CONSTANTİNOPOLİS’İN HİNTERLANDININ GEÇ ANTİK DÖNEM TİCARETİNE BİR BAKIŞ

Yıl 2021, Cilt 0, Sayı 29, 73 - 94, 31.12.2021

Ülkü KARA

https://doi.org/10.22520/tubaar.911706

Öz

Çalışmada, Antik dönem ve sonrasında gerçekleştirilen ticaret/tedarik ile birlikte bölgenin ekonomik yapısını gösteren en önemli kanıtlardan biri olan amphoralardan yola çıkılmış ve Constantinopolis’in hinterlandı olan Küçükçekmece Göl Havzası’nın (Bathonea?) Geç Roma – Erken Bizans dönemi tüketim özelliklerine yoğunlaşılmıştır. Amphora tiplerinin detaylı incelenmesi sayesinde hangi ürünü taşıdıkları, nereden yola çıktıkları gibi sorular özelinde ilgili yerleşimin gündelik hayatına dair bulgulara ulaşılabilmektedir. Güncel bilgilere dayanarak yerleşimde herhangi bir amphora üretimi ile karşılaşılmamıştır. Tespit edilen amphoraların üretim merkezleri ve Akdeniz ve Karadeniz çevresindeki dağılımı karşılaştırılmış; amphora kronolojisi ve taşıdıkları ürünlerin çeşitleri incelenmiştir. Gerek amphoralar gerekse de amphoralar üzerindeki mühür ve çeşitli yazıtlar birlikte ele alınarak, yerleşimin ticaretine/tedariğine dair değerlendirmeler yapılmıştır. Elde edilen veriler doğrultusunda yerleşimin Constantinopolis ile olan ticari ve tüketimsel bağlantısı açıkça görülebilmektedir. Yerleşimdeki en büyük yoğunluğu Kilikia (LRA 1) ve çoğunlukla Ege (LRA 2) üretimi amphoralar meydana getirmektedir. Bunun dışında karşılaşılan amphora tipleri ise, Doğu Akdeniz, Kuzey Afrika ve Doğu Karadeniz’den gelen gruplardan oluşmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Constantinopolis, Küçükçekmece Göl Havzası (Bathonea ?), Geç Antik, Amphora, Mühür, Ticaret, Tedarik

Kaynakça

• ABADIE-REYNAL, C. 1989. “Les amphores protobyzantines d’Argos, IVe – VIe siècles”. Recherches sur la céramique byzantine BCH.Suppl.18: 47-56.
• ADAN-BAYEWITZ, D. 1986. “The Pottery from the Late Byzantine Building and its Implications”. Excavations at Caesarea Maritima: 1975, 1976, 1979: Final Report. Levine, L. I. ve Netzer, E. (Eds.) Jerusalem: 90-131.
• VAN ALFEN, P. G. 1996. “New light on the 7th-century Yassi Ada shipwreck. Capacities and standard sizes of LRA 1 amphoras”. JRA 9: 189-213.
• ARTHUR, P. 1989. “Aspects of Byzantine economy: An evaluation of amphora evidence from Italy. Recherches sur la céramique byzantine”. BCH Suppl.18: 79-93.
• ASAL, R. 2010. “Yenikapı Marmaray ve Metro Kurtarma Kazıları Buluntuları Işığında İstanbul’un Roma ve Bizans Dönemi Deniz Ticareti” (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Edirne)
• ATİK, Ş. 2018. “Küçükçekmece Göl Havzası (Bathonea?) Buluntuları Işığında Sosyal Yaşam Kurguları”. Bütün Yollar Avcılardan Geçer. İstanbul: 229-242.
• AUTRET, C. / YAĞCI, R. / RAUH, N. K. 2010. “Soli/Pompeiopolis’de LRA 1 Amphora Fırını Alanı / An LRA 1 Amphora Kiln Site at Soli/Pompeiopolis”. ANMED 8: 203-207.
• AYDINGÜN, Ş. 2017a. “Nehir-Göl-Deniz Birleşiminde bir kazı yeri (ilk beş yıllık çalışma)”. İstanbul Küçükçekmece Göl Havzası Kazıları-Excavations of Küçükçekmece Lake Basin (Bathonea). Aydıngün, Ş. (Ed.), İstanbul: 1-68.
• AYDINGÜN, Ş. 2017b. “Bathonea ismi üzerine veriler ve yorumlar”. İstanbul Küçükçekmece Göl Havzası Kazıları-Excavations of Küçükçekmece Lake Basin (Bathonea). Aydıngün, Ş. (Ed.), İstanbul: 69-94.
• AYDINGÜN, Ş. / AYDINGÜN, H. / ÖNİZ, H. 2014. “Küçükçekmece lake's basin antique harbours”. BYZAS 19, Harbors and Harbor Cities in the Eastern Mediterranean from Antiquity to the Byzantine Period: Recent Discoveries and Current Approaches, Ladstatter, S., Pirson, F. ve Schmidts, T. (Eds.): 427-444.
• AYDINGÜN Ş. / ATİK Ş. / AYDINGÜN H. / KARA, Ü. / ENEZ, A. / KAYA, D. 2020. “Küçükçekmece Göl Havzası (Bathonea) Kazıları 2018 Yılı Çalıșmaları”. 41. KST 2019, 4. Cilt: 243-255.
• AYTEK, A. / KIZILARSLANOĞLU, H. A. 2018. “Elaiussa Sebaste Üretimi “Geç Roma 1” Amforalarının Geleneksel Tipoloji ve Geometrik Morfometrik Analizlerle Değerlendirilmesi”. MASROP E-Dergi 12/2: 16-44.
• BASS, G. F. 1982. “Pottery”. Yassı Ada. Vol. 1, College Station: 155-189.
• BEZECZKY, T. 2013. The amphorae of Roman Ephesus, Wien.
• BONIFAY, M. 1986. “Observations sur les amphores tardives à Marseille d’après les fouilles de la Bourse (1980-1984)”. RAN 19: 269-305.
• BONIFAY, M. / PIERI, D. 1995. “Amphores du 5e au 7e s. à Marseille: Nouvelles données sur la typologie et le contenu”. JRA 8: 94-119.
• CONDURACHI, E. / POPESCU, E. 1960. “Şantierul Arheologic Histria”. Materiale şi cercetări arheologice 7: 227-271.
• CRAWFORD, J. S. 1990. The Byzantine shops at Sardis. Cambridge Mass.; London.
• DEMESTICHA, S. 2000. “The Paphos kiln. Manufacturing techniques of LR 1 amphoras”. RCRF Acta 36: 549-554.
• DEMESTICHA, S. 2003. “Amphora production on Cyprus during the late Roman period”. VIIe Congres International sur la Céramique Médievale en Mediterranee, Thessaloniki, 11-16 Octobre 1999. Athena: 469-476.
• DEMESTICHA, S. 2005. “Some thoughts on the production and presence of the Late Roman amphora 13 on Cyprus”. Trade relations in the eastern Mediterranean from the late Hellenistic period to late Antiquity: 169-178.
• DIAMANTI, C. 2010a. Local production and import of amphoras at Halasarna of Kos island (5th-7th c.): Contribution to the research of the production and distribution of the Late Roman/Proto-Byzantine amphoras of the Eastern Mediterranean, Athena.
• DIAMANTI, C. 2010b. “Stamped Late Roman/Proto-Byzantine Amphoras from Halasarna of Kos”. RCRF Acta 41: 1-8.
• DIAMANTI, C. 2015. “Amphora Production at the Aegean Sea during the 5th-7th Centuries. The Case of a Workshop at Paros Island: Preliminary Results”. Tourner autour du pot ...: Les ateliers de potiers médiévaux du Ve au XIIe siècle dans l’espace européen : actes du colloque international de Douai (5-8 octobre 2010). Caen: Presses Universitaires de Caen: 541-545.
• DIAMANTI, C. 2016. “The Late Roman Amphora Workshops of Paros Island in the Aegean Saea”. RCRF Acta 44: 691-697.
• DIAMANTI, C. / KOUZELI, K. / PETRIDIS, P. 2014. “Archaeology and Archaeometry in Late Roman Greece: the Case of Mainland and Insular Settlements, Workshops and Imports”, LRCW 4, vol.I.: 81-192.Bottom of Form
• DIDIOUMI, S. 2014. “Local pottery production in the island of Cos, Greece from the early Byzantine Period. A preliminary report”. LRCW 4, vol.I: 169-180.
• DIXNEUF, D. 2011. Amphores égyptiennes: Production, typologie, contenu et diffusion (IIIe siècle avant J.-C. - IXe siècle après J.-C.), Alexandrie.
• EMPEREUR, J.-Y. 2018. “The Late Roman amphorae found in Amathus harbour”, The Hellenistic Harbour of Amathus Underwater excavations 1984-1986, vol.2: 181-190.
• EMPEREUR, J.-Y. / PICON, M. 1989. “Les régions de production d’amphores impériales en Méditerranean Orientale”. Amphores Romaines Et Histoire Économique: Dix Ans De Recherche: Actes Du Colloque De Sienne, 22-24 Mai 1986: 223-248. 
• EMPEREUR, J. / VERLINDEN, C. 1987. “The underwater excavation at the ancient port of Amathus in Cyprus”. IJNA 16: 7-18.
• FERRAZZOLI, A. F. / RICCI, M. 2010. “Un Centro di Produzione delle Anfore LR 1: Elaiussa Sebaste in Cilicia. Gli Impianti, Le Anfore”. LRCW 3, vol.II: 815-826.
• FOURNET, J-L. / PIERI, D. 2008. “Les dipinti amphoriques d’Antinoopolis”. Antinoupolis I, Istituto papirologico G. Vitelli, Bastianini, G. ve Pitaudi, R. (Eds.): 175-216.
• GEROUSI, E. 2014. “A late Roman workshop at Dilesi in Boeotia”. LRCW 4, vol.I.: 193-201.
• GRACE, V. 1979. Amphoras and the ancient wine trade, Princeton; N.J
• GÖKÇAY, M. M. 2007. “Yenikapı Kazıları / Metro-Marmaray Projesi”. İdol 34: 16-27.
• HAUTUMM, W. 1. 1981. Studien zu Amphoren der spätrömischen und frühbyzantinischen Zeit, Fulda.
• HAYES, J. W. 1983. “The Villa Dionysos Excavations, Knossos: The Pottery”. ABSA 78: 97-169.
• HAYES, J. W. 1992. Excavations at Saraçhane in Istanbul, vol. 2: Pottery, Princeton.
• HJOHLMAN, J. 2005. “Pyrgouthi in Late Antiquity”. Pyrgouthi: A rural site in the Berbati Valley from the early Iron Age to Late Antiquity: excavations by the Swedish Institute at Athens 1995 and 1997. Eds. J. Hjohlman, A. Penttinen & B. Wells, Stockholm: 127-266.
• IACOMI, V. 2010. “Some Notes on Late-Antique Oil and Wine Production in Rough Cilicia (Isauria) on the Light of Epigraphic Sources: Funerary Inscriptions from Korykos, LR 1 Amphorae Production in Elaiussa Sebaste and the Abydos Tariff”. Eds. Ü. Aydınoğlu & A. K. Şenol, Antik çağda Anadolu’da zeytinyağı ve şarap üretimi: 19-32.
• INAIŠVILI, N. / VASHAKIDZE, N. 2010. “Typology and Chronology of Greek, Roman and Early Byzantine Amphorae from Petra-Tsikhisdziri”. PATABS I, production and trade of amphorae in the Black Sea: 151-152, pl. 81-86.
• INAIŠVILI, N. / KHALVASHI, M. 2011. “Byzantine Amphorae from Southwestern Georgia”. PATABS II, production and trade of amphorae in the Black Sea: 265-270, pl. XXI-XXII.
• JAPP, S. 2014. “Micaceous water jars in Pergamon: a specific variant of the Late Roman 3 amphora”. LRCW 4, vol.I.: 143-149.
• KARA, Ü. 2015. “Yenikapı Limanı’nda Ele Geçen Damgalı Amphoralar”. Antikçağ’da Doğu Akdeniz’de Zeytinyağı ve Şarap Üretimi. Diler, A., Şenol, A. K. ve Aydınoğlu, Ü. (Eds.), İzmir: 243-250.
• KARA, Ü. 2016. “Küçükçekmece Göl Havzası Arkeolojik Kazılarında Yürütülen Amphora Çalışmaları”. TINA Denizcilik ve Arkeoloji Dergisi 6: 48-63.
• KARA, Ü. 2017. “Küçükçekmece Göl Havzası (Bathonea?) Kazıları’nda Ele Geçen Dipintolu LR 2 ve Damgalı LR 13 Amphoraları”. İstanbul Küçükçekmece Göl Havzası Kazıları-Excavations of Küçükçekmece Lake Basin (Bathonea). Aydıngün, Ş. (Ed.), İstanbul: 277-285.
• KARA, Ü. 2019. “Geç Antik Çağ’da (M.S. 4. - 7. yüzyıl) Doğu Akdeniz’de Üretilen Ticari Amphoralarda Dipinti, Graffiti ve Mühür Kullanımı” (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir)
• KARA, Ü. 2020. “A Group Of One-Handled “Sardis Type” Amphorae From The Excavations at Küçükçekmece Lake Basin (Bathonea ?)”, OLBA XXVIII: 421-438.
• KARA, Ü. (baskıda). “Geç Antik Çağ Amphoralarında Görülen Yazıt ve Mühürler Işığında Annona Sistemi: LRA 1, LRA 2, LRA 3 ve Zeest 80”.
• KARAGIORGOU, O. 2001. “LR 2: A container for the military annona on the Danubian border?” Economy and Exchange in the East Mediterranean during Late Antiquity, Proceedings of a Conferance at Somerville College, Oxford, 29th May 1999, Kingsley, S. ve Decker, M. (Eds.): 129-166.
• KARAGÖZ, Ş. 2007. “Üsküdar, Gerçeğe Dönüşen Kent”. ArkeoAtlas 6: 162-167.
• KARCI-AĞLAR, G. 2015. “Smyrna Agorası’nda Ele Geçen Ticari Amphoralar (1998-2006 Kazıları)” (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir)
• KASSAB-TEZGÖR, D. / AKKAYA, M. 2000. “Les amphores "Pseudo-Colchidiennes" du musée de Samsun”. Anatolia Antiqua 8: 127-141.
• KEAY, S. J. 1984, Late Roman amphorae in the western Mediterranean: A typology and economic study: the Catalan evidence, Vol.I-II, Oxford.
• KINGSLEY, S. 2001. “The Economic Impact of the Palestinian Wine Trade in Late Antiquity”. Economy and Exchange in the East Mediterranean during Late Antiquity, Proceedings of a Conferance at Somerville College, Oxford, 29th May 1999, Kingsley, S. ve Decker, M. (Eds.): 44-68.
• KIRWAN, L. P. 1938. “Inscriptions”. The royal tombs of Ballana and Qustul, Text. Emery, W. B. ve Kirwan, L. (Eds.), Cairo: 400-405, pl. 117-118. KOUVELI, A. G. 2014. “Excavations for the new Acropolis Museum in Athens: Amphorae from a domestic well of a Late Roman house”. LRCW 4, vol.I.: 749-759.
• LANG, M. 1955. “Dated jars of Early Imperial Times”. Hesperia 24/4: 277-285, pl. 79-80.
• LOMITASHVILI, D. / COLVIN, I. 2010. “Late Roman Early Byzantine Kilns and Production from Nokalakevi – Archaeopolis”. PATABS I, production and trade of amphorae in the Black Sea: 35-38, pl. 19-22.
• MANNING, S. W. / MONKS, J. S. / SEWELL, D. A. / DEMESTICHA, S. 2000. “Late Roman Type 1a amphora production at the Late Roman site of Zygi-Petrini, Cyprus”. RDAC: 233-257.
• MEGAW, A. H. S. / JONES, R. E. 1983. “Byzantine and Allied Pottery: A Contribution by Chemical Analysis to Problems of Origin and Distribution”. ABSA 78: 235-263.
• MINCHEV, A. 2011. “Early Byzantine Amphorae with Graffiti and Christian Stamps from a Shipwreck in the Bay of Varna (Bulgaria)”. PATABS II, production and trade of amphorae in the Black Sea:143-159.
• OPAIT, A. 1987. “Amfore romane de mare capacitate. Consideraţii tipologice”. Studii şi cercetări de istorie veche şi arheologie 38: 245–258.
• OPAIT, A. 1998. “New pottery from the circular harbour of Carthage”. CEDAC Carthage Bulletin 18: 21-35.
• OPAIT, A. 2004a. “The eastern Mediterranean amphorae in the province of Scythia”. Transport amphorae and trade in the Eastern Mediterranean. Acts of the international colloquium at the Danish Institute at Athens, september 26-29, 2002: 293-308.
• OPAIT, A. 2004b.  Local and imported ceramics in the Roman province of Scythia (4th-6th centuries AD): Aspects of economic life in the province of Scythia, Oxford.
• OPAIT, A. 2015. “Some East Pontic amphorae of Roman and Early Byzantine time”. The Danubian lands between the Black, Aegean and Adriatic Seas (7th century BC - 10th century AD): 283-291.
• OPAIT, A. 2017. “On the local production and imports of wine in the Pontic and Lower Danube regions (1st century bc to 7th century ad). An overview”. LRCW 5, vol.II.: 579-612.
• OPAIT, A. / PARASCHIV, D. 2013. “On the Wine, Olive Oil and Fish Supply of the Countryside in Roman Dobrudja (1st-3rd Centuries AD)”. Pontica 46, 2013, Suppl.2: Patabs III, production and trade of amphorae in the Black Sea: 317-336.
• OPRIŞ, I. C. 2003.  Ceramica romană târzie şi paleobizantină de la Capidava în contextul descoperirilor de la Dunărea de Jos. Secolele IV - VI p.Chr., Bucureşti.
• OUTSCHAR, U. 1993.  “Produkte aus Ephesos in alle Welt?”, Wien, ÖAI, Berichte und Materialien 5/2: 47-52.
• ÖNİZ, H. 2017. “Küçükçekmece Göl Sonar Tarama Çalışmaları”. İstanbul Küçükçekmece Göl Havzası Kazıları-Excavations of Küçükçekmece Lake Basin (Bathonea), Aydıngün, Ş. (Ed.), İstanbul: 167-180.
• PANELLA, C. 1986. “Oriente ed occidente: Considerazioni su alcune anfore egee di età imperiale a Ostia”. BCH Suppl.13: 609-636.
• PAPADOPOULOS, J. K. 1989. “Roman Amphorae from the Excavations at Torone”. AE 128: 67-103.
• PAPAVASSILIOU, Ε. / SARANTIDIS K. / PAPANIKOLAOU, E. 2014. “A ceramic workshop of the Early Byzantine period on the island of Lipsio in the Dodecanese (Greece): Preliminary approach”. LRCW 4, vol.I.: 159-168.
• PARASCHIV, D. 2006.  Amfore romane şi romano-bizantine în zona Dunării de Jos (sec: 1 – 7 p. Chr.), Iaşi.
• PEACOCK, D. P. S. 1984. “Amphorae: Typology and Chronology”. The avenue du President Habib Bourguiba, Salammbo: 2. (1. The avenue du President Habib Bourguiba, Salammbo.), Fulford, M. G. ve Peacock, D. P. S. (Eds.), Sheffield: 116-128. PEACOCK, D. P. S. / WILLIAMS, D. F. 1986.  Amphorae and the Roman economy: An introductory guide, London.
• PIERI, D. 2005. Le commerce du vin oriental à l’époque byzantine (Ve-VIIe siècles): Le témoignage des amphores en Gaule, Beyrouth.
• POPESCU, E. 1976.  Inscriptiile grecesti si latine din secolele IV-XIII descoperite în România, Bucarest.
• PORTALE, E. / ROMEO, I. 2000. “Le anfore locali di Gortina ellenistica e romana”. RCRF Acta 36: 417-426.
• RADULESCU, A. 1973. “Amfore Cu Inscriptii de la Edificiul Roman cu Mozaic Din Tomis”. Pontica VI: 193-207.
• RAUTMAN, M. L. 1995. “Two late Roman wells at Sardis”. ASOR 53: 37-84.
• REYNOLDS, P. 2005. “Levantine amphorae from Cilicia to Gaza: a Typology and Analysis of Regional Production Trends from the 1st to 7th Centuries”. LRCW 1: 563-612.
• RIGOR, Y. 1981. “Méthode géométrique simple de calcul du volume des contenants céramiques”. DAM 4: 193-194.
• RILEY, J. A. 1979. “The coarse pottery from Berenice”. Excavations at Sidi Khrebish, Benghazi (Berenice), vol.II: 91-467.
• RILEY, J. A. 1981.  “The pottery from the cisterns 1977.1, 1977.2, 1977.3”. Excavations at Carthage conducted by the University of Michigan 6: 85-124.
• ROBINSON, H. S. 1959. Pottery of the Roman period: Chronology. Princeton, N.J.
• ROTHSCHILD-BOROS, M. C. 1981. “The Determination of Amphora Contents”. Archaeology and Italian society. Prehistoric, Roman and medieval studies: 79-89.
• RUDOLPH, W. / SHEEHAN, M. 1979. “Excavations at Porto Cheli and vicinity. Preliminary report, 5. The early Byzantine remains”. Hesperia 48: 294-324. SAGUI, L. 1998. “Il deposito della Crypta Balbi: una testimonianza imprevedibile sulla Roma de VII secolo?”. Ceramica in Italia: VI-VII secolo. Atti del convegno in onore di John W. Hayes. Roma, 11-13 maggio 1995: 305-330.
• SAGUI, L. 2001. “Anfore”. Roma. Dall’antichità al medioevo. Archeologia e Storia nel Museo Nazionale Romano Crypta Balbi: 291-294.
• SAGUI, L. / RICCI M. / ROMEI, D. 1997. “Nuovi Dati Ceramologici per la Storia Economica di Roma tra VII e VIII Secolo”. La céraque médiévale en Méditerranée, Actes du Vıe congres de L’aiecm2 Aix-en-Pronevce 13-18 novembre 1995: 35-48.
• SAYAR, M. H. 2017. “Geç Antik Çağ’da İstanbul’un Batısındaki Arazinin Tarihi Coğrafyası”. İstanbul Küçükçekmece Göl Havzası Kazıları-Excavations of Küçükçekmece Lake Basin (Bathonea), Aydıngün, Ş. (Ed.), İstanbul: 111-117.
• SCORPAN, C. 1975. “Ceramica romano-bizantină de la Sacidava”. Pontica 8: 263-313.
• SLANE, K. W. / SANDERS, G. D. 2005. “Corinth. Late Roman horizons”. Hesperia 74: 243-297.
• STANISLAWSKI B. 2017, “The destination port of the way from the Varagians to the Greeks, a centre of ‘Bizantinization’ of the Rus’ community”. İstanbul Küçükçekmece Göl Havzası Kazıları-Excavations of Küçükçekmece Lake Basin (Bathonea). Aydıngün, Ş. (Ed.), İstanbul: 445-463.
• SODINI, J. 1993. “La contribution de l’archéologie à la connaissance du monde byzantin (4e-7e siècles)”. DOP 47: 139-184.
• SWAN, V. G. 2010. “Dichin (Bulgaria): the destruction deposits and the dating of Black Sea amphorae in the fifth and sixth Centuries A.D”. PATABS I, production and trade of amphorae in the Black Sea:107-118.
• ŞENOL, A. K. 2000. “İskenderiye Kazılarında Ele geçen Amphoralar Işığında Kentin Roma Dönemi Şarap, Zeytinyağı, Salamura Balık ve Sos Ticareti” (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir)
• ŞENOL, A. K. 2009. AETAM (Arslan Eyce Taşucu Amphora Müzesi)’da Bulunan Ticari Amphoralar ve Akdeniz’de Ticaretin İzleri, Mersin.
• ŞENOL, A. K. 2015. “Smyrna Kazılarında 2007-2011 yılları arasında bulunan Ticari Amphoralar”. Smyrna/İzmir Kazı ve Araştırmaları: I. Çalıştay Bildirileri. Ersoy, A. ve Şakar, G. (Eds.), İstanbul: 243-256.
• ŞENOL, A. K. 2018. Commercial amphoras in the Graeco-Roman Museum of Alexandria, Alexandrie.
• ŞENOL, A. K. / ALKAÇ, A. 2017. “The rediscovery of an LR 1 workshop in Cilicia and the presence of LRA 1 in Alexandria in the light of new evidence”. LRCW 5, vol.II: 831-842.
• TEKİN, O. 2009. “Byzantion’un Etnik Yapılanması ve Bir Örnek: Bathonea Bir Lokalizasyon Önerisi Üzerine Düşünceler”. Arkeoloji ve Sanat Dergisi 132: 139-141.
• TEKKÖK, B. / AKYOL, A. A. / KADIOĞLU, Y. K. / ALBUZ, G. 2016. “Thyatira Seramik Çalışmaları 2013-2014 Arkeometrik Analiz Sonuçları”. 31. ArkST 11-15 Mayıs 2015, Erzurum. Ankara: 311-330.
• TOMBER, R. 1988. “Pottery from the 1982-83 excavations”. The circus and a Byzantine cemetery at Carthage, vol.I. Humphrey, J. H. (Ed.), Ann Arbor: 437-528.
• TOROPU, O. / TATULEA, C. 1987. Sucidava Celei, Bucureşti.
• TSARAVOPOULOS, Α. 1986. “Η αρχαία πóλη της Χίoυ”. Hoρoς 4: 124-144.
• TSETSKHLADZE, G. R. / VNUKOV, S. Y. 1992. “Colchian amphorae: typology, chronology, and aspects of production”. ABSA 87: 357-386.
• VAPUR, Ö. 2009. “Menderes Magnesiası Hypokaustlu Yapı Yerel Üretim Seramikleri” (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara)
• VNUKOV, S. J. 2010. “Problems of “Brown Clay” (Cholchian Amphora Studies. Typology, Chronology, production Centres, Distribution”. PATABS I, production and trade of amphorae in the Black Sea: 29-32, Pl. 6, 1-4, Pl. 14-16.
• VNUKOV, S. J. 2011. “Colchean" Amphorae from Abkhazia”. PATABS II, production and trade of amphorae in the Black Sea: 271-278, pl. XXIII.
• YANGAKI, A. G. 2005. La céramique des IVe – VIIIe siècles ap. J. – C. d’Eleutherna: Sa place en Crète et dans le bassin égéen. Athènes.
• ZACCARIA-RUGGIU, A. / COTTICA, D. 2007. “Hierapolis di Frigia fra tarda antichità ed 21 secolo: L’apporto dello studio degli spazi domestici nell’insula 104”. RdA 31: 139-189.
• ZACCARIA-RUGGIU, A. 2012. “Un quartiere residenziale: L’insula 104”. Hierapolis di Frigia. V, Le attività delle campagne di scavo e restauro, 2004-2006. D’Andria, F., Caggia, M. P. ve Ismaelliv, T. (Eds.) İstanbul: 419-442.
• WALDNER, A. 2020. Die Chronologie der Kuretenstraße: Archäologische Evidenzen zur Baugeschichte des unteren Embolos von Ephesos von der lysimachischen Neugründung bis in die byzantinische Zeit, Wien.
• WILLIAMS, D. 1979. “The heavy mineral separation of ancient ceramics by centrifugation: A preliminary report”. Archaeometry 21: 177-182.
• WILLIAMS, D. F. 1982. “The petrology of certain Byzantine amphorae. Some suggestions as to origins”. Colloque sur la céramique antique. Actes. Carthage, 23 – 24 juin 1980: 99-107.
• WILLIAMS, D. F. 2005. “An Integrated archaeometric approach to ceramic fabric recognition. A study case on Late Roman Amphora 1 from the eastern Mediterranean”. LRCW 1: 613-624.
• ZEEST, I. B. 1960. Keramicheskaya Tara Bospora. Issledorani po arkheologia. (Rusça)