A PREHISTORIC INNER WESTERN ANATOLIAN SETTLEMENT SPECIALIZING ON PRODUCTION: EARLY CHALCOLITHIC SETTLEMENT KANLITAŞ HÖYÜK ON THE LIGHT OF RECENT EVIDENCE

Yıl 2024, Sayı: 35, 11 - 34, 30.12.2024

Ali Umut Türkcan

https://doi.org/10.22520/tubaar.1489151

Öz

The Chalcolithic period mound called Kanlıtaş is located in Eskişehir/İnönü Province at the edge of a mountainous region at NW Region of Anatolia. The Mound is almost the biggest and seems to be best preserved of Chalcolithic Porsuk settlements showing similar material with Orman Fidanlığı from Early Chalcolithic habitation plus EBA remains on eastern slopes. The excavation work since 2013 focused on the summit part of the settlement which rests on a huge basalt rock block inside the valley approximately over 500 m2. area. Thus, this complex habitation at NW section of summit area within this sondage gave the earliest layer (III. Layer) and the relations of the basal layers, A large collection of marble bracelet and bead pieces have been found along with manufacturing tools are always noteworthy finds of the settlement where a specialized settlement was in Early Chalcolithic Period. Discarded broken marble bracelet (or ring) pieces, noteworthy for their numbers reaching over dozens, also known from Orman Fidanlığı. They show almost all various stages of manufacture ranging from blanks to nearly complete products, with some associated production tools. Article is aiming at giving basic details and features for this settlement of Prehistoric Porsuk Culture.

Anahtar Kelimeler

Kanlıtaş Mound, Excavation, Eskişehir, Porsuk Culture, Early Chalcolithic, EBA, Flora, Fauna, Lithics, Ground Stones, Marble Bracelets, Ceramics, Bone Tool Industry

TARİH ÖNCESİ ÜRETİMDE ÖZELLEŞEN BİR İÇ BATI ANADOLU YERLEŞİMİ: SON BULGULAR IŞIĞINDA İLK KALKOLİTİK DÖNEM KANLITAŞ HÖYÜK (ESKİŞEHİR/İNÖNÜ)

Öz

Porsuk Kültürü’nün tespit edilen en iyi korunmuş höyüğü olan Kanlıtaş Höyük (Eskişehir/İnönü), kuzeybatı Anadolu’da dağlık ve ormanlık alanın sınırındadır. Höyükte bulunan arkeolojik malzemenin genel değerlendirmesinde, höyüğün en erken MÖ 6. Bin sonu Erken Kalkolitik Dönem ve İlk Tunç Çağı II dönemlerini yansıtan bir yerleşimin varlığı öngörülmektedir. Kazı çalışmalarında, höyüğün tepe kesiminde 500 m2’ nin üstünde bir alan kazılmış ve istinat duvarının iç kısmında başlayan derinleşme sondajına devam edilmiştir. Bu sayede, tepe kesiminin kuzeybatısında, sondajdaki bu kompleks yerleşim dolgularının altında yerleşmenin en erken tabakası ve anakaya ile olan ilişkileri ortaya konmuştur. Buluntu grupları arasında en dikkati çeken, mermer malzemeden yapılan halka biçimli bilezikler ve manyezitten yapılan üretim aletleridir. Bu aletler Kanlıtaş’ın İlk Kalkolitik Dönemde bir mermer bilezik üretim merkezi olduğunu açıkça ortaya koymaktadır Mermer bileziklerin yapım teknolojilerini bütün aşamalarının bugüne kadar örneklerine az rastlanır alet tipleri ile beraber gelmesi ve Anadolu’da aletleri ve hammadde ürünleri ile bütün üretim zincirini temsil eden bir yerleşme olmasından dolayıdır. Makale birçok özellikleri ile tarihöncesi Porsuk Kültürünün bu yerleşmesinin temel özelliklerini ve sonuçlarını vermeye çalışır.

Anahtar Kelimeler

Kanlıtaş Höyük, Kazı Araştırmaları, Eskişehir, Porsuk Kültürü, İlk Kalkolitik, İTÇ, Flora, Fauna, Yontmataş, Öğütme Taşları, Mermer Bilezikler, Çanak Çömlek, Kemik Alet Endüstrisi

Kaynakça

• Alpaslan-Roodenberg, S. (2011). A preliminary study of the burials from Late Neolithic-Early Chalcolithic Aktopraklık. Anatolica, 37, 17–43.
• Baysal, E., Baysal, A. U. ve Nazaroff, A. (2015). Early Specialized Production? A Chalcolithic stone bracelet workshop at Kanlıtaş. Oxford Journal of Archaeology, 34. 235-257.
• Dinçer, B. ve Türkcan, A. U. (2010). Frigya’da İlk İnsanın İzleri: Kuzfındık Vadisi Paleolitik Dönem Bulguları (Eskişehir). Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Cauvin, O., Aurenche, M. C., Cauvin, A. ve Balkan-Atlı, N. (2011). The Pre Pottery Neolitihic Site of Cafer Höyük. The Neolithic in Turkey: Euphrates Basin. Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Çalık, A. (2017). Kanlıtaş Höyük ve çevresi (İnönü/Eskişehir) jeolojisi-petrografisi. 133-140. https://kanlitas.com/assets/files/2017.pdf
• Durmuş, Z. (2022). Kanlıtaş Höyük erken kalkolitik dönem öğütücü ve ezici aletler. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi ve Anadolu Üniversitesi.
• Efe, T. (1990a). Three early sites in the vicinity of Eskişehir: Asmainler, Kanlıtaş and Kes Kaya. Anatolica, 16, 31–60.
• Efe, T. (1990b). An inland Anatolian site with pre-Vinça elements: Orman Fidanlığı, Eskişehir. Germania, 68, 67–113.
• Efe, T. (1999c). Orman Fidanlığı kurtarma kazıları: 1992–1994 yılları arasında yapılan çalışmalar. Anadolu Araştırmaları, 15, 73–104.
• Efe, T. (2001). The Salvage Excavations at Orman Fidanlığı: A Chalcolithic Site in Inland Northwestern Anatolia. TASK Vakfı Yayınları.
• Efe, T. (2011). Eskişehir’in tarihi derinliklerinden gün ışığına çıkarılan önemli bir kültür: Porsuk kültürü. ESKİYENİ Dergisi, 107, 107–109.
• Erikan, F. (2016). Porsuk Vadisi ve çevresi kalkolitik dönem yerleşimleri, yontmataş endüstrisi ve hammadde kaynakları. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi ve Anadolu Üniversitesi.
• Erikan, F. ve Tolunay, B. (2017). M16/17 ve N17 sondaj genişletme çalışmaları genel raporu. Kanlıtaş Höyük 2016 Yılı Kazı Çalışmaları Raporu (s. 45–56) içinde. http://www.kanlitas.com/assets/files/2017.pdf
• Ertemin, D. ve Şahin, Ş. (2018). M-17 açması raporu. Kanlıtaş Höyük (Eskişehir/İnönü) 2018 Yılı Kazı Çalışmaları Raporu (s. 25–44) içinde. http://www.kanlitas.com/assets/files/2018.pdf
• Hristova, I. (2015). The use of plants in ritual context during Antiquity in Bulgaria: Overview of the archaeobotanical evidence. Bulgarian e-Journal of Archaeology, 5(2), 117–135.
• Güzel, E. T. (2018). Kanlıtaş Höyük kazısındaki pigmentlerin analizi. Kanlıtaş Höyük (Eskişehir/İnönü) 2018 Yılı Kazı Çalışmaları Raporu (s. 137–142) içinde. http://www.kanlitas.com/assets/files/2018.pdf
• Kavak, S., Çakan, H. ve Türkcan, A. U. (2024). Kanlıtaş Höyük erken kalkolitik dönem arkeobotani sonuçları. 37. Arkeometri Sonuçları (s. 353–363) içinde. Arkeometri Derneği.
• Kavak, S. (2024). Crops in the grave: The relationship between plants and burial from Early Chalcolithic period Kanlıtaş Höyük (İnönü/Eskişehir). Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23(4), 1246–1255.
• Kolankaya-Bostancı, N. (2017). Kanlıtaş Höyük yontmataş endüstrisi 2017 yılı raporu. https://kanlitas.com/assets/files/2017.pdf
• Kolankaya-Bostancı, N. (2018). Kanlıtaş Höyük yontmataş endüstrisi 2018 yılı raporu. https://kanlitas.com/assets/files/2018.pdf
• Kurtuldu, S. (2019). Kanlıtaş Höyük 2015–2018 yılları arasında ele geçen erken kalkolitik dönem bezemeli çanak çömleği. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Ege Üniversitesi.
• Lukacs, J. R. (1989). Dental paleopathology: Methods for reconstructing dietary patterns. M. Y. Iscan & K. A. Kennedy (Ed.), Reconstruction of life from the skeleton (s. 261–286) içinde. Alan R. Liss.
• Özbek, O. (2016). Kanlıtaş Höyük sürtme taş endüstrisi: 2016 yılı çalışması. https://kanlitas.com/assets/files/2016.pdf
• Özbek, O. (2018). İç Batı Anadolu’da sürtmetaş işçiliği üzerine önemli bir atölye–yerleşim: Kanlıtaş Höyük’te öncül gözlemler. Arkeoloji ve Sanat, 157, 1–8.
• Özdoğan, M. (2019). Hammaddeden ustalara: Tarihöncesi arkeolojisinde malzeme. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Siddiq, A. B. (2016). Arkeozoolojik çalışmaları raporu. https://kanlitas.com/assets/files/2016.pdf
• Şahin, F. (2014). Kanlıtaş Höyük’te 2013–2014 yıllarında ele geçirilen erken kalkolitik dönem seramiği [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi.
• Taşkıran, H. (2015). Türkiye’de mağara kazılarına genel bir bakış. Aktüel Arkeoloji, 45, 70–79.
• Türkcan, A. U. (2009a). Kanlıtaş Höyüğü aydınlatıyor. Bölge Vizyon, 33, 32–34.
• Türkcan, A. U. (2009b). Preliminary remarks on Kanlıtaş (Eskişehir) Chalcolithic pottery. Seres 09, I. International Ceramics, Glass, Porcelain, Enamel Glaze and Pigment Congress (s. 148–153) içinde.
• Türkcan, A. U. (2011). Kanlıtaş Höyük ve civarı (İnönü, Eskişehir) yüzey araştırması. 28. Araştırma Sonuçları Toplantısı (s. 311–328) içinde.
• Türkcan, A. U. (2018). At the crossroads: Changing Chalcolithic settlement patterns in Phrygia, Eskişehir. S. Dietz, F. Mavridis, Ž. Tankosić, &veT. Takaoğlu (Ed.), Communities in Transition: The Circum-Aegean Area in the 5th and 4th Millennia BC (s. 556–566) içinde. Oxbow Books.
• Türkcan, A. U. (2013). Kanlıtaş Höyük 2013 yılı kazı çalışmaları raporu. http://kanlitas.com/pdf/2013-kazi-raporu.pdf
• Türkcan, A. U. (2014). Kanlıtaş Höyük 2014 yılı kazı çalışmaları raporu. http://kanlitas.com/pdf/2014-kazi-raporu.pdf
• Türkcan, A. U. (2015a). Kanlıtaş Höyük 2015 yılı kazı çalışmaları raporu. http://kanlitas.com/pdf/2015-kazi-raporu.pdf
• Türkcan, A. U. (2018). 2016 Kanlıtaş Höyük (İnönü, Eskişehir) kazı çalışmaları. 39. Kazı Sonuçları Toplantısı (2nd vol., s. 243–261) içinde.
• Türkcan, A. U. ve Topal, C. (2021a). Survey of Kanlıtaş mound and its environment (Eskişehir/İnönü): The settlements and pottery of Early Bronze Age. B. A. N. Bilgen, L. Harrison, ve A. Kuru (Ed.), Early Bronze Age in Western Anatolia (s. 39–48) içinde. Institute for European and Mediterranean Archaeology Distinguished Monographs Series, SUNY.
• Türkcan, A. U. ve Ertemin, D. (2021b). The inner Western Anatolian prehistoric period Porsuk culture: The Kanlıtaş Höyük project 2018 final excavation report. S. R. Steadman ve G. McMahon (Eds.), The Archaeology of Anatolia, Volume IV: Recent Discoveries (2018–2020) (s. 33–45) içinde. Cambridge Scholars Publishing.
• Üstündağ, H. (2017). Kanlıtaş kazısı 2017 yılında bulunan insan iskeleti antropolojik raporu. http://kanlitas.com/pdf/2014-kazi-raporu.pdf