YENİ BULGULAR IŞIĞINDA İSTANBUL ÖNTARİHİ

Yıl 2017, Sayı: 21, 93 - 115, 05.12.2017

Şevket Dönmez

Öz

İstanbul’da son yıllarda artan arkeolojik araştırmalara doğru orantılı olarak Tarihöncesi ve Öntarih kültürel sürecine ilişkin bilgilerimiz de daha belirgin hale gelmektedir. Kentte yerleşimin ilk olarak Neolitik Dönem’de başladığı, yer değiştirmeler ya da farklı yerleşmeler temelinde kesintisiz bir şekilde Eski Yunan Kolonizasyon dönemine değin sürdüğü anlaşılmaktadır. Buna karşın Sultanahmet Eski Cezaevi, Yenikapı ve Beşiktaş gibi önemli kazılarda, “İstanbul’un Resmi Antik Tarihi” algılatılmaya çalışılan “Byzas – Megaralılar – Byzantion – MÖ 669/658” kurgusunu destekleyen hiçbir bulgu ele geçmemiştir. Aksine, Erken Demir Çağı’nda Thrak varlığı ile ilgili bulgular Sultanahmet – Ayasofya düzlüğünün yanısıra, Beşiktaş’ta da belirmeye başlamıştır. Güncel bulguların yansıra kimi eski kazıların bulgularının da değerlendirildiği bu çalışmada, İstanbul’da Byzantion öncesi yerel halklara ait bir Demir Çağı yerleşmesi olabileceği hususu tartışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İstanbul , Öntarih , Tarihi Yarımada , Thrakion , Byzantion

THE PROTOHISTORIC TIMES OF ISTANBUL IN THE LIGHT OF NEW EVIDENCE

Öz

Paralel to the rising number of the archaeological excavations in Istanbul, our knowledge on the Prehistoric and the Protohistoric periods are becoming clearer. It is understood that the settlement in the city started in Neolithic Age and continued without disruption until the Greek Colonization Period despite the relocations and restructuring. In spite of this in the important excavations like Old Prison of Sultanahmet, Yenikapı and Beşiktaş no evidence attesting to the “Byzas – Megarans – Byzantion – 669/658 BC” structure which has been tried to be accepted as the “Official Ancient History of Istanbul”. On the contrary, the evidence pointing towards the Thracian presence of Early Iron Age started appearing in Beşiktaş besides the Sultanahmet – Hagia Sophia flats. In this article where new evidence as well as the old ones are evaluated, the theory that the Istanbul being an Iron Age settlement belonging the local Pre-Byzantion people

Anahtar Kelimeler

Istanbul , Protohistoric Times , Historical Peninsula , Thrakion , Byzantion

Kaynakça

• AKURGAL, E. 1958. “Yortankultur – Siedlung in Ovabayındır bei Balıkesir”, Anatolia 3: 156-170
• ALKIM, H. 1986. “İkiztepe Geç Kalkolitik Çağ Keramiği”, Anadolu Araştırmaları/Jahrbuch für Kleinasiatische Forschung X, 99-116.
• ARSLAN, M. 2010. İstanbul’un Antikçağ Tarihi. Klasik ve Helenistik Dönemler. İstanbul.
• BITTEL, K. 1939. “Ein Gräberfeld der Yortankultur bei Babaköy”, Archiv für Orientforschung 13: 1-39.
• CASSON. 1930. “St. Casson, Les fouilles á l’hippodrome de Constantinople”, Gazete des Beaux-Arts 6/3: 213-242.
• DENKER A. / YAĞCI G. / AKAY A.B. 2007. “Büyük Saray Kazısı”, Günışığında. İstanbul’un 8000 Yılı. Marmaray, Metro,Sultanahmet Kazıları (Ed. A.K. Pekin). İstanbul: 126-163.
• DÖNMEZ, Ş. 2004. “Protohistorik Çağ’da Haliç ve Tarihi Yarımada”, Dünü ve Bugünü ile Haliç Sempozyum Bildirileri. İstanbul: 41-55.
• DÖNMEZ, Ş. 2006. “The Prehistory of the İstanbul Region: A Survey”, Ancient Near Eastern Studies 43: 239-264.
• DÖNMEZ, Ş. 2011. “Yeni Arkeolojik Araştırmalar Işığında İstanbul’un (Tarihi Yarımada) Neolitik, Kalkolitik ve Demir Çağı Kültürleri Üzerine Genel Değerlendirmeler”, Vakıf Restorasyon Yıllığı 2. Restorasyon, Konservasyon, Arkeoloji, Sanat: 19-25.
• DÖNMEZ, Ş. 2014. “Byzantion’un (İstanbul) Kolonizasyonu Üzerine Yeni Değerlendirmeler”, Vakıf Restorasyon Yıllığı 8. Restorasyon, Konservasyon, Arkeoloji, Sanat: 48-54.
• DÖNMEZ, Ş. 2016. Anadolu ve Ermeniler. Kızılırmak Havzası Demir Çağı Toplumunun Doğu Anadolu Yaylasına Büyük Göçü/Anatolia and Armenians, Great Exodus of the Halys Basin Iron Age Community to the Eastern Anatolian Plateau. İstanbul.
• EROL, O. 1991. “Türkiye Kıyılarındaki Terkedilmiş Tarihi Limanlar ve Bir Çevre Sorunu Olarak Kıyı Çizgisi Değişimlerinin Önemi”, İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Bülteni 8: 1-44.
• ERZEN, A. 1954. “İstanbul Şehrinin Kuruluşu ve İsimleri”, Belleten XVIII/70: 131-158.
• FIRATLI, N. 1958a. “Çarşıkapıda Bulunan Prehistorik Keramik/The Prehistoric Pottery Found at Çarşıkapı”, İstanbul Arkeoloji Müzeleri Yıllığı/Annual of the Archaeological Museums of İstanbul 8: 29-30/74.
• FIRATLI, N. 1958b. “Tuzla’da Bulunan Prehistorik Keramik/Prehistoric Pottery Found at Tuzla”, İstanbul Arkeoloji Müzeleri Yıllığı/Annual of the Archaeological Museums of İstanbul: 30-31/74-75.
• FIRATLI N. 1978. “New Discoveries Concerning The First Settlement of Ancient İstanbul-Byzantion”, The Proceedings of the Xth International Congress of Classical Archaeology, Vol I. Ankara: 565-574.
• GÖKBİLGİN, M. T. 1950. “İstanbul”, İslâm Ansiklopedisi. İslâm Âlemi Tarih, Coğrafya, Etnografya ve Biyografya Lugati, C. 5. İstanbul: 1135-1185.
• HARMANKAYA, S. 1983. “Pendik Kazısı 1981”, IV. Kazı Sonuçları Toplantısı. Ankara: 25-30.
• KAMİL, T. 1982. Yortan Cemetery in the Early Bronze Age of Western Anatolia. BAR International Series 145. Oxford.
• KARAGEORGHIS, V. 1999. Ancient Cypriote Art in the Severis Collection. Athens.
• KARAGEORGHIS, V. 2000. Ancient Art from Cyprus. The Cesnola Collection in the Metropolitan Museum of Art. New York.
• KIZILTAN, Z. 2010. “Marmaray-Metro Projeleri Kapsamında Yapılan, Yenikapı, Sirkeci ve Üsküdar Kazıları/Excavations at Yenikapı, Sirkeci and Üsküdar within Marmaray and Metro Projects”, İstanbul Arkeoloji Müzeleri I. Marmaray-Metro Kurtarma Kazıları Sempozyumu Bildiriler Kitabı/İstanbul Archaeological Museums Proceedings of the 1st Symposium on MarmarayMetro Salvage Excavations (Ed. U. Kocabaş). İstanbul.
• MAGUIRE, L. C. 1991. The Classification of Middle Bronze Age Painted Pottery: Wares, Styles, Workshops?, Cypriot Ceramics: Reading the Prehistoric Record (Eds. J.A. Barlow/D.L. Bolger/B. Kling). Pennsylvania: 59-66.
• MALMGREN, K. 1999. The White Slip Ware from Klavdhia-Tremithos, Cypriot Archaeology in Göteborg (Ed. K.H. Niklasson). Jonsered: 77-96.
• MERİÇ, E. 2010. Jeoloji ve Arkeoloji. İstanbul ve Yakın Çevresinin 8500 Yıllık Geçmişinden Kesitler. İstanbul.
• NUR, A. 2008. Apocalypse. Earthquakes, Archaeology and the Wrath of God. Princeton.
• OGAN, A. 1940. “1937 Yılında Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan Topkapı Saray Hafriyatı/Les fouilles de Topkapı Saray, entreprises en 1937 par la seciètè d’Historie Turque”, Belleten IV/16: 317-328/329-335.
• ORTHMANN, W. 1966. “Keramik der Yortankultur in den Berliner Museen, Istanbuler Mitteilungen” 16: 1-26.
• ÖNCÜ, E. 2013. Greek – Roman Period, Stories from the Hidden Harbour. Shipwrecks of Yenikapı (Eds. B. Öztuncay/B. Coşkuner). İstanbul: 95-103.
• ÖZDOĞAN, M. 1992. “Tarihöncesi Dönemde İstanbul”, Semavi Eyice Armağanı, İstanbul Yazıları. İstanbul: 39-51.
• ÖZDOĞAN, M. 2008. “Tarihöncesi İstanbul. Yeni Bulgular Işığında İstanbul’un Tarihöncesine Bir Bakış”, Aktüel Arkeoloji 8: 74-84.
• ÖZDOĞAN, M. 2010a. “Tarihöncesi Dönemlerin İstanbulu, Bizantion’dan İstanbul’a” Bir Başkentin 8000 Yılı (Ed. K. Durak). İstanbul: 36-45.
• ÖZDOĞAN, M. 2010b. “Tarihöncesi Çağlarda İstanbul”, Kültürler Başkenti İstanbul (Ed. F. Başar). İstanbul: 2-11.
• ÖZGÜÇ, T. 1944. “Yortan Mezarlık Kültürüne Ait Yeni Buluntular”, Belleten VIII/29: 53-70.
• ÖZTUNCAY B. / COŞKUNER B. (Eds) 2013. Stories from the Hidden Harbour. Shipwrecks of Yenikapı. İstanbul.
• PASİNLİ, A. / UZUNOĞLU, E. / ATAKAN, N. / GİRGİN, Ç. / SOYSAL, M. 1994. “Pendik Kurtarma Kazısı”, IV. Müze Kurtarma Kazıları. Ankara: 147-163.
• PEKİN, A. K. 2007. Günışığında. İstanbul’un 8000 Yılı. Marmaray, Metro, Sultanahmet Kazıları. İstanbul.
• POLAT, M. A. 2013. “Neolithic Period”, Stories from the Hidden Harbour. Shipwrecks of Yenikapı (Eds. B. Öztuncay/B. Coşkuner). İstanbul: 77-93.
• SEVİN, V. 2003. Eski Anadolu ve Trakya. Başlangıcından Pers Egemenliğine Kadar. İstanbul.
• TEZCAN, H. 1989. Topkapı Sarayı ve Çevresinin Bizans Devri Arkeolojisi. İstanbul.
• TUNAY, İ. 2014. İstanbul’un Sur Kapıları. İstanbul