İSFAHAN HARUN VELAYAT TÜRBESİ’NDE BULUNAN FİGÜRLÜ KAĞITLARDA ARKEOMETRİK ANALİZLER

Yıl 2021, Sayı: 28, 103 - 124, 14.09.2021

Negin Derakhshan Houreh Ali Akın Akyol

https://doi.org/10.22520/tubaar.2021.28.006

Öz

Harun Velayat Türbesi’nde (İsfahan, İran) Kaçar Dönemi’ne ait duvar resmi kompozisyonu içinde bulunan figürlü
dört kağıt objenin korumasına yönelik malzeme özellikleri, türleri ve bozulmaları arkeometrik yöntemlerle tespit
edilmiştir. Çalışma kapsamında figürlü kâğıtlarda; kâğıdın üzerinde bulunduğu sıva, kağıdı sıvalı yüzeye bağlayan
yapıştırıcısı, kağıdın türü, üzerindeki figürler (1 ve 2 nolu kağıtlarda) ve yazıları (3 ve 4 nolu kağıtlarda) oluşturan
pigmentler incelenmiştir. Kaçar Dönemi’ne ait figürlü kağıtların detayı ve bozulmaları yerinde fotoğraflanıp sonrasında
çizimleri alınarak belgelenmiştir. Arkeometrik incelemeler; spot testler, pH testi, Taramalı Elektron Mikroskobu
(SEM-EDX) ile Yüksek Performanslı Sıvı Kromatografisi (HPLC) analizlerini içermektedir. Gerçekleştirilen
analizlerin sonucunda figürlü kağıtların daha önce de restorasyon geçirdiği anlaşılmıştır. Bununla birlikte, kağıtların
üzerine ilk önce resim yapıldığı ve yazı yazıldığı daha sonra da bir yapıştırıcıyla sıva üzerine yapıştırılmış olduğu
belirlenmiştir. Kağıtlarda yapıştırıcı ve vernik olarak hayvan tutkalı kullanılmıştır. Hayvan tutkalı kullanımı zaman
içerisinde, bir yandan kağıtları korurken, renk değişimi ve kağıt üzerine lekelenmeye sebep olmuştur. pH testine göre
kağıtların asiditesi (pH: 5) yüksektir. Kağıdın üzerine yapıştırılmış olduğu sıva da alçı içeriklidir. Kağıtlar, birbirine
yapıştırılmış en az iki kat kağıt içermektedir. Kağıdın lif analizi ile, el yapımı kenevir kökenli olduğu belirlenmiştir.
Kağıt üzerinde yazıyı ve figürleri oluşturan pigmentlerin analizlerinin sonucunda; siyah renkli olanların kökeninin is,
kırmızının demir oksit ve mavi/yeşil renkli olanların ise Prusya mavisi olduğu anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İsfahan, Harun Velayat Türbesi, Kaçar Dönemi, Duvar Resminde Figürlü Kağıt, SEM-EDX

Kaynakça

• AFŞAR MUHACIR, K. 2005. İran Sanatçısı ve Modernit, Sanat Üniversitesi Yayınları, Tahran.
• ASLANI, H. 2006. “Ali Kapu Sarayı Kakma Süslemeleri Uygulama Yöntemi”, Gülistan Honar Dergisi, 5: 123-130.
• EDWARDS, H.G.M. / VANDENABEELE, P. 2012. Analytical Archaeometry Selected Topics, The Royal Society of Chemistry, Thomas Graham House, UK.
• FEIGL, F. 1947. Qualitative Analysis by Spot Tests, Elsevıer Publishing Company, New York & Amsterdam.
• GETTY TRUST POSTGRADUATE FELLOW, 2002. A Pigment Particle & Fiber Atlas for Paper Conservators, Graphics Conservation Laboratory, Cornell University, Ithaca.
• GODAR, A. 1989. İran’ın Eserleri IV, (Çev. A. Sarvghad Moghaddam), Astani Kudüs Razavi Yayınları, Horasan.
• GÜNEY, H. 2017. “Jeoloji ve Gemoloji Bilimlerinde Kullanılan Tahribatsız Arkeometrik Yöntemler ve Cihazların Günümüz Arkeoloji Biliminde Kullanımı ve Gerekliliği”, International Journal Of Interdisciplinary And Intercultural Art, 2(2): 89-98.
• HOMAI, A.C. 2005. İsfahan Tarihi (Binalar Ve Eserler), Nima Neşr Yayınları, Tahran.
• ISENBERG, I.H. 1967. Pulp and Paper Microscopy, The Institute of Paper Chemistry, Second printing, Appleton & Wisconsin.
• JUNGREIS, E. 2006. Spot Test Analysis, Encyclopedia of Analytical Chemistry, Online, by John Wiley & Sons, Ltd. (DOI: 10.1002/9780470027318.a8111).
• KIANI, M.Y. 1997. İslami Dönem Süslemeleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Tahran.
• KUDEB LABORATUVAR EL KİTABI, 2009. Restorasyon ve Konservasyon Laboratuvarı, (Ed. N. Alkan; E. Çağıran; H. Ö. Ersan ve M. Eruş), İBB KUDEB Yayını, İstanbul. MAHIRELNAKIŞ, M. 1983. İran’da Çini İşlemesi. I. cilt, Riza Abbasi Müzesi Yayınevi, Tahran.
• MEKINEJAD, M. 2008. İslam Dönemi’nde İran Sanat Tarihi (Mimari Süslemeler), Üniversitelerde İnsan Bilimleri Kitapları Yayınevi (SAMT), Tahran.
• PAKBAZ, R. 2006. Geçmişten Günümüze Kadar İran Ressamlığı, Zarin ve Simin Yayınları, Tahran.
• SCHREINER, M. / MELCHER, M. / UHLIR, K. 2007. Scanning Electron Microscopy and Energy Dispersive Analysis: Applications in the Field of Cultural Heritage, Analyses Bioanalytical Chemistry, 387:737– 747 (DOI 10.1007/s00216-006-0718-5).
• THE ROYAL SOCIETY OF CHEMISTRY. 2012. Analytical Archaeometry: Selected Topics, (Ed. H. Edwards and P. Vandenabeele), Published by The Royal Society of Chemistry, Cambridge, UK.
• WATSON, A. 2003. İran`da Altınsı Çömlekler, (Çev. Ş. Zakir.), Srouş Ya- yınları, Tahran.