle Achaemenid periods proves that North-Central Anatolia Pontika Kappadokia and Kappadokia should be evaluated in the sacred geography of Avesta

Anahtar Kelimeler

Amasya, Oluz Höyük, Zoroaster, Early Zoroastrianism, Atashkadah

Kaynakça

• BAŞTÜRK, M.B. 2009 “Ayanis Tapınağı’ndaki Simgeler Işığında Urartu Kült Uygulamaları Üzerine”, Altan Çilingiroğlu’na Armağan. Yukarı Denizin Kıyısında Urartu Krallığı’na Adanmış Bir Hayat/Studies in Honour of Altan Çilingiroğlu. A Life Dedicated to Urartu in the Shores of the Upper Sea (H. Sağlamtimur/E. Abay/Z. Derin/A.Ü. Erdem/A. Batmaz/F. Dedeoğlu/M. Erdalkıran/M.B. Baştürk/E. Konakçı). İstanbul: 133-149.
• BAŞTÜRK, M.B. 2012 Doğu Anadolu’da Demir Çağlar İnanç Sistemlerinin Arkeolojik ve Filolojik Veriler Işığında İncelenmesi (Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi). İzmir.
• ÇİLİNGİROĞLU, A. 2004 “Silah, Tohum ve Ateş”, 60. Yaşında Fahri Işık’a Armağan. Anadolu’da Doğdu/Festschrift für Fahri Işık zum 60. Geburtstag (Eds. H. İşkan/G. Işın). İstanbul: 257-267.
• DARROW, W.R. 1988 “Keeping the Waters Dry: The Semiotics of Fire and Water in the Zoroastrian ‘Yasna’ ”, Journal of the American Academy of Religion 56/3: 417-442.
• de JONG, A. 2010 “The Contribution of the Magi”, Birth of the Persian Empire (Ed. J. Curtis/St J. Simpson). New York: 85-99.
• DÖNMEZ, Ş. 2010 “Oluz Höyük 2007 ve 2008 Dönemi Çalışmaları. Değerlendirmeler ve Sonuçlar”, Amasya-Oluz Höyük. Kašku Ülkesi’nin Önemli Kenti. 2007 ve 2008 Dönemi Çalışmaları Genel Değerlendirmeler ve Ön Sonuçlar/The Principal Site of Kašku Land. The Preliminary Reports of 2007 and 2008 Seasons General Evaluations and Results (Ed. Ş. Dönmez). Ankara: 59-69.
• DÖNMEZ, Ş. 2011 “Oluz Höyük Kazısı Dördüncü Dönem (2010) Çalışmaları: Değerlendirmeler ve Sonuçlar”, Colloquium Anatolicum X: 103-128.
• DÖNMEZ, Ş. 2012 “Oluz Höyük Kazısı Beşinci Dönem (2011) Çalışmaları: Değerlendirmeler ve Sonuçlar”, Colloquium Anatolicum XI: 151-178.
• DÖNMEZ, Ş. 2013 “Oluz Höyük: Kuzey-Orta Anadolu’nun Kralî Pers Merkezi”, Güneş Karadeniz’den Doğar. Sümer Atasoy Armağanı/Lux ex Ponto Euxino. Studies Presented in Honour of Sumer Atasoy (Ed. Ş. Dönmez). Ankara: 103- 140.
• Dönmez 2017: Ş. Dönmez. Amasya-Oluz Höyük. KuzeyOrta Anadolu’da Bir Akhaimenid (Pers) Yerleşmesi. 2009-2013 Çalışmaları Genel Değerlendirmeler ve Önsonuçlar. Amasya.
• DÖNMEZ, Ş/NAZA-DÖNMEZ, E.E. 2010a “Oluz Höyük 2007 Dönemi Çalışmaları”, AmasyaOluz Höyük. Kašku Ülkesi’nin Önemli Kenti. 2007 ve 2008 Dönemi Çalışmaları Genel Değerlendirmeler ve Ön Sonuçlar/The Principal Site of Kašku Land. The Preliminary Reports of 2007 and 2008 Seasons General Evaluations and Results (Ed. Ş. Dönmez). Ankara: 21-31.
• DÖNMEZ, Ş/NAZA-DÖNMEZ, E.E. 2010b “Oluz Höyük 2008 Dönemi Çalışmaları”, AmasyaOluz Höyük. Kašku Ülkesi’nin Önemli Kenti. 2007 ve 2008 Dönemi Çalışmaları Genel Değerlendirmeler ve Ön Sonuçlar/The Principal Site of Kašku Land. The Preliminary Reports of 2007 and 2008 Seasons General Evaluations and Results (Ed. Ş. Dönmez). Ankara: 33-57.
• DÖNMEZ, Ş/YURTSEVER-BEYAZIt, A. 2013 “Oluz Höyük Kazısı Altıncı Dönem (2012) Çalışmaları: Değerlendirmeler ve Sonuçlar”, Colloquium Anatolicum XII: 165-192.
• DÖNMEZ, Ş/YURTSEVER-BEYAZIT, A. 2014 “Oluz Höyük Kazısı Yedinci Dönem (2013) Çalışmaları: Değerlendirmeler ve Sonuçlar”, Colloquium Anatolicum XIII: 103-130.
• KELLENS, J. 1983 “Der Religion der Achameniden”, Altorientalische Forschung 10: 107-123.
• KİRAS, E. 2017 Demir Çağ Anadolusu’nda Ateş Kültü: Antik kaynaklar ve Arkeolojik Bulgular (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul.
• MUSCARELLA 1987: O.W. Muscarella. “Median Art and Medizing Scholarship”, Journal of Near Eastern Studies 46/2: 109- 127.
• RAZMJOU, S. 2005 “Religion and Burial Customs”, Forgotten Empire. The World of Ancient Persia (Ed. J. Curtis/N. Tallis). London: 150-157.
• SALVINI, M. 2001 “Royal Inscritions on Bronze Artifacts”, Ayanis I. Ten Years’ in Rusahinili Eiduru-kai in 1989-1998 (Eds. A. Çilingiroğlu/M. Salvini). Roma: 271-278.
• SARIANIDI, V. 2010 “Near the Sources of the Ancient World Religion –Zoroastrianism”, Long before Zaratushtra. Archaeological Evidences of Protozoroastrianism in Bactria and Margiana. Moscow: 120-161.
• SCHMIDT, E.F. 1953 Persepolis I. Structures, Reliefs, Inscriptions. Chicago.
• SCURLOCK 1990: J.A. Scurlock. “ ‘Herodotos’ Median Chronology Again”, Iranica Antiqua XXV (1990). 149-163.
• SOLMAZ, Y.S. 2004 Ateşe Tapmayanlar. “Zerdüştiler”. İstanbul.
• STRONACH, D. 1967 “Urartian and Achaemenian Tower Temples”, Journal of Near Eastern Studies 26: 278-288.
• TAŞ, İ. 2011 “Hititçe Çivi Yazılı Belgelere Göre Ocak Kültü ve Ocağın Kutsallığı Üzerine Bazı Gözlemler”, Kubaba 18. Arkeoloji, Sanat Tarihi, Tarih Dergisi: 7-18.