İKİ KITA ARASINDAKİ BAĞLANTI: GÜRCİSTAN, SAMTAVRO'DA YENİ DÖNEM ARAŞTIRMALARI

Yıl 2010, Sayı: 13, 313 - 334, 01.01.2010

Antonio Sagona Vakhtang Nıkolaıshvılı Claudia Sagona Clifford Ogleby Varsha Pılbrow Christopher Brıggs Gela Gıunashvılı Giorgi Manjegaladze

Öz

Tiflis'in 18 km kuzeyinde yer alan Samtavro, Kafkas İberya Krallığı'nın MÖ 300 - MS 580 başkentinin mezarlık alanıdır. 19. yüzyılın sonlarında Avusturyalılar ve Fransızlar tarafından kazılan mezarlık, Son Tunç ve Demir Çağı'nda MÖ 1600-300 yoğun bir şekilde, daha sonra Roma döneminde ve Ortaçağ'ın başların­da MS 100-500 kullanılmıştır.Gürcistan, antik zamanlardan beri doğu ve batı olmak üzere iki ayrı bölüm olarak algılanırdı. Klasik ve Ortaçağ yazarlarının da bu ayrımı belirttikleri bilinmektedir. Günümüzde hala doğu ve batı arasında etnik ve dilsel ayrım bulunmaktadır. İberya Krallığı Doğu Kafkasya'da, MÖ 300de başlayan ve MS 580yılın­da Sassanilerle olan karşılaşmada yenilgiye uğrayarak son bulan zengin bir krallıktı. Bu zaman süreci kap­samında 7 ayrı soydan 49 kralın, Roma ve Pers krallıklarıyla diplomatik ilişkileri sürdürdüğü bilinmekte­dir. MS 337de krallık hristiyanlığı kabul etmiş, bundan sonra Bizans İmparatorluğu ile yakın ilişkilere girmeye başlamıştı. İberya Krallığı halkı kimi Anadolu, kimi Transkafkas kökenli birçok etnik gruptan oluş­maktaydı. Kartli'nin başkenti Mtskheta, Helenistik dönemden beri anıtsal mimarisi, kamusal yapıları, hamamları ve villaları ile bilinmekteydi.2008-2009'da Samtavroda arkeolojik çalışmalara yeniden başlanmış, araştırma aşağıda belirtilen dört ayrı bölümden oluşmuştur: Arşiv ÇalışmasıSöz konusu yerleşimle ilgili önceden gerçekleştirilmiş projelere ait olan ve halen Mtskheta ve Tiflis Müzelerinde bulunan çok sayıda harita, çizim ve not içeren yazılı döküman ve arkeolojik buluntuların tara­narak değerlendirilmesine başlanmıştır. Jeomanyetik ÇalışmalarÖncelikle eski kazı çalışmalarında kullanılan ana ölçüm noktasının yeri saptanmış, buna göre kazılmış olan açmaların köşe noktaları kolaylıkla belirlenebilmiş ve böylelikle tüm veriler GPS sistemine aktarıla­bilmiştir. Jeofizik yöntemiyle yapılacak araştırmalarda GPR Ground Penetrating Radar sisteminin en uygun yöntem olduğu görülmüş ve mezarlığın yerinin bulunmasınd bu yöntemin kullanılmasına karar verilmiştir. Daha sonra tüm veriler GIS sistemine aktarılmıştır. Kazı Çalışmaları2008-2009 yılında kazılan mezarlar tipolojik olarak dört ayrı grupta ele alınabilir:Büyüklükleri 190 x 110 cm, derinlikleri 70 cm olan diktörtgen ya da trapezoid biçimli taş döşeli sandık mezarlar. Söz konusu mezarlar genelde ya doğu-batı ekseninde ya da güneydoğu-kuzebatı eks­eninde yerleştirilmiştir. İskeletlerden alınan radyokarbon örnekleri bu mezarların 5. ve 6. yüzyıllara tarihlendiklerini ortaya koymuştur.Büyüklükleri 190x 60 cm, derinliği 45 cm olan dar dikdörtgen mezarlar. Bu tür mezarların kenarları 10 adet pişmiş toprak levhadan tegulae yapılmıştır. Radyokarbon örneklerine göre bu tür mezarlar 2. yüzyılla 4. yüzyıl ortalarına tarihlenmektedir.Düz taşlar ile kapatılmış basit toprak çukur mezarlar.Tek bir örnek ile temsil edilen kilden yapılmış lahit mezar Mezar 36 . Söz konusu mezar büyük bir yapının tabanına gömülü şekilde bulunmuştur. Boyutları 197x 91 x 60 cm olan lahit, doğu-batı yönünde yerleştirilmiştir. Lahitin kuzeyi daha sonra buraya kazılan bir sandık mezar tarafından hasar görmüştür.Mezar buluntuları arasında takılar, cam şişeler, fbulalar ve antimon kaplı tunç aynalar, altın yüzükler, ucu altın kaplamalı kemik iğneler, taş ve camdan yapılmış boncuklar, gümüş ve tunç bilezikler sayılabilir. Fiziki Antropoloji ÇalışmalarıFiziki antropoloji çalışmaları sonucunda 24 mezarda en azından 60 birey olduğu saptanmıştır. Mezarlar­la ilgili olarak bireylerin cinsiyetleri, yaşları, uzunlukları ve sağlık durumları araştırılmıştır. Mezarlarda görülen önemli bir özellik, taş mezarın tekrar açılıp kemiklerin yerlerinden oynatılmasıdır. Bu durum, resmi olarak hristiyanlığa geçen bu toplulukta halen eski geleneklerin devam ettiğinin bir göstergesi olarak kabul edilebilir. Bu da Gürcistan'da bu dönemde mevcut olan politik bir ikilemi vurguladığından dikkat çekicidir.

Anahtar Kelimeler

Orta Kafkasya, Avrasya, ölü gömme geleneği, arşiv verileri

BRIDGING TWO CONTINENTS: RENEWED INVESTIGATIONS AT SAMTAVRO, GEORGIA

Öz

The vast necropolis at Samtavro, near Tbilisi, Georgia, is accorded primacy in the archaeology of the southern Caucasus for several reasons. Covering an area approximately 20 hectares, it is the largest burial ground in the Caucasus. Its longevity of use is also remarkable. First utilised as a cemetery in the third millennium BC, it peaked during the Late Bronze and Iron Ages, and again in the late Roman and late Antique periods. The cemetery was also intensely used, as is shown by the proximity of the burials, often packed closely together, and, in some cases, stratified. Finally, Samtavro was the main burial ground at Mtskheta during the Iberian Kingdom and witnessed the implantation of Christianity in the fourth century BC. Curiously, though, the burial traditions from the fourth and fifth centuries are not those usually associated with Christian burial practice elsewhere. This paper reports on the results of the first twoyears of renewed excavations carried out by the Georgian National Muse­um and The University of Melbourne1

Anahtar Kelimeler

Central Caucasus, Eurasia, mortuary practice, legacy data

Kaynakça

• Abramishvili, R., 2003.
• History of Human Life Span and Mortality. Akademiai Kiado. Apakhidze, A., ed., 1978.
• Mtskheta II. Archeologiuri -kvleva dziebis shedegebi: Didi mtskhetis adrerkinis, antikuri da adrefeodalurixanis arqe- ologiuri dzegelebi/Mtskheta II. The Results of Archaeolog- ical Investigations: Archaeological Sites of Great Mtskheta of Early Iron, Classical and Medieval Period. Metsniereba. Untersuchungen über die ältesten Gräber- und Schatzfunde inKaukasien (Zeitschrift für Ethnologie Supplement): 27ı A . Asher & Co. Berry, A . C. and R . J . Berry, 1967.
• Archaeological Landscapes of Transcaucasia: Environ- ment, Power and Place in Tbilisi and Mtskheta. Unpub- lished Doctoral Thesis, The University of Melbourne. Braund, D., 1994.
• Georgia in Antiquity: A History of Colchis and Transcau- casian Iberia, 550BC-AD 562. Clarendon Press. Buikstra, J . E . and D . Ubelaker, 1994.
• Standards for Data Collection from Human Skeletal Remains. Arkansas Archaeological Survey Research Series No. 44, Arkansas Archaeological Survey. Apakhidze, A., ed., 1985.
• Mtstketa VII. Archeologiuri kvleva dziebis shedegebi: didi mtskhetis adrerkinis, antikuri da adrefeodalurixanis arqe- ologiuri dzeglebi/Mtstketa VII. The Results of Archeolorf- cal Investigations: The Archaeological Sites of Great Mtskheta Early Iron, Classical and Medieval period. Met- sniereba. Chantre, E . , 1881.
• Recherches Paléoethnologiques dans La russie Méridionale et spécialement au Caucase et Crimée. H . Georg. Chantre, E . , 1886.
• Recherches anthropologues dans le Caucase, Tome 2, Periodprotohistorique. C. Reinwald, H . Georg. Apakhidze, A., G . Gobedzhishvili, A . Kalandaze and G . Lomtatidze, 1955.
• Mtskheta I . Archeologiuri-kvleva dziebis shedegebi: armaziskhevis arqeologiuri dzegelebi 1937-1946 ww. Gatxre- bis mixedvit/ Mtskheta I . The Results of Archaeological
• Investigations: The Sites of Armaziskhevi, Based on the Excavations 1937-1946. Saqartvelos mecnierebata akademiis gamomcemloba. Bass, W. M., 1987.
• Human Osteology: A Laboratory and Field Manual. Mis- souri Archaeological Society, Inc. Bayern, F., 1885a.
• The Fall of the Roman Empire. Macmillan. Ivashenko, M., 1980.
• Mtskheta III. Resultati Arkheologicheskikh Isledovanie: Samtavrskie Pogrebenie I-IIIv.v./ The Results ofArcheo- logical Investigations. Samtavro Burials ofI-III Centuries. Metsniereba. Kalandadze,A., 1980.
• Mtskheta IV. Archeologiuri -kvleva dziebis shedegebi: Sam- tavros tsina antikurixanis arqeologiuri dzegelebi/Mtskheta IV. The Results of Archaeological Investigations: Samtavro Sites ofbefore Classical Period. Metsniereba. Kalandadze,A., 1981.
• Period, I I Mtskheta. The Results of Archaeological Investi- gations of1977-78. Metsniereba. Kalandadze,A., 1982.
• Mtskheta VI. Archeologiuri-kvleva dziebis shedegebi: I Samtavros samarovnis tsina antikuri xanis arqeologiuri dzegelebi, I I Mtskheta 1976-79 tslebis savele-arqeologiuri kvleva-dziebis shedegebi/ Mtskheta VI. The Results of
• Archaeological Investigations: I Samtavro sites ofbefore Classical Period, I I Mtskheta. The Results of Archaeologi- cal Investigations of1976-78. Metsniereba.
• Kenney, A . R . and O. Y . Rieger, 2000.
• The Human Skeleton in Forensic Medicine. Charles C. Thomas. Lovejoy, C. O., R . S. Meindl, T . R . Pryzbeck and R . Mensforth, 1985.
• Global History of Health Project: Data Collection Codeı book. Downloadable from: http://globalsbc.ohio-state.edu/ Mitchell, S., 2007.
• A History of the Later Roman Empire AD 284-641. Black- well Publishing. Steele, D . G . and C. A . Bramblett, 1988.
• The Anatomy and Biology of the Human Skeleton. Texas A & M University Press. Rapp, Jr. S. H., 2003.
• Studies in Medieval Georgian Historiography: Early Texts and Eurasian Contexts (Corpus Scriptorum Christianorum Orientalum 601). Peeters. Stewart, T . D., 1979.
• Essentials of Forensic Anthropology: Especially as Developed in the United States. Charles C. Thomas. Suchey, J . M., S. T . Brooks and D . Katz, 1988.
• Instructions For Use of the Suchey-Brooks System For Age Determination of the Female Os Pubis. Instructional Mate- rials Accompanying Female Pubic Symphysial Models of The Suchey-Brooks System. Fort Collins, Colorado. Thomson, R . W., 1996.
• Rewriting Caucasian History: The Medieval Armenian http://www.census.gov/ipc/www/idb/ Adaptation of the Georgian Chronicles (The Original Geor- gian Text and the Armenian Adaptation). Clarendon Press. W. J . Barrow Research Laboratory, 1964. Toumanoff, C., 1963.
• Studies in Christian Caucasian History. Georgetown Uni- versity Press. Ubelaker, D., 2008.
• Human Skeletal Remains: Excavation, Analysis, Interpre- tation. Aldine Transaction. U.S. Census Bureau, 2010.
• U.S. Census Bureau: International Data Base (IDB). U.S. Census Bureau. Permanence/Durability of the Book, Vol. II. Test Data of Naturally Aged Papers. W. J . Barrow Research Laboratory Publications, No. 2. Richmond, V A , W. J . Barrow Research Laboratory. Trotter, M., 1970.
• Permanence/Durability of the Book, Vol. V . Strength and Other Characteristics of Book Papers, 1800-1899. W. J . Bar- row Research Laboratory Publications, No. 5. Richmond
• V A , W. J . Barrow Research Laboratory. W. J . Barrow Research Laboratory, 1974.
• Permanence/Durability of the Book, Vol. V I I . Physical and Chemical Properties of Book Papers, 1507-1949. W. J .
• Barrow Research Laboratory Publications, No. 7. Richı mond, V A , W. J . Barrow Research Laboratory. Wright, R., 2009.
• Guide to using the CRANIDprograms CR6aInd: ForLinı ear and Nearest Neighbours Discriminant Analysis. Retrieved January 22, 2010 from http://www.box.net/shared/static/n9q0zgtr1y.