TAO-KLARCETİ BÖLGESİ’NDE 1888-1917 YILLARI ARASINDA GERÇEKLEŞTİRİLEN MİMARİ BELGELEME ÇALIŞMALARI

Yıl 2024, Sayı: 35, 211 - 227, 30.12.2024

Mustafa Tahir Ocak , Gülsün Tanyeli

https://doi.org/10.22520/tubaar.1485638

Öz

Tao-Klarceti Bölgesi adını 9-11. yüzyıllar arasında hüküm süren Tao-Klarceti Krallığı’ndan almaktadır. Türkiye’nin kuzeydoğusunda, Erzurum, Artvin, Ardahan ve Kars illerini kapsayan tarihi bir bölgedir. Coğrafi olarak Çoruh Havzası ve yakın çevresini kapsamaktadır. Bölge 1877’de başlayan Osmanlı-Rus savaşı sonrasında 1878’de imzalanan Berlin Antlaşması ile birlikte bölgede Rus İmparatorluğu hüküm sürmüş ve Moskova Arkeoloji Topluluğu tarafından yüzey araştırmaları gerçekleştirilmiştir. 1878’de tarihçi ve arkeolog olan Dimitri Bakradze, 1888’de mimar Andrey Mikhailoviç Pavlinov, 1904’te dilbilimci Nikolay Yakovleviç Marr, 1902,1907 ve 1917’de ise tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaşvili bu misyonla görevlendirilerek bölgeye araştırma gezileri düzenlemişlerdir. 20. yüzyıl başında Osmanlı-Rus sınırını oluşturan Tao-Klarceti bölgesi’nde zor koşullarda sürdürülen çalışmalara katılan ekibin yapıları inceleme süresi ortaya çıkan ürünün niteliğini doğrudan etkilemiştir. Bu makalede mimari belgeleme çalışmalarına önem verilen 1888, 1902 ve 1917 yıllarındaki yüzey araştırmalarında gerçekleştirilen mimari belgeleme çizimleri arşivlerde yer alan eski fotoğrafları ve yapıların bugünkü durumları birlikte karşılaştırmalı olarak incelenerek mimari belgelemelerin yapının durumunu ne ölçüde ortaya koyduğu sorgulanmıştır. Aynı zamanda bu çalışma, yüzyılı aşkın süre önce yapılan mimari belgeleme çizimlerinin gelecekte yapılacak çalışmalar için belge niteliği olma durumunu değerlendirmektedir.

Anahtar Kelimeler

Çoruh Havzası, Tao-Klarceti, Orta Çağ, Arkeoloji, Mimari Belgeleme

Destekleyen Kurum

İstanbul Teknik Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi

Proje Numarası

MDK-2021-43112

ARCHITECTURAL DOCUMENTATIONS IN THE TAO-KLARJETI REGION BETWEEN 1888-1917

Öz

Tao-Klarceti is a historical region in what is now northeastern Türkiye, covering the provinces of Erzurum, Artvin, Ardahan and Kars. Geographically, it covers the Çoruh Basin and its immediate surroundings. The region is named after the Tao-Klarceti Kingdom, which ruled between the 9th and 11th centuries. After the Ottoman-Russian war that started in 1877 and the Treaty of Berlin signed in 1878, the Russian Empire ruled the region and surveys were carried out by the Moscow Archaeological Society. Dimitri Bakradze, historian and archaeologist in 1878, Andrei Mikhailovich Pavlinov, architect in 1888, Nikolai Yakovlevich Marr, linguist in 1904, and Ekvtime Takashvili, historian and archaeologist in 1902, 1907 and 1917 were assigned with this mission and organized expeditions to the region. At the beginning of the 20th century, the team worked under difficult conditions in the Tao-Klarceti region, which formed the Ottoman-Russian border, and the duration of the study of the buildings directly affected the quality of the product. In this article, the surveys carried out in 1888, 1902 and 1917, when architectural documentation studies were given importance, are examined comparatively with the old photographs in the archives and the present conditions of the buildings, and the extent to which the architectural documentation reveals the condition of the building is questioned. At the same time, this study evaluates the status of architectural documentation drawings made more than a century ago as documents for future studies.

Anahtar Kelimeler

Çoruh Basin, Tao-Klarjeti, Medieval, Archeology, Architectural Documentation

Proje Numarası

MDK-2021-43112

Kaynakça

• Bakradze, D. (1878). Arkheologicheskoye puteshestviye po Gurii i Adchare (Guria ve Acara’ya Arkeolojik Gezi). İmparatorluk Bilimler Akademisi Matbaası.
• Bayram, F. (2005). Artvin’deki Gürcü manastırları: Rahip Grigol Handzta dönemi: bir 10. yüzyıl elyazmasına göre Rahip Grigol Handzta’nın gezi güzargâhındaki manastırların mimarisi. Ege Yayınları.
• Berdzenishvili, G. ve Nioradze, D. (2020). Anatoly Kalgin 1875-1943. Gürcistan Ulusal Müzesi Yayınları.
• Berchem, M. ve Eldem, H. E. (1917). Matériaux pour un Corpus Inscriptionum Arabicarum: Troisième Partie: Asie Mineure, Mémoires publiés par les membres de l’Institut français d’archéologie orientale du Caire, vol. 29, Cairo: Imprimerie de l’Institut français d’archéologie orientale du Caire.
• Cheishvili, A. (2013). The Journey Of Théophile Deyrolle in Tao-Klarjeti. Ivane Javakhishvili Tbilisi State University Faculty of Humanities, Institute of Georgian History, Proceedings VII, 5-8 Eylül 2012, Batum: 261-276.
• Deyrolle, T. L. (1876). Voyage Dans Le Lazistan et l’Arménie, 1869. Le Tour De Monde: Nouveau Journal Des Voyages, 31. Librairie Hachette, 401–416.
• Djobadze, W. (1986). Archeological investigations in the region west of Antioch on-the-Orontes. Steiner-Verlag-Wiesbaden-GmbH.
• Djobadze, W. (1992). Early Medieval Georgian Monasteries in Historic Tao, Klarjetʿi, and Šavšetʿi. Franz Steiner Verlag.
• Gurlitt, C. (1912). Die Baukunst Konstantinopels. Ernst Wasmuth.
• Kadiroğlu, M. (1989). Doğu Anadoluda IX-XI. Yüzyıl Manastır Toplulukları: İşhan Manastırı [Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi].
• Kalandia, G. (2017). Ekvtime Takaishvili and Tao-Klarjeti, Tiflis.
• Khatchadourian, L. (2008). Making Nations from the Ground Up: Traditions of Classical Archaeology in the South Caucasus. American Journal of Archaeology, 112(2), Nisan 2008, 247–278. Marr, N. (1934). Ani knizhnaya istoriya goroda i raskopki na meste gorodishcha (Ani kentinin tarihi ve yerleşim yerindeki kazılar.). Gosudarstvennaya akademiya istorii material’noy kul’tury (Devlet Maddi Kültür Tarihi Akademisi). Ogiz Gos. sotsial’no-ekonomicheskoye izd-vo.
• Mşvenieradze D. (1952). Stroitelnoe iskusstvo v Drevnei Gruzii (Antik Gürcistan’da İnşaat Sanatı). Tiflis
• Nadimashvili, I. (2018). The Facsimile Letters Of the Famous Photographer Dimitri Yermakov To Countess Praskovia Uvarova. V. Kiknadze (Ed.), In The Proceedings Of The Institute Of History And Ethnology XIV-XV, (s. 424–435) içinde. Tiflis.
• Ocak, M. T. (2016). Çoruh Vadisi›nde (Tao-Klarjeti bölgesi) bir Gürcü manastırı: Haho Manastır Kilisesi (Taş Cami) ve ek yapıları koruma projesi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Pavlinov, A. M. (1893). Ekspeditsia na Kavkaz 1888 goda. Putevye zametki. (1888 Kafkasya Seferi, Seyahat notları). Materialy po Arkheologii Kavkaza (Arkeoloji ile ilgili materyaller), 3, Moskova, 1-91.
• Rasimgil, M. (2017). Rus Yönetiminde Kars Şehir Merkezinin İmarı ve Anıtsal Yapıları [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Strzygowski, J. (1919). Die Baukunst der Armenier und Europa. Kunstverlag Anton Schroll & Co.
• Takaşvili, E. (1909). Khristianskiye pamyatniki,(Ekskursiya 1902 goda). Hıristiyan anıtları (Gezi 1902). Materialy po Arkheologii Kavkaza (Arkeoloji ile ilgili materyaller), 12, Moskova, 84-117.
• Takaşvili, E. (1938). Arkeologiuri Eksp’editsia K’ola-Oltisshi da Sopel Changlshi 1907 ts’els (1907 Yılı Kola-Oltisi ve Çangli’de Arkeolojik Araştırmalar Gezisi). Paris.
• Takaşvili, E. (1952). Arkheologicheskaya ekspeditsiya 1917-go goda v yuzhnyye provintsii Gruzii (Gürcistan’ın Güney Bölgelerinde 1917 yılında Gerçekleştirilen Arkeolojik Araştırmalar). Akademiya nauk Gruzinskoy SSR (Gürcistan SSC Bilimler Akademisi).
• Türkmen, G. (2021). Çoruh Vadisi›nde Tao-Klarjeti bölgesi) bir Gürcü manastırı: Dörtkilise manastır kilisesi (Otkha Eklesia) ve ek yapılarının belgelenmesi ve koruma önerileri [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Zakharova, A. V. ve Maltseva, S. V. (2017). The Materials of Nikolai Okunev’s Expedition of 1917 on the Wall Paintings of Parkhali. S. V. Maltseva, E. Iu. Staniukovich-Denisova, A. V. Zakharova(Ed.), Actual Problems of Theory and History of Art: Collection of articles, 7, (s. 679–688.) içinde. St. Petersburg Univ. Press, 2017.