ERZURUM OVASI’NDAN YENİ KANITLAR IŞIĞINDA DOĞU ANADOLU’DAKİ KURA-ARAS ÖLÜ GÖMME UYGULAMALARINA GENEL BİR BAKIŞ

Yıl 2018, Sayı: 1, 73 - 91, 01.03.2018

Gülşah Altunkaynak Mehmet Işıklı Mustafa Erkmen

Öz

Kuzeybatı İran ve Güney Kafkasya ile birlikte Doğu Anadolu genelini Erken Tunç Çağ’da karakterize eden enönemli kültürel yapı; “Kura-Aras Kültürü”dür. Bu büyük, çok bileşenli kültürel yapının bünyesinde, çok sayıdaözelliğin yanı sıra sorunlar da bulunmaktadır. Bu özellik ve sorunlardan biri de kültürün ölü gömme gelenekleriile ilgilidir. Bu konunun sorun olarak ortaya çıkmasında temel ayrım, nekropol kazılarının azlığıdır. Son dönemdeyapılan araştırmalara göre, tüm Güney Kafkasya’da, kazılan alanlar içerisinde mezarlık içeren birim sayısı sadece111 dir. Konumuz olan Doğu Anadolu Bölgesi’nde ise hiç bir nekropol alanı kazılmamıştır. Bu yörede kazılanmezarlar münferit mezarlar olup, yerleşim içi gömü niteliği göstermektedirler. Bu mezarlara göre kültüre dair birgömü geleneği ve mezarlık tipolojisi ortaya konmuş olsa da bunlar yeterli olmaktan uzaktır. 2016 ve 2017 yıllarındaErzurum Ovası’ndaki Alaybeyi Höyük’te TANAP Trans – Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı Projesi kapsamındayapılan kurtarma kazılarında, bir grup Kura-Aras mezarı tespit edilmiştir. Bu çalışma hem eldeki verileri dikkatealarak Güney Kafkasya ve Doğu Anadolu’daki Kura-Aras gömü uygulamalarına dair genel bir değerlendirme hemde Alaybeyi mezarlarını kapsamlı olarak bilim dünyasına sunma amacındadır.

Anahtar Kelimeler

Ölü Gömme, Kura-Aras Kültürü, İlk Tunç Çağ, Erzurum, Alaybeyi Höyük

IN THE LIGHT OF NEW EVIDENCE FROM THE ERZURUM PLAIN: AN OVERVIEW OF KURA-ARAXES FUNERARY PRACTICES IN EASTERN ANATOLIA

Öz

The Early Bronze Age of the Eastern Anatolian Highlands, North-western Iran and Southern Caucasus has been characterized by the Kura-Araxes cultural complex, which has major significance by way of its chronology and geography. The main problem that we have is insufficient knowledge of its funerary practices, and the principal reason for this problem is a lack of excavations on necropolis sites, or on sites with burials. According to a recent study the total number of excavated sites with burials in the Southern Caucasus numbers just 111. The picture is even darker for the Eastern Anatolian Highlands. There has been no excavated graveyard in the highland up until now. Only discrete burials have been found in the region at limited excavated Kura-Araxes sites, and so far they have failed to present a burial tradition, or typology of graves, for the Kura-Araxes culture of Eastern Anatolia. Recent rescue excavation works, within the scope of the TANAP project, have been undertaken between 2016 and 2017 at

Anahtar Kelimeler

Burial, Kura-Araxes Culture, Early Bronze Age, Erzurum, Alaybeyi Höyük

Kaynakça

• ÇİLİNGİROĞLU, A. 1983 “Van Gölü Havzasında M.Ö. 2. Bin Kültürüne Ait Bazı Veriler”, I. Araştırma Sonuçları Toplantısı. İstanbul: 25-30.
• DARGA, M. 1989 “Les Tombes de Suyatağı-Mamaraş à la Région de Karakaya”, Anatolia and the Ancient Near East. Studies in Honor of Tahsin Özgüç (EdS. K. Emre / M. Mellink / B. Hrouda / N. Özgüç). Ankara: 67-74.
• ERTEM, H. 1982 Keban Projesi Han İbrahim Şah Kazısı 1970-1971. Orta Doğu Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri. III, No. 3. Ankara.
• ESİN, U. 1979 “Tepecik Kazısı, 1973”, Keban Projesi 1973 Çalışmaları. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri.1- No.6. Ankara: 79-114.
• FRANGIPANE, M. 1998 “Arslantepe 1996: The Finding of an E.B.I A Royal Tomb”, XIX. Kazı Sonuçları Toplantısı-1. Ankara: 291-309.
• FRANGIPANE, M. / DI NOCERA, G. M. / HAUPTMANN, A. / MORBIDELLI, P. / PALMIERI, A. M. / SADORI, L. / SCHULTZ, M. / SCHMIDTSCHULTZ, T. 2001 “New Symbols of a New Power in a Royal Tomb from 3000 BC. Arslantepe, Malatya”, Paleorient, Annee 27/2: 105-139.
• FRANGIPANE, M. 2001 “The Transition Between Two Opposing Forms of Power at Arslantepe (Malatya) at the Beginning of the 3rd Millennium”, TÜBA-AR 4: 1-24.
• FRANGIPANE, M. 2003 “Arslantepe”, ArkeoAtlas 2: 19-21.
• FRANGIPANE, M. 2008 “Arslantepe Kazısı”, Türkiye Arkeolojisi, Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu’nun 30. Yıl Anısına. Ankara: 40-41.
• FRENCH, D. H. 1974 “Aşvan Kazıları, 1971”, Keban Projesi 1971 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri.1- No.4. Ankara: 25- 58.
• HARPER, R. P. 1970 “1968 Pağnik Öreni, Kaşpınar Kazısı Ön Raporu”, Keban Projesi 1968 Yaz Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri.1- Yayın: 1. Ankara: 131- 138.
• HAUPTMANN, H. 1976 “Norşuntepe Kazıları, 1972”, Keban Projesi 1972 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri 1, No. 5. Ankara: 41-100.
• HAUPTMANN, H. 1979 “Norşuntepe Kazıları, 1973”, Keban Projesi 1973 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri.1- No.6. Ankara: 43- 78.
• HAUPTMANN, H. 1982 “Norşuntepe Kazıları, 1974”, Keban Projesi 1974- 1975 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri 1, No. 7. Ankara: 15- 70.
• HAUPTMANN, H. 2000 “Zur Chronologie des 3. Jahrtausends V. Chr. Am Oberen Euphrat Aufgrund der Stratigraphie des Norşuntepe”, Varia Anatolica, XI, In: Chronologies des pays du Caucase et de l’Euphrate aux IVe-IIIe millénaiFig. From the Euphrates to the Caucasus: Chronologies for the 4th-3rd millennium B.C. Vom Euphrat in den Kaukasus: Vergleichende Chronologie des 4. und 3. Jahrtausends v. Chr. Actes du Colloque d’Istanbul, 16-19 décembre 1998. Istanbul: Institut Français d’Études Anatoliennes-Georges Dumézil (Eds. C. Marro / H. Hauptmann). Paris: 419-438.
• KOŞAY, H. Z. 1976 Keban Projesi Pulur Kazısı 1968-1970. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları Seri III No. 1. Ankara.
• KUSHNAREVA, K. KH./CHUBINISHVILI, T. N. 1970 Древние Культуры Южного Кавказа/Drevniye Kultury Yuzhnogo Kavkaza, (V-III tıs. do n.e. ), Izdatel’stvo Nauka. Leningrad.
• MARRO, C. 2011 “Eastern Anatolia in the Early Bronze Age”, The Oxford Handbook of Ancient Anatolia. New York: 290-313.
• NOCERA, G. M. D. 2000 “Radiocarbon Datings from Arslantepe and Norşuntepe: The Fourth-Third Millennium Absolute Chronology in the Upper Euphrates and Transcaucasian Region”, Varia Anatolica, XI, In: Chronologies des pays du Caucase et de l’Euphrate aux IVe-IIIe MillénaiFig. From the Euphrates to the Caucasus: Chronologies for the 4th-3rd millennium B.C. Vom Euphrat in den Kaukasus: Vergleichende Chronologie des 4. und 3. Jahrtausends v. Chr. Actes du Colloque d’Istanbul, 16-19 décembre 1998. Istanbul: Institut Français d’Études AnatoliennesGeorges Dumézil (Eds. C. Marro / H. Hauptmann). Paris: 73-93.
• PALMIERI, A. 1974 “Arslantepe (Malatya), Report on the Excavations 1971-1972”, Türk Arkeoloji Dergisi, Sayı XXI/1: 137-146.
• PALMIERI A.M. / HAUPTMANN, A. / HESS, K. 1998 “The Metal Objects in the “Royal” Tomb Dating from 3000 B.C. found at Arslantepe (Malatya): A New Alloy (CU-AG)”, XIII. Arkeometri Sonuçları Toplantısı. Ankara: 115-122.
• PALUMBI, G. 2007 “From Collective Burials to Symbols of Power, The Translation of Role and Meanings of the Stone-Lined Cist Burial Tradition From Southern Caucasus to the Euphrates Valley”, Scienze Dell’Antichita, Storia Archeologia Anthropologia 14/1: 17-44.
• POULMARC’H, M. 2014 Pecqueur, Laure Ve Jalilov, Bakhtiyar., “An Overview of Kura-Araxes Funerary Practices in the Southern Caucasus”, Paléorient, Pluridisciplinary Journal of Prehistory of Southwestern and Central Asia 40/2: 232-246.
• SAGONA, A. 1984 The Caucasian Region in the Early Bronze Age Part. I-III, Bar International Series 214 (i). Great Britain.
• SAGONA, A. 2004 “Social Boundaries and Ritual Landscapes in Late Prehistoric Trans-Caucasus and Highland Anatolia”, Ancient Near Eastern Studies Supplement 12, A View from the Highlands Archaeological Studies in Honour of Charles Burney (Ed. A. Sagona). Peeters: 475-538.
• SAGONA, A. 2010 “Sos Höyük, An Ancient Settlement Near Erzurum”, Geçmişten Geleceğe Armağan: Arkeolojik, Kültürel ve Estetik Yansımalar (Eds. M. Işıklı / E. Mutlugün / M. Artu). Erzurum: 42-49.
• SAGONA, A. 1999 “Excavations at Sos Höyük, 1997”, XX. Kazı Sonuçları Toplantısı-1. Ankara: 205-206.
• VAN LOON, M. / GUTERBOCK, H. G. 1972 “Korucutepe Kazısı, 1970”, Keban Projesi 1970 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri.1- No. 3. Ankara: 79- 85.
• YALÇIN, H. G. 2012 Die Karaz, Keramik Von Tepecik in Ostanatolien. İstanbul.