KIZKALE SETTLEMENT AND ITS NECROPOLIS NAKHCHIVAN, AZERBAIJAN

Yıl 2019, Sayı: 25, 47 - 61, 01.03.2019

Veli Bahşeliyev

Öz

Research shows that despite several distinctive features, the Middle Bronze Age cultures of the South Caucasus and East Anatolia share many similarities. During the Middle Bronze Age black ceramics were widespread in parts of the South Caucasus, however, painted ceramics characterized the southern areas. These Middle Bronze Age ceramic cultures from the South Caucasus were also present in Northwest Iran Iranian Azerbaijan and East Anatolia. The origins of the culture of painted ceramics of the Middle Bronze Age are subject to debate, while the particular local features are designated by various names. In general, excavations in East Anatolia, Northwest Iran, and the South Caucasus have revealed few settlements connected with the culture of painted ceramics of the Middle Bronze Age 2400-1500BC . In East Anatolia, Georgia, Armenia and in Azerbaijan, not including Nakhchivan, no settlements connected with this culture have been identified. There are, however, evidence of fortifications at such Middle Bronze Age sites as Bezekli, Kazançikale, Gurddag and Geynukkale. Additionally, the locations of these monuments in easily defensible places illustrate the need for defense among the Middle Bronze Age occupants of Nakhchivan. Indeed, fortresses and fortified settlements are widespread during this period. Excavations at Kültepe II and Kızkale, located in river valleys, also show the importance of fortifications, even in less easily defended areas. Prior to our work, however, fortress-type settlements have not been excavated. From this view point, excavations at the settlement of Kızkale are very important. After the earlier stratigraphic excavations at Kültepe I and Kültepe II, Kızkale has provided importance evidence of Middle Bronze Age settlement. In addition, work at Kızkale has explored this settlement’s citadel, its domestic settlement, and a necropolis which are important for studying the painted ceramic culture of the Middle Bronze Age in general

Anahtar Kelimeler

East Anatolia, Nakhchivan, Urmia basin, Kızkale, Painted ceramics, Middle Bronze Age

KIZKALE YERLEŞMESİ VE NEKROPOLÜ NAHÇIVAN, AZERBAYCAN

Öz

Araştırmalar gösteriyor ki, Güney Kafkasya ve Doğu Anadolu’nun Orta Tunç Çağı kültürlerinin belli özellikleri ile farklılaşmasına rağmen onlar arasında çok sayıda benzerlikler de bulunmaktadır. Orta Tunç Çağı’nda Güney Kafkasya’nın bir kısmında siyah açkılı seramiklerle karakterize edilen kültür yayılmış, ama Kafkasya’nın güney bölgeleri için ise boyalı seramikler karakteristik olmuştur. OrtaTunç Çağı’nın bu boyalı seramiği Güney Kafkasya’nın dışında Kuzeybatı İran İran Azerbaycanı ve Doğu Anadolu’da da yayılmıştır. Orta Tunç Çağı’nın boyalı çanak çömlek kültürünü kökeni tartışmalara neden olmuş, farklılaşan lokal özellikler farklı isimlerletanıtılmıştır. Genellikle kazılar sırasında Doğu Anadolu, Kuzeybatı İran ve Güney Kafkasya’da Orta Tunç Çağı’nın boyalı çanak çömlek kültürüne İÖ.2400-1500 ilişkin yerleşmeler az sayıda ortaya çıkarılmıştır. Doğu Anadolu’da, Gürcistan’da, Ermenistan’da, Azerbaycan’da ise Nahçıvan’ın dışında bu kültürle ilişkili kültür tabakası içeren yerleşme ortaya çıkarılmamıştır. Orta Tunç Çağı’naait Bezekli, Kazançıkale, Kurtdağ, Göynükkale ve diğerlerinin araştırılması sırasında savunma duvarları ortaya çıkarılmıştır. Öte yandan, bu kalelerin savunma açısından önemli mevkide yer alması Orta Tunç Çağı’nda Nahçıvan’da yerleşen kabilelerin savunmaya ihtiyaç duyduklarını göstermektedir. Zaten bu dönemde kaleler ve kale türü yerleşmeler çok yaygın olmuştur. Nehir kıyısında yer alan Kültepe II ve Kızkale’nin kazıları kolaylıkla savunula bilen alanlarda takviyeye ihtıyac olduğunu göstermektedir. Bizim yaptığımız araştırmalara kadar kale türü yerleşmeler geniş kazı yapılarak öğrenilmemiştir. Bu açıdan Kızkale’de yapılan araştırmalar önem taşımaktadır. Kültepe I ve Kültepe II’nin önceki stratigrafik kazılarından sonra Kızkale Orta Tunç Çağı’nın belirgin tabakalanmaya sahip önemli yerleşmelerinden biridir. Kızkale’de yapılan araştırmalar sitadel, höyük ve nekropolün bir arada bulunduğunu göstermektedir ki, bu da Orta Tunç Çağı boyalı çanak çömlek kültürünün genel şekilde ele alınıb öğrenilmesine olanak sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Doğu Anadolu, Nahçıvan, Urmiye Havzası, Kızkale, Boyalı seramikler, Orta Tunç Çağı

Kaynakça

• АБИБУЛЛАЕВ, O.A. 1982. Энеолит и бронза на территории Нахичеванской АССР, Элм Баку
• АБИБУЛЛАЕВ, О.А. 1961. “Материалы Шахтахтинского погребения”. Известия Академии Наук Азербайджанской ССР. Серия истории, философии и права 5. (1961): 27-36.
• АЛИЕВ, В.Г. 1991. Культура эпохи средней бронзы Азербайджана, Элм Баку
• ALİYEV, V. 1977. Azərbaycanda Tunc dövrünün boyalı qablar mədəniyyəti, Elm Bakı
• ALİYEV, V.1979. Qədim Naxçıvan, Elm Bakı
• БАХШАЛИЕВ, В. 2005. Древняя металлургия и металлообработка на территории Нахчывана, Элм Баку
• BAHŞALİYEV, V. 1997. Archaeology of Nakhchivan, Arkeoloji ve Sanat Istanbul
• BAXŞƏLİYEV, V. 2002. Naxçıvanın Dəmir dövrü abidələri, Elm Bakı
• BAXŞƏLİYEV, V. 2008. Naxçıvanın arxeoloji abidələri, Elm Bakı
• BAKHSHALIYEV, V, RİSTVET, L., ASHUROV, S. 2009. “The Chronology Kura-Arakses Sites: 2006 Excavations at Kultepe II and Maxta I ”, Azerbaijan-Land between East and West. Transfer of knowledge and technology during the «First Globalization» of the VIIth-IVth millennium B.C., German Embassy Baku: 82-87.
• BAXŞƏLİYEV, V., HAMMER, E., RISTVET, L., GOPNIK, H., AŞUROV, S. 2015. “Oğlanqala və Qızqala ətrafında arxeoloji araşdırmalar”, Azərbaycanda arxeoloji tədqiqatlar 2013-2014, Xəzər Universiteti Bakı: 394-398.
• BAXŞƏLİYEV, V., RISTVET, L., GOPNIK, H., SWERIDA, J., NUGENT S. 2017. “Qızqalası yaşayiş yerində 2015-2016-ci illərdə aparılan arxeoloji araşdırmalar”, Azərbaycanda arxeoloji tədqiqatlar. Bakı: 568-583.
• БАХШАЛИЕВ, В., БAГИРOВ Р. 2012. “Гурддаг – новое поселение крепостного типа”, Российская археология 2. (2012): 215-217.
• BURNEY, C.A. 1983. Excavation in Azerbaijan, Haftavan VI Period, London.
• BROWN, T.B. 1951. Excavation in Azerbaijan 1948, John Murray London
• BELLİ, O., BAHŞALİYEV V. 2001. Middle and Late Bronze Age Painted Pottery culture of the Nakhchıvan Region, Arkeoloji ve Sanat Istanbul
• ÇİLİNGİROĞLU, А. 1990a. “Van-Urmiye bölgeleri arasındaki kültürel ilişkinin Van-Urmiye boyalıları işığında değerlendirilmesi”, X. Türk Tarih kongresi. Ankara: 169-173.
• ÇİLİNGİROĞLU, А. 1990b. “Gaziantep Muzesindeki Van-Urmiye boyalıları”, Arkeoloji ve Sanat tarihi Dergisi V. (1990): 25-44.
• ÇİLİNGİROĞLU, A. 1994. “Van gölü Havzasında üretilen MÖ II binyıl boyalı çanak çömleği”, Arkeoloji Dergisi II. (1994): 1-31.
• ДЖАПАРИДЗЕ, О.М. 1964. “Археологические раскопки в Триалети в 1959-1962 гг.”, Советская археология 2 (1964): 102-121.
• EDWARDS, M.R. 1981. “Pottery of Haftavan VIB (Urmia Ware)”, Iran, XIX. (1981): 101-140.
• EDWARDS, M.R. 1986. “Urmia Ware and in its distribution in North Western in the Second Millennium BC.”, Iran XXIV (1986): 57-77.
• ЖОРЖИКАШВИЛИ, Г.Л., ГОГОДЗЕ, Е.М. 1974. Памятники Триалети эпохи ранней и средней бронзы, Мецниереба Тбилиси
• КУШНАРЕВА, К.Х. 1993. Южный Кавказ в IX-II тысячелетиях до н.э., Петербургское Востоковедение Санкт Петербург
• KROMER, K., LIPPERT, A. 1976. “Die Osterreichischen Ausgrabungen am Kordlartepe in Persich West”, Azerbaischan. Mitteilungen der Anthropologischen Gesellschaft in Wien 106. (1976): 65-82.
• LIPPERT A. 1979. Die Osterreichischen Ausgrabungen am Kordlartepe in Persich West, Azerbaischan (1971-78). Archaeologische Mitteilungen aus Iran XII. (1979): 103-154.
• МАРТИРОСЯН, А.А. 1964. Армения в эпохи бронзы и раннего железа, Изд-во АН Арм. ССР Ереван
• MÜSEYİBOV, N. 1992. “Xaç işarələrinin semantikasına dair”, Azərbaycanda arxeologiya və etnografiya elminin son neticelerine həsr olunmuş elmi konfransın materialları. Bakı: 19-21.
• MÜSEYİBLİ, N., AĞALARZADƏ, A. 2013. Həsənsu kurqanı, Nafta-Press Bakı
• ÖZFIRAT, A. 2000. “Doğu Anadolu’da M.Ö. II. Binyıl Kültürlerinin Araştırılması”, Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Universitesi (1932- 1999). Ankara: 359-362.
• ÖZFIRAT, A. 2001. Doğu Anadolu Yayla Kültürleri (M.Ö. Binyıl), Arkeoloji ve Sanat yayınları İstanbul
• ÖZFIRAT, A. 2002. “Van-Urmia painted pottery from Hakkari”, Archaologische Mitteilungen aus İran and Turan, 34. (2002): 210-228.
• ÖZFIRAT, A. 2008. “The Highland Plateau of Eastern Anatolia in the Second Millennium BCE: Middle/Late Bronze Ages”, Ancient Near Eastern Studies 27 (2008): 101-122.
• ÖFIRAT, A. 2013. “Van, Ağrı, Iğdır İlleri Yüzey Araştırması, 2011”, 30. Araştırma Sonuçları Toplantısı (Çorum 28 mayıs-01 haziran 2012). Ankara:: 293-302.
• RUBINSON, K. 1994. “Eastern Anatolia Before the İron Age”, Anatolian İron Age 3. (1994): 199-203.
• SAGONA, A., ERKMEN, M., SAGONA, C. 1999. “Excavations at Sos Höyük, 1997, Fourth Preliminary Report”, Anatolica XXIV. (1999): 31-64.
• SEYİDOV, A. 2003. Naxçıvan e. ə. VII-II minilliklərdə, Elm Bakı
• YARDIMCIEL, A., GİZLENCİ, E. 2017a. “Orta Aras Havzası’nda Bir Orta Tunc Cağı Kalesi:Calıguney”, Seleucia 7. (2017):397-409.
• YARDIMCIEL, A., GİZLENCİ, E. 2017b. “Arkeolojik Yüzey Araştırmaları ışığınd Ağrı-Doğubayazıt Bölgesinin Orta Tunç Çağı Kültürü”, IV.Uluslararası Ağrı Dağı ve Nuh’un Gemısı sempozyumu (18-20 ekim 2017): 58-63.
• YARDIMCIEL, A. 2018. “Iğdır’da Bir Orta Tunç Çağı KompleksiAşağı Erhacı Yerleşimi ve Kalesi”, Seleucia 7. (2018): 123-137.