KYME’DE URNE OLARAK KULLANILMIŞ DIONYSOS - SILENUS KABARTMALI BRONZ HYDRIA

Yıl 2018, Sayı: 22, 183 - 201, 01.01.2018

Özden Ürkmez

Öz

Kyme’nin doğu nekropolislerinden biri olan Samurlu 879’da, 2012 yılında yapılan kurtarma kazıları sonucunda ortaya çıkarılan mezarlardan biri de M.71 olmuştur. Çalışma konusu mezar, taş bloklardan dizayn edilmiş kare bir sanduka içine, bronz bir hydria’nın yerleştirilmesi ile oluşturulmuştur. Urne kabı olarak kullanılmış olan hydrianın içinde, yakılmış bireye ait kalıntılara rastlanmıştır. Sanduka içinde, hydrianın yanında bulunan altın diadem, mezar sahibi için yakılmadan önce gerçekleştirilen bir ritüelin göstergesi olmuştur. Urne-Sanduka olarak isimlendirdiğimiz bu mezar tipinin Ege kültür çevresinde MÖ 5 ve 4. yüzyıllarda kullanıldığı anlaşılmaktadır. Klasik Dönem’e ait bu mezar tipinin, dönemin diğer mezar tipleri ile karşılaştırıldığında oldukça lüks olduğu söylenebilinir. İtalya’dan Karadeniz’e çok geniş bir coğrafyaya yayıldığı anlaşılan bronz hydrialar, Anadolu’da çok fazla bulunmamıştır. Kyme Bronz Hydriası, bunlar arasında son bulunan örnektir. Diğer merkezlerden gelen örneklere de bakıldığında, Kyme Bronz Hydriası’nın asıl işlevi olan su kabı olarak değil, hemcinsleri gibi kül kabı urne olarak üretildiği anlaşılır. Sandukanın içindeki bronz hydria, özellikle üzerine aplike edilmiş Dionysos-Silenus kabartması ile bir sanat eseri niteliğindedir. Bu figürler üzerinde yapılan stilistik inceleme ve diğer arkeolojik materyallerle yapılan çeşitli karşılaştırmalar, Kyme Bronz Hydriası’nın MÖ 360-350 yıllarına tarihlenmesine olanak vermiştir. Ayrıca, hydria üzerindeki Dionysos-Silenus kabartmasının ikonografik olarak verdiği mesaj, Hellen öteki Dünya inancıyla da uyum içerisindedir. İlk bulunduğunda korozyondan ötürü harap bir görüntüde olan Geç Klasik Dönem’e ait bronz hydria, restorasyon ve konservasyon çalışmaları sonucunda, İzmir Arkeoloji Müzesi vitrininde sergilenmeye başlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Aiolis, Kyme, Mezar, Urne, Bronz Hydria, Klasik Dönem

DIONYSOS-SILENUS ANAGLYPHIC BRONZE HYDRIA USED AS AN URN IN CYME

Öz

M. 71 was one of the graves revealed in the rescue excavations conducted in 2012 at Samurlu 879, one of the eastern necropoleis of Cyme. This tomb was built by placement of a bronze hydria into a square cist designed with stone blocks. Inside the hydria, which was used as an urn, remains of a burned individual were found. In the stone cist, the golden diadem found next to the hydria was an indicator of the ritual performed before the burning of the dead. It is known that this type of burial called Urn-Cist was used in the Aegean cultural environment during the 5th and 4th centuries BC. It could be argued that this type of grave from the Classical Period was quite luxurious compared to other grave types of the period. The bronze hydrias, which were known to have spread in a large geographical area from Italy to the Black Sea, was not found in large amounts in Anatolia. The Cyme Bronze Hydria is the last one found. The examples found in other centers demonstrated that Cyme Bronze Hydria was not produced as a water container, which is its original function, but as an urn cinerarium like those of the same kind. The bronze hydria in the Cist is a work of art with the Dionysus-Silenus embossed on it. As a result of stylistic examination of these figures and various comparisons conducted with other archaeological material, Cyme Bronze Hydria was dated to 360-350 BC. Furthermore, the iconographic message of the Dionysus-Silenus on the on hydria is in harmony with the Hellenic belief of the nether world. The Late Classical Period bronze hydria, which was in ruins due to corrosion when it was first found, is now on exhibit in İzmir Archeology Museum after restoration and conservation work.Aiolis Bölgesi’nin en önemli kentlerinin başında gelen Kyme’de, yılladır sürdürülen kurtarma kazılarından biri de 2012 yılında gerçekleştirilen Samurlu 879 Kazısı olmuştur1 Res. 1 . Kyme’nin doğu nekropolislerinden biri olan Samurlu 879’da yapılan kazılar sonucunda, çeşitli tipte 88 adet mezar ortaya çıkartılmıştır. En erken olarak MÖ 4. yüzyılın ortalarından itibaren gömülerin yapılmaya başlandığı ve asıl olarak Hellenistik Dönem boyunca kullanılan nekropolisin en önemli mezarı, M.71’dir2 Res. 2 . Onun bu kadar özel olmasının sebebi, şu ana kadar Kyme nekropolislerinde açılan binlerce mezar arasında tip olarak tek mezar olması, Samurlu 879 Nekropolisi’nin en erken mezarı olması ve aslında komplike bir mezar olan M.71’de urne kabı olarak kullanılan bronz hydrianın sanatsal çekiciliğidir. Çalışmanın amacı, üzerinde Dionysos ve Silenus kabartması olan bronz hydriayı stilistik açıdan incelemekle beraber, ait olduğu mezarın kremasyon ve urne mezar geleneği içindeki yerini de saptamaktır

Anahtar Kelimeler

Aiolis, Cyme, Tomb, Urn, Bronze Hydria, Classical Period

Kaynakça

• AKURGAL, E. 1960a. “Çandarlı Pitane Kazısı”, Türk Arkeoloji Dergisi X/1: 5-6.
• AKURGAL, E. 1960b. “Ergili ve Çandarlı (Pitane) Kazıları”, Belleten XXIV/96: 712-713.
• AKURGAL, E. 1967. “Çandarlı Kazılar”, VI. Türk Tarih Kongresi. Ankara: 41-42.
• AKYURT, İ.M. 1998. M.Ö. 2. Binde Anadolu’da Ölü Gömme Adetleri. Ankara.
• ARSLAN, N. 2008. “2006 Yılı Assos Kazı Çalışmaları”, Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi 8: 49-58.
• ARSLAN, N./SEVİNÇ, N. 2003. “Die eisenzeitlichen Gräber von Tenedos”, Istanbuler Mitteilungen 53: 223–250.
• ATICI, M./KARAKAŞ, G. 2013. “Kyme Doğu Nekropolü (İzmir İli, Aliağa İlçesi, Samurlu Köyü, 877 ve 879 Parsel)”, 22. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu. Adana: 229-242.
• AYTAÇLAR, N. 2004. “The Early Iron Age at Klazomenai”, Klazomenai, Teos and Abdera: Metropoleis and Colony, Proceedings of the International Symposium held at the Archaeological Museum of Abdera. Abdera: 17-42.
• BAŞARAN, S. 2005. “Enez (Ainos) 2003 Yılı Kazı ve Onarım Çalışmaları”, 26. Kazı Sonuçları Toplantısı-2. Konya: 115-128.
• BAŞARAN, S. 2006. “Enez (Ainos) 2004 Yılı Kazı, Onarım ve Koruma Çalışmaları”, 27. Kazı Sonuçları Toplantısı-2. Antalya: 409-420.
• BAŞARAN, S./KURAP, G. 2013. “Enez (Ainos) 2011 Yılı Arkeoloji Kazısı”, 34. Kazı Sonuçları Toplantısı-2. Çorum: 375-391.
• BLEGEN, C.W./CASKEY, J./RAWSON, M. 1953 Troy III. The Sixth Settlement. Princetone.
• BOARDMAN, J. 1995. Greek Sculpture. The Late Classical Period and Sculpture in Colonies and Overseas. London.
• BOARDMAN, J. 2010 Athenian Red Figure Vases, The Classical Period. New York.
• BUDGE, E.A.W. 2001. Mısır’da Ölüm Sonrası Fikri (Çev. R. Ekiz). İzmir.
• BULUÇ, S. 1993. “Anadolu’da Kremasyon-Ölü Yakma Geleneği”, 1992 Yılı Anadolu Medeniyetleri Müzesi Konferansları. Ankara: 83-101.
• BURKERT, W. 1999. İlkçağ Gizem Tapıları (Çev. S. Şener). Ankara.
• BURULDAĞ, E. 2009. Assos Batı Nekropolü Ölü Gömme Gelenekleri. M.Ö. 7.-M.Ö.1. Yüzyıl (Çanakkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çanakkale.
• CLARKE, C. F. 2012. “Minoan Metal Vessel Manufacturing: Techniques and Technology”, Chronika 2: 11-21.
• COOK, J.M. 1953. “Archaeology in Greece 1952”, The Journal of Hellenic Studies 73: 108-130.
• ÇIRAK, N./KAYA, S. 2007. “İzmir Seferihisar İlçesi, 3021 Ada, 4 Parseldeki Sondaj Kazısı Çalışmaları”, 15. Müze Kazıları ve Kurtarma Sempozyumu. Alanya: 1-12.
• ÇIRAK, N./KAYA, S. 2011. “2009 İDÇ Nekropolü Kurtarma Kazısı”, 19. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu. Ordu: 217-232.
• DEVAMBEZ, P. 1937. Grands Bronzes du Musée de Stamboul. Paris.
• DIETRICHS, A. 1993. Erotik in der Kunst Griechenlands. Mainz.
• ELIADE, M. 2003. Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi 1 (Çev. A. Berktay). Ankara.
• ERKANAL, A. 1987. “Panaztepe Kazısının 1985 Yılı Sonuçları”, VIII. Kazı Sonuçları Toplantısı-1. Ankara: 253–261.
• ERKANAL, H. 2000. “1998 Liman Tepe Kazıları”, XXI. Kazı Sonuçları Toplantısı-1. Ankara: 251–262.
• ERHAT, A. 1997. Mitoloji Sözlüğü. İstanbul.
• ERSOY, Y./CEVİZOĞLU, H./GÜNGÖR, Ü./ HASDAĞLI, İ./ULUSOY, P. 2009. “2007 Yılı Klazomenai Kazısı”, XXX. Kazı Sonuçları Toplantısı-3. Ankara: 233-254.
• EVREN, A/İÇTEN, C. 1998a. “Selçuk-Efes 3447 Parsel Kurtarma Kazısı”, VIII. Müze Kurtarma Kazıları Sempozyumu. Ankara: 85–110.
• EVREN, A./İÇTEN, C. 1998b. “Selçuk-Efes 3447 Parsel Kurtarma Kazısı”, Birinci Uluslararası Geçmişten Günümüze Selçuk Sempozyumu. İzmir: 41-50.
• FRAZER, J. 1991. Altın Dal 1 (Çev. M. Doğan). Ankara.
• FORBECK, E. 2005. “Die Nekropolen von Milet, Grabtypologie und Bestattungsbräuche von vorarchaisher bis römischer Zeit”, Güneybatı Anadolu’da Mezar Tipleri ve Ölü Kültü/ Grabtypen und Totenkult im Südwestlichen Kleinasien, Uluslararası Kolokyum/Internationales Kolloquium. Lykia VI. (Eds. H. İşkan/F. Işık). Antalya: 55-64.
• GEBAUER, J. 1992. “Die Archaische Geglättete Graue Keramik”, Ausgrabungen in Assos 1990 (Eds. Ü. Serdaroğlu/R. Stupperich). Asia Minor Studien 5: 65-91.
• GRAVES, R. 2004. Yunan Mitleri (Çev. U. Akpur). İstanbul.
• HIGGINS, R. 1997. Minoan and Mycenaean Art. London.
• HILL, D. K. 1947. “The Technique of Greek Metal Vases and Its Bearing on Vase Forms in Metal and Pottery”, American Journal of Archaeology 51/3: 248-256.
• İREN, K. 2008a. “The Necropolis of Kyme Unveiled: Some Observations on the New Finds”, Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu’na 65.
• Yaş Armağanı- Eurgetes-Festschrift für Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu zum 65. Geburtstag-II (Eds. İ. Delemen/S. Çokay-Kepçe/A. Özdizbay/Ö. Turak). İstanbul: 613-638.
• İREN, K. 2008b. ”Dark Age Pottery From Southern Aeolis”, A New Dawn for the Dark Age? Shifting Paradigms in Mediterranean Iron Age Chronology. Proceedings of the XV World Congress. BAR İnetrnational Series 1871 (Eds. D. Brandherm/M. Trachsel). Oxford: 29-43.
• KASAPOĞLU, H. 2012. “Metal Eserler”, Antik Troas’ın Parlayan Kenti Parion. 1997-2009 Yılları Yüzey Araştırmaları, Kazı ve Restorasyon Çalışmaları (Ed. C. Başaran). İstanbul: 165- 170.
• KLEINER, G./HOMMEL, P./MÜLLER-WIENER, W. 1967. Panionion und Melie. Berlin.
• KNIGGE, U. 1991. The Athenian Kerameikos, History-MonumentsExcavation. Athens.
• KONAK-TARAKÇI, S./SELÇUK, T. 2012. “Batı Liman 1205 Parsel Kurtarma Kazısı 2011”, 21. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu. Marmaris:185-198.
• KORKMAZ, E./GÜRMAN, B. 2012. “İzmir İli, Aliağa İlçesi, Bozköy Biçerova Mevkii Kyme Antik Kenti Doğusu Sur Dışı Yapıları ve Doğu Nekropolü Kurtarma Kazısı”, 20. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu. Bodrum: 71-96.
• KÜÇÜKGÜNEY, Z./ALTUN, P.T. 2009. “İDÇ Liman Kurtarma Kazısı (İzmir İli, Aliağa İlçesi, Çakmaklı Köyü, Kendirci Mevkii 613 ve 68 Parsellere Ait) ”, XVII. Müze Kazıları ve Kurtarma Sempozyumu. Side: 53-74.
• LEMOS, A.A. 1997. “Rizari. A Cemetery in Chios Town”, Greek Offerings. Essays on Greek Art in Honour of John Boardman. Oxbow Monograph 89 (Ed. Olga Palagia). Oxford: 73– 85.
• MELLINK, M.J. 1961. “Archaeology in Asia Minor”, American Journal of Archaeology 65/1: 37-52.
• MUSGRAVE, J. 1990. “Dust and Damn’d Oblivion: A Study of Cremation in Ancient Greece”, The Annual of the British School at Athens 85: 271-299.
• ÖZKAN, T. 1993. Tenedos Arkaik ve Klasik Nekropolü (Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi). İzmir.
• ÖZYİĞİT, Ö. 2003. “2000–2001 Yılları Phokaia Kazı Çalışmaları”, XXIV. Kazı Sonuçları Toplantısı-2. Ankara: 333-351.
• PEMBERTON, E.G. 1981. “The Attribution of Corinthian Bronzes”, Hesperia 50/2: 101-111.
• PFUHL, E./MÖBİUS, H. 1977. Die Ostgriechischen Grabrelief. Text und Tafel-I. Mainz. RAVEN-HART, R. 1958.
• “The Casting-Technique of Certain Greek Bronzes”, The Journal of Hellenic Studies 78: 87-91.
• RICHTER, G.M.A. 1937. “A Greek Bronze Hydria in the Metropolitan Museum”, American Journal of Archaeology 41/4: 532-538.
• RICHTER, G.M.A. 1946. “A Fourth-Century Bronze Hydria in New York”, American Journal of Archaeology 50/3: 361-367.
• RICHTER, G.M.A, 1967. A Handbook of Greek Art. London.
• SEEHER, J. 1993. “Tarih Öncesi Çağlarda Ölüm ve Gömü”, Arkeoloji ve Sanat 59: 9-15.
• SMITH, R.R.R. 2013. Hellenistik Heykel (Çev. A. Yoltar-Yıldırım). İstanbul.
• SOWDER, A. A. 2009. Greek Bronze Hydriai (Emory Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi). Atlanta.
• STIBBE, C. M. 1992. “Archaic Bronze Hydriai”, Bulletin antieke beschaving. Annual Papers on Classical Archaeology 67: 1-62.
• STUPPERICH, R. 1996a. “Grabungen in der Nekropole von Assos 1989–1994”, Thetis. Mannheimer Beiträge zur Klassischen Archäologie und Geschichte Griechenlandaund Zyperns 3: 49-70.
• STUPPERICH, R. 1996b. “Vierter Vorbericht über die Grabung in der WesttorNekropole von Assos im Sommer 1992”, Ausgrabungen in Assos 1992 (Eds. Ü. Serdaroglu/R. Stupperich). Asia Minor Studien 21: 1-31.
• TRENDALL, A. D. 1989. Red Figure Vases of South Italy and Sicily. New York.
• UÇANKUŞ, H.T. 1980. ”Kyme Kurtarma Kazısı Ön Raporu (1979)”, II. Kazı Sonuçları Toplantısı. Ankara: 139-149.
• UTILI, F. 1999. Die Archaisch Nekropolise Von Assos. Asia Minor Studien 31. Bonn.
• ÜNLÜ, A./ÖZSAYGI, M. 2007. “İzmir İli, Aliağa İlçesi, Gümrük Binası Sondaj Kazısı”, XV. Müze Kazıları ve Kurtarma Sempozyumu. Alanya:13-24.
• ÜRKMEZ, Ö. 2016. “Aiolis Kymesi’nden Samurlu 879 Nekropolisi”, Colloquium Anatolicum 15: 156-187.
• VIGLAKI-SOFIANOU, M. 2004. “Γεωμετρική νεκρόπολη αρχαίας Σάμου”, ΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΣΤΗΝ ΠΡΩΙΜΗ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΣΙΔΗΡΟΥ. Πρακτικα του Διεθνούς Συμποσίου (Eds. Ν. ΧΡ.ΣΤΑΜΠΟΛΙΔΗΣ/Α. ΓΙΑΝΝΙΚΟΥΡΗ). Ρόδος: 189-196.
• WATTERSON, B. 2003. The Gods of Ancient Egypt. London.
• YAĞIZ, K. 2012. Kuzeybatı Anadolu’da MÖ 1.Bin’de Ölü Gömme Gelenekleri (Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi). İzmir.
• YALMAN, B. 1993. Antandros Nekropolisi Kurtarma Kazısı”, III. Müze Kurtarma Kazıları Semineri. Efes: 449-487.
• YILDIRIM, Ş./KARAKAŞ, G. 2006. Museum and Sites. Edirne Müzeleri ve Ören Yerleri. İstanbul.