DANDALAZ VALLEY AND NEAR ENVIRONMENT IN THE LATE BRONZE-IRON AGE

Yıl 2025, Sayı: 36, 73 - 90, 30.06.2025

Umut Murat Doğan

Öz

The Dandalaz (Ancient Morsynos) Valley is one of the few valleys connected to the central part of the Büyük Menderes Basin from the south. Located in the northern part of the Ancient Caria Region, the Dandalaz Valley is both geographically important as a natural road line and rich in cultural potential. Located in the transition zone of Carian, Lydian and Phrygian cultures, the valley is home to two important Roman cities, Aphrodisias and Menderes Antioch. On the other hand, the immediate surroundings of the valley are also rich in Ancient Period settlements. Birioula in the north, Apollonia Salbake in the south, Gordiouteikhos and Plarasa in the southwest can be counted among them. Having such strong settlements in the last phases of Antiquity, the Dandalaz Valley also hosts a significant cultural accumulation in the first half of the 1st millennium BC. Although the splendor of the settlements that dominated the region during the Hellenistic, Roman and Byzantine periods overshadowed the early cultural accumulation of the region, even the few findings found on the surface are extremely remarkable. As one of the most important cities of the valley, only Aphrodisias has been analyzed for Early Antiquity data. For this reason, this study, which will fill an important gap in terms of covering findings from many data areas identified in the region in addition to Aphrodisias data, introduces and evaluates the findings belonging to the Late Bronze Age and first half of the 1st Millennium BC, in other words, the Iron Age, in the Dandalaz Valley and its immediate vicinity. The field data are based on the notes taken by the author during the field surveys, identification and registration work carried out during his years at the Aphrodisias Museum. The few findings obtained from the fieldwork carried out within the framework of limited possibilities aim to announce the cultural potential of the Dandalaz Valley in this period to the scientific world and to pioneer more detailed systematic research.

Anahtar Kelimeler

Dandalaz Valley , Caria , Lelegian Culture , Lydian Culture , Phrygian Culture , First Millenium BC.

GEÇ TUNÇ - DEMİR ÇAĞI'NDA DANDALAZ VADİSİ VE YAKIN ÇEVRESİ

Öz

Büyük Menderes Havzası’nın orta bölümüne güneyden bağlanan birkaç vadiden biri de Dandalaz (Antik Morsynos) Vadisi’dir. Antik Karia Bölgesi’nin kuzey kesiminde yer alan Dandalaz Vadisi hem coğrafi açıdan önemli bir doğal yol hattı olma özelliğine sahiptir hem de kültür potansiyeli açısından zengindir. Karia, Lydia ve Phrygia kültürlerinin geçiş bölgesinde yer alan vadide Aphrodisias ve Menderes Antiokheiası iki önemli Roma Dönemi kenti yer almaktadır. Öte yandan vadinin yakın çevresi de Antik Dönem yerleşimleri açısından zengindir. Kuzeyde Birioula, güneyde Apollonia Salbake ve güneybatıda Gordiouteikhos ile Plarasa bunlar arasında sayılabilir. Antik Çağ’ın son evrelerinde bu derece güçlü yerleşimlere sahip olan Dandalaz Vadisi MÖ 1. binyılın ilk yarısında da önemli ölçüde bir kültürel birikime ev sahipliği yapar. Hellenistik, Roma ve Bizans dönemlerinde bölgeye hakim olan yerleşimlerin görkemi yörenin erken dönem kültür birikimini gölgede bırakmış olsa da, yüzeyde tespit edilen az sayıdaki bulgu bile son derece dikkat çekicidir. Geç Tunç Çağı ve MÖ. erken 1. binyıl verileri, vadinin en önemli kentlerinden biri olarak sadece Aphrodisias’ta incelenmiştir. Bu sebeple, Aphrodisias verileri yanında yörede tanımlanmış birçok veri alanından bulguyu konu edinmesi açısından önemli bir eksikliği dolduracak olan bu çalışmada Dandalaz Vadisi ve yakın çevresinde Geç Tunç Çağı ve MÖ. 1. binyılın ilk yarısına, bir başka deyişle Demir Çağı’na ait bulgular tanıtılarak bir değerlendirme yapılmaktadır. Saha verileri yazarın Aphrodisias Müzesi’nde görev yaptığı yıllarda gerçekleştirdiği saha araştırmaları, tespit ve tescil çalışmaları sürecinde aldığı notlara dayanmaktadır. Sınırlı olanaklar çerçevesinde yürütülen saha çalışmalarından elde edilen az sayıdaki bulgu Dandalaz Vadisi’nin bu dönemdeki kültür potansiyelini bilim dünyasına duyurmayı ve daha detaylı sistematik araştırmalara öncülük etmeyi hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Dandalaz Vadisi , Karia , Leleg Kültürü , Lydia Kültürü , Phrig Kültürü , MÖ. 1. binyıl

Kaynakça

• Abay, E. & Dedeoğlu F. (2007) 2005 yılı Çivril Ovası yüzey araştırması. F. Bayram & B. Koral (Ed.), 24. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Cilt 1 (s. 277-293) içinde. Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayını.
• Abay, E. (2011), Preliminary Report on the Survey Project of Çivril, Baklan and Çal Plains in the Upper Meander Basin, Southwest Anatolia. ANES 48, 1-87.
• Alexopoulou, G. Z. (2020), Traced via their Gifts. Cults in the Ancient Region of Kalavryta, as Suggested by Votive Offerings. M. Kerschner (Ed.), Interpreting the Pottery Record from Geometric and Archaic Sanctuaries in the Northwestern Peloponnese Proceedings of the International Online Symposium (s. 159-187) içinde. ARETE Publikationen des Österreichischen Archäologischen Instituts in Athen. Band 3.
• Arslan, N. & Kızıl, A. (2007). A Late Geometric Carian Grave From Beçin. Anatolia Antiqua XV, 83-93.
• Atila, C. (2022). Late Geometric- Subgeometric Pinted Ware from Bademgediği Tepe. R. Meriç (Ed.), Metropolis Ionia IV, Bademgediği Tepe (Puranda) (s. 293-304) içinde. Homer Kitapevi.
• Aybek, S., Gülbay, O., Kılıç, M., Arslan, B., Balım, Y. & Canseven. U. (2017), 2016 Yılı Metropolis Çevresi Yüzey Araştırması. C. Keskin (Ed), 35. Araştırma Sonuçları Toplantısı Cilt 2 (ss. 303-318) içinde. Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayını
• Baran, A. (2010). Hekatomnidler Öncesinde Karia Mimarisi. Ankara Üniversitesi Rektörlügü Yayınları.
• Bean, G. E. & Cook, J. M. (1955). The Halicarnassus Peninsula. British School of Athens 50, 85-169.
• Bean, G. E. & Cook, J. M. (1957). The Carian Coast III. British School of Athens 52, 58-146.
• Benter, M. (2010). Hydas; Bozburun Yarımadasında müstahkem bir yerleşim yeri. Belleten 74(271), 659-672.
• Berndt Ersöz, S. (2014), The triad from Ephesos: The Mother Goddess and her two companions. L. Karlsson, S. Carlsson & J. B. Kullberg (Ed.), Labrys: Studies presented to Pontus Hellström (s. 415-425) içinde. Uppsala Studies in Ancient Mediterranean and Near Eastern Civilizations 35.
• Bingöl, E. (1976). Batı Anadolu’nun Jeoteknik Evrimi. Maden Tetkik Arama Enstitüsü Dergisi 86, 14-34.
• Bozhinova, E. (2012). Thrace Between East and West: The Early Iron Age Cultures in Thrace. A. Çilingiroğlu & A. Sagona (Ed.). Anatolian Iron Ages 7 The Proceedings of the Seventh Anatolian Iron Ages Colloquium Held at Edirne (s. 51-72) içinde. Edirne. 19–24 April 2010, Peeters.
• Brann, E. T. H. (1962). Late Geometric and Protoattic Pottery: Mid 8th to Late 7th Century B.C. The Athenian Agora 8, iii-v,vii-xi, xiii-xiv,1-134.
• Cahill, N. (Ed), (2010). Lydialılar ve dünyaları-Lydians and their world. Yapı Kredi Yayınları.
• Calvert, F. (1861). Contributions to the Ancient Geography of the Troad. On the Site and Remains of Larisa. The Archaeological Journal 18(1), 253-255.
• Calvert, F. (1864). Contributions towards the Ancient Geography of the Troad.On the Site and Remains of Gergithe. The Archaeological Journal, 24(1), 48-53.
• Calvert, F. (1865). Contributions to the Ancient geography of the troad. On the site and remains of Cebrene. The Archaeological Journal 22/1, 51 -57.
• Chapman, J., Magyarı, E. & Gaydarska, B. (2009). Contrasting Subsistence Strategies in The Early Iron Age? – New Results From The Alföld Plain, Hungary, and the Thracian Plain, Bulgaria. Oxford Journal of Archaeology 28(2), 155–187.
• Chaput, E. (1947). Türkiye’de jeolojik ve jeomorfojenik tetkik seyahatları (A. Tanoğlu, Çev.). İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Charalambidou, X., Ladstätter, G. & Voss, N. (2020). Lousoi During The Geometric And Archaic Periods in Context: The Artemis Sanctuary And The Early Settlement An Introduction. M. Kerschner (Ed.), Interpreting the Pottery Record from geometric and Archaic Sanctuaries in the Northwestern Peloponnese proceedings of the International online symposium (s. 187-221) içinde. Budapest November 5–6, ARETE Publikationen des Österreichischen Archäologischen Instituts in Athen, Band 3.
• Cook, J. M. (1973). The troad: An archaeological and topographical study. Oxford University Press.
• Cook, J. M. (1988). Cities in and around the troad. The Annual of the British School at Athens 83, 7-19.
• Cook, R. M. (1997). Greek Pottery. Routledge.
• Çapar, Ö. (1979). Anadolu’da Kybele Tapınımı. Ankara Üniversitesi Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Dergisi XXIX/1-4, 191-210.
• Çimen, L. (2004), Halikarnassos Yarımadası şehir surları [Yüksek Lisans Tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi].
• Çokay Kepçe, S. (2009), The Pottery from Burdur Uylupınar Necropolis. Adalya XII, 29-76.
• Çörtük, U. (2010), Kuzey Karia Akçay (Harpasos) Vadisi Savunma Mimarisi- II. C. Özgün (Ed), Bozdoğan, Cilt I (s. 92-104) içinde. Bozdoğan Belediyesi Kültür Yayını.
• Çörtük, U. (2021), Harpasos (Akçay) Vadisi’nin tarihsel süreci üzerine notlar. S. Akkurnaz & Y. Çorbacı (Ed.), Nazilli ve Çevresinin Arkeolojik Zenginlikler (s. 55-73) içinde. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Çörtük, U. & Gümüş, Ş. (2019). Pisye-Pladasa Koinonu Yüzey Araştırması – 2018. C. Keskin (Ed.), 37. Araştırma Sonuçları Toplantısı Cilt 3 (s. 479-501) içinde. Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayını.
• Darkot, B.& Tuncel, M. (1995). Ege bölgesi coğrafyası. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Debord, P. & Varinlioğlu, E. (2018). Hyllarima de Carie : état de la question. Ausonius.
• Dedeoğlu F., Konakçı E. & Çarkı M. (2014). Yukarı Menderes Havzası Dağlık Kesim Yüzey Araştırması Projesi 2012 Yılı Çalışmaları. A. Özme (3d), 31. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Cilt 2 (s. 367-376) içinde. Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayını
• Dedeoğlu, F. & Konakçı, E. (2015). Local painted pottery tradition from Inland southwest Anatolia and its contribution to second millennium B.C. chronology. Mediterranean Archaeology and Archaeometry 15(2), 191-214.
• Demirciler, V. (2014). Agricultural Terraces and Farmsteads of Bozburun Peninsula in Antiquity [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ortadoğu Teknik Üniversitesi.
• Diler, A. (1996). İç Karia Yüzey Araştırmaları 1994. XIII Araştırma Sonuçları Toplantısı, Cilt. II (s. 315-333) içinde. Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayını.
• Diler, A. (2003). Damlıboğaz/Hydai ve Leleg Yarımadası Araştırmaları 2001, K. Olşen, F. Bayram, A. Özme, N. Güder & İ. Gençtürk (Ed.). 20. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Cilt II (s. 11-22) içinde. Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayını.
• Diler, A. (2004). Bodrum Yarımadası Leleg yerleşimleri, Mylasa/Damlı boğaz ve çevresi yüzey araştırması-2002. K. Olşen, F. Bayram, A. Özme & N. Ülgen (Ed.). 21. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Cilt II (s. 143-154) içinde. Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayını.
• Diler, A. (2008). Bodrum Yarımadası Leleg Yerleşimleri, Pedasa, Mylasa, Damlıboğaz (Hydai), Kedrai (Sedir Adası), Kissebükü (Anastasiapolis) ve Mobolla Kalesi Yüzey Araştırmaları 2004-2005, F. Bayram & B. Koral (Ed.), XXIV. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Cilt II (s. 479-500) içinde. Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayını.
• Diler, A. (2015). Agricultural Land Use in Lelegiıan Termera: Change in Settlement Model Change in Agrıcultural Landscape. A. Diler, K. Şenol & Ü. Aydınoğlu (Ed.). Olive oil and wine production in eastern mediterranean during antiquity international symposium Urla-İzmir-Türkiye (s. 1-30) içinde. Ege Üniversitesi Yayınları
• Diler, A. (2016). Stone Tumuli in Pedasa on the Lelegian Peninsula. Problems of Terminology and Origin. O. Henry & U. Kelp (Ed.), Tumulus as Sema - Space, Politics, Culture and Religion in the First Millennium BC. Topoi Berlin Studies of the Ancient World, Vol 27 (s. 455-473) içinde. Walter de Gruyter GmbH.
• Diler, A. (2019), Early Iron Age Termera (Asarlık); some notes on the Lelegian Settlements and their Impacts on Karian Identity. O. Henry & K. Konuk (Ed.). Karia Arkhaia La Carie, des origines à la période pré-hékatomnide, İstanbul 14-16 novembre 2013 (s. 507-546) içinde. Zero Prod. Ltd.
• Diler, A., Özer, B., Çakmaklı, D. Ö. & Türkoğlu, S. (2008). Pedasa 2007. A. Özme (Ed.), 30. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Cilt I (s. 267-284) içinde. Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayını.
• Diler, A., Gümüş, Ş. & Çur, M. (2015). Bodrum Yarımadası Leleg Yerleşimleri, Adalar, Aspat (Strobilos), Kissebükü (Anastasioupolis), Damlıboğaz (Hydai), Sedir Adası (Kedreai) Yüzey Araştırmaları 2013. A. Özme (Ed.), 32. Araştırma Sonuçları Toplantısı 2. Cilt (s. 423- 446) içinde. Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayını.
• Dimova, B. (2015). A Post-Colonial view of thrace Thracian–Greek ınteractions from the early ıron age to the early Hellenistic period [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. University of Cambridge.
• Dinç, R. (2011). Antiokheia Ad Maeandrum Yakınlarındaki Roma Köprüsü. A. Özkan & Ş. Dönmez (Ed..), Karadeniz’den Fırat’a Bilgi Üretimleri/Önder Bilgi’ye Armağan (s. 111-128) içinde. Bilgin Kültür Sanat Yayınevi.
• Doğan, M. U. (2007). Spil (Manisa) Dağı’nın kuzey yüzündeki bir grup kaya anıtı. Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi 7, 69-78.
• Doğan, M. U. (2007a). Manisa il merkezinde keşfedilen polygonal duvarların Sipylos Magnesiası’nın erken dönemi ile ilişkisi. Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi 7, 79-90.
• Doğan, M. U. (2012). Lydia- Karia sınırında bir kültür varlığı: Bucak tümülüsü. Arkeoloji ve Sanat Dergisi, 140, 91- 102.
• Doğan, M. U. (2016). Aphrodisias’taki Aphrodite inancının Salbakos Dağı (Babadağ) ile ilişkisi. Arkeoloji ve Sanat Dergisi, 153, 97-108.
• Doğan, M. U. (2017). Sebasteion planının kentin ızgara planına uymamasının nedenine dair bir öneri. Meriç Uluslararası Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, 1(2), 63-78.
• Doğan, M. U., Akkemik, Ü., Demirer, Ü. & Demirtaş, N. (2017). Sıraharmanlar çiftlik mezarı: Buluntuları ve özgün mimarisi ile Aphrodisias Nekropolü mezar tipolojisine yeni bir katkı. Cedrus 5, 301-323.
• Doğan, M. U. (2023). Doğu Trakya erken demir çağı kültürleri ve Anadolu-Balkan ilişkileri [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Doruk, S. (1989). Aphrodisias, araştırmalar-kazılar-tarihçe. Belleten 53, 207-208.
• Efstratiou, N. (1993). The archaeology of the Greek uplands: The early iron age site of Tsouka in the Rhodope Mountains. Annual of the British School at Athens, 88, 135– 171.
• Ekin Meriç, A. (2013). Metropolis Ionia III: Ana Tanrıça kutsal mağaraları. Homer Yayınları.
• Erim, T. K. (1986). Aphrodisias: City of Venus Aphrodite. Facts on file publications.
• Erön, A. & Çakan, M. S. (2021). Tisna Antik Kentinde Bulunan Lydia Seramikleri Üzerine İlk Düşünceler. Arkhaia Anatolika Anadolu Arkeolojisi Araştırmaları Dergisi, 4, 1-14.
• Genière, J. (1987). Premieres Recherches sur Aphrodisias Preromaine. K. Erim & J. de la Genière (Ed.) Aphrodisias de Carie (s. 53-64) içinde. Colloque du Centre de Recherches Archeologiques de l’Universite de Lille III.
• Gider Büyüközer, Z. (2014). Börükçü Nekropol alanından bir arkaik mezar. TÜBA-AR, 17, 111- 128.
• Greenewalt, C. H. (1973). Ephesian ware. California Studies in Classical Antiguity, 6, 91-122.
• Göney, S. (1975), Büyük Menderes bölgesi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Gümüş, Ş. (2013). Pedesa Tümülüsleri [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi.
• Günel, S. (2010), Mycenaean cultural impact on the Çine (Marsyas) plain, southwest Anatolia: The evidence from Çine-Tepecik. Anatolian Studies, 60, 25-49.
• Gür, B. (2020). The Mycenaean Pottery In The Sadberk Hanım Museum. Cedrus VIII, 97-115.
• Gürtekin Demir, R. G. (2002). Lydian Painted Pottery at Daskyleion. Anatolian Studies, 52, 111-143.
• Gürtekin Demir, R. G. (2011). An Eastern Mediterranean Painting Convention in Western Anatolia: Lydian Blackon-Red. K. Duistermaat & I. Regulski (Ed.), Intercultural contacts in the Ancient Mediterranean proceedings of the ınternational conference at the Netherlands-Flemish Institute in Cairo, 25th to 29th October 2008 (s. 359-378) içinde. Uitgeverıij Peeters en Departement Oosterse Studies.
• Gürtekin Demir, R. G. (2014). Phrygian aspects of Lydian painted pottery. American Journal of Archaeology, 118(2), 223-239.
• Gürtekin Demir, R. G., Mommsen, H. & Kerschner, M. (2022). Regional Lydian pottery at Daskyleion: Testing stylistic classification by chemical analysis, Anatolian Studies, 72, 97 – 116.
• Hacımustafaoğlu, R., Doğan, M. U., Elçi, H., Yağmurlu, F.& Özkan İ. (2018). Çamlıbel mezar anıtının arkeolojik önemi ve kullanılan doğal taşlarının özellikleri. Meriç Uluslararası Sosyal Ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, 2(5), 27-45.
• Joukowsky, M. (1985). Prehistoric Aphrodisias: an account of excavations and artifact studies. Brown University, Center for Old World Archaeology and Art.
• Joukowsky, M. S. (1991). Prehistoric Developments on the Acopolis (Theater Hill), R. Smith & K. Erim (eds), Aphrodisias Papers 2 (s. 9-13) içinde. Ann Arbor, Mı.
• Kaşka, M. (2020). Burdur Arkeolojı̇ Müzesı̇ ithal seramı̇k koleksı̇yonu. A. Mörel, G. Kaşka, H. Köker, M. Kaşka, M. Fırat & S. O. Akgönül (Ed.), Pisidia araştırmaları II Pisidia ve yakın çevresinde üretim, ticaret ve ekonomi sempozyumu (s. 215-242) içinde. Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları.
• Katsarou, (2020). Tracing the Identity of an Apsidal building in ancient Phelloe. M. Kerschner (Ed.), Interpreting the pottery record from geometric and Archaic Sanctuaries in the Northwestern Peloponnese proceedings of the international online symposium (s. 39-61) içinde. ARETE Publikationen des Österreichischen Archäologischen Instituts in Athen, Band 3.
• Kayan, İ., Öner, E., Doğan, M. & İlhan, R. (2019). Afrodisias sulak alanında paleocoğrafya araştırmaları ve jeoarkeolojik değerlendirmeler. Ege Coğrafya Dergisi, 28(1), 69-95.
• Körpe, R. (2010). Akhamenid hakimiyetinde Troas bölgesi (MÖ 545- MÖ 334): Arkeolojik veriler ve antik kaynaklar ışığında tarihsel-kültürel bir değerlendirme [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ege Üniversitesi.
• Kurtuluş, İ. H. (2014). Kırklareli’nin bilinmeyen Trak, Roma, Bizans Kaleleri. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Kurtuluş, İ. H. (2021). Edirne Kaleleri. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Lauritsen, F. M. (1986). An enigmatic early inscription from Aphrodisias. M.S. Joukowsky (Ed.), Prehistoric Aphrodisias: An Account of the Excavations and Artifact Studies (s. 425-426) içinde. Providence RI.
• Mokrišová, J. (2023). Who were the Lelegians? Interrogating affiliations, boundaries and difference in ancient Caria. Anatolian Studies, 73, 1-29.
• Magie, D. (2002). Anadolu’da Romalılar 2 (Ö. Çapar & N. Başgelen, Çev.). Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• McDonalds, D. J. (1976). Greek and Roman Coins From Aphrodisias. British Archaeological Reports.
• Mellart, M. (1955). Iron Age pottery from Southern Anatolia, Belleten, XIX/74, 115-130.
• Meriç, R. (Ed.) (2022). Bademgediği Tepe (Puranda). Metropolis İonia IV. Homer Kitapevi
• Mierse, W.E. (1986). Lydian Pottery at Aphrodisias. M. S. Joukowsky (Ed.), Prehistoric Aphrodisias: An account of the excavations and artifact studies (s. 413-424) içinde. Providence RI.
• Oğuz Kırca, E. D. (2013). The rural settlement pattern in Bozburun Peninsula during classical and Hellenistic periods [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ortadoğu Teknik Üniversitesi.
• Oğuz Kırca, E. D. (2014). On the location and territorium of Hygassos. Höyük, 7, 33-42.
• Oğuz Kırca, E. D. (2015). Karya Khersonesosu’nda (Pera) iki tip kale/kale yerleşimi. TÜBA-AR, 18, 125-141.
• Özdemir, F. (2008). Aydın ili, Kuyucak ilçesinde yetiştirilen göbekli portakalların muhafazası üzerine farklı meyve iriliği ve derim zamanlamanın etkisi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi.
• Özer, B. (2024). Wallarima / Hyllarima kazı ve araştırmaları. A. Karaca & G. Mamadova (Ed.), Cumhuriyetimizin 100. yılında dünden bugüne Muğla ulusal sempozyumu (s. 81-103) içinde. Muğla Belediyesi Yayınları.
• Özer, B. & Şimşek Özer, Ö (2017). Asarlık Paton Tomb O: Some Observations on Funerary Practices of Lelegian Peninsula in 12th century BC. and the Arrival of Newcomers. Colloquium Anatolicum, 16, 139-163.
• Özkaya, V. (1992). İ.Ö. Erken Birinci Binde Frig Boyalı Seramiği Doğu-Batı Siyasal ve Kültürel İlişkiler [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Atatürk Üniversitesi.
• Pamuk, S. (2021). Yeni kronoloji ve yeni bulgular ışığında Phryg seramiği ve yayılım alanı [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Akdeniz Üniversitesi.
• Pavuk, P. & Horejs, B. (2018). Ceramics, surveys, and connectivity in Western Anatolia: The middle and Late Bronze Age Bakırçay/Kaikos valley restudied. Egypt and the Levant, 28, 457–485
• Polat, B. A. (2010). Troas bölgesi’ndeki arkaik ve klasik dönem yerleşmeleri: Kent planlama ve savunma sistemleri açısından bir inceleme [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Polat Becks, B. A. (2014). Batı Troas’ta surlarla çevrili bir yerleşim: Sakar Dağı. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(10), 164-178.
• Pimouguet Pedarros, I. (2000), Archéologie de la défense. Histoire des fortifications antiques de Carie (époques classique et hellénistique). Presses Universitaires Franc-Comtoise.
• Radt, W. (1970). Siedlungen und Bauten auf der Halbinsel von Halikarnasso. İstanbuler Mitteilungen, Beiheft 3, Verlag Ernst Wasmuth.
• Radt, W. (1975). Die Leleger auf der Halbinsel von Halikarnassos. Antike Welt, 6, 3-16.
• Ramage, A. (1994). Early Iron Age Sardis and its Neighbours. A. Çilingiroglu & D. H. French (Ed.), Anatolian Iron Ages 3. The Proceedings of the Third Anatolian Iron Ages Colloquium Held at Van 6-12 August 1990 (s. 163-72) içinde. British Institute of Archaeology.
• Ramage, N. H. (2018). The hand of the pot painter in early Lydia. R. G. Gürtekin Demir, H. Cevizoğlu, Y. Polat & G. Polat (Ed), Archaic and classical Western Anatolia: New perspectives in ceramic studies in memoriam Prof. Crawford H. Greenewalt Jr. proceedings of the second KERAMOS international conference at Ege University (s. 231-242) içinde. CT, Peeters.
• Ramsay, W. M. (1895). The cities and bishoprics of Phrygia, Vol. I. The Lycos Valley and Southwestern Phrygia. Franklin Classics.
• Ratte, C. (2008). The founding of Aphrodisias. C. Ratte & R. R. R. Smith (Ed.), Aphrodisias Papers, 4 (s. 7-36) içinde. Journal of Roman Archaeology L.L.C.
• Ratte, C. & De Staebler, P. D. (Ed.). (2012). Aphrodisias V: The Aphrodisias Regional Survey. Verlag Philipp Von Zabern.
• Reynolds, J. (1982). Aphrodisias and Rome. Journal of Roman Studies Monograph 1. Society for the Promotion of Roman Studies.
• Rolle, L. E. (2004). Ana Tanrıça’nın İzinde (B. Avunç, Çev.), Homer Yayınları.
• Rostovtzeff M. (1941). The social and economic history of the Hellenistic world. Oxford University Press.
• Saraçoğlu, A. (2011). Hellenistic and Roman Unguentaria from the Necropolis of Tralleis. Anadolu / Anatolia, 37, 1-42.
• Saraçoğlu, B. (2021). Maydos Kikisetepe Höyüğü arkaik dönem boyalı seramikleri [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.
• Schaus, G. P. (1992). Imported West Anatolian Pottery at Gordion, Anatolian Studies, 42, 151-177.
• Semiz, B. & Konakçı, E. (2018). Asopos Tepesi orta ve geç tunç çağı seramiklerinin arkeomerik incelemesi ve üretim teknolojisinin değerlendirilmesi, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 8(15), 56-74.
• Sevin, V. (2016). Anadolunun Tarihi Coğrafyası. Türk Tarih Kurumu
• Smith, R. R. R. (1987). The ımperial reliefs from the Sebasteion at Aphrodisias. Journal of Roman Studies, 77, 88-138.
• Smith, R. R. R. (1990). Myth and Allegory in the Sebasteion. C. Roueche & K.T. Erim (Ed.), Aphrodisias Papers, (s. 89-100) içinde. Ann Arbor.
• Smith, R. R. R. (1993). The monument of C. Julius Zoilos. von Zabern.
• Smith, R. R. R. (Ed.). (2008). Afrodisyas’tan Roma Portreleri-Roma Portraits from Aphrodisias. Yapı Kredi Yayınları.
• Smith, R. R. R. (2013). The Marble reliefs from the Julio-Claudian Sebasteion, Aphrodisias VI, Verlang Philipp von Zabern.
• Soslu, S. & Doğan, M.U. (2019). Morsynos (Dandalaz) Vadisi’nde bir kule, Phasalis, V, 283-299
• Söğüt, B. (2007). Antik Dönem’de Salbakos Dağı ve kalıntıları. A. Özçelik (Ed.), Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirileri (ss. 15-24) içinde. Pamukkale Üniversitesi Yayını.
• Söner, R. H. (2017). Antiokheia Ad Maeandrum Antik Kenti. Humanitas, 5(9), 139-153.
• Strabon (1993). Antik Anadolu Coğrafyası/Geographika XII-XIII-XIV ( A. Pekman, Çev.). Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Şimşek, C. (2016). Bir Salbakos kenti: Attouda (Hisar) ve Heykeltıraşlığı. E. Dündar, Ş. Aktaş, S. Erkoç, M. Koçak (Ed.), Havva İşkan’a Armağan (s. 627-648) içinde. Ege Yayınları.
• Thommen, G. (2012). The Sebasteion at Aphrodisias: An ımperial cult to honor Augustus and the Julio-Claudian emperors. Chronika, II, 82-91.
• Thompson, A. H. (1934). Two centuries of Hellenistic pottery. Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens, 3(4), 311-476.
• Thonemann P. (2011). The Maeander Valley: A Historical Geography from Antiquity to Byzantium. Cambridge University Press.
• Tırpan, A. A. (1987). Myndos ve Theangela. 5. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Cilt 1 (s. 167-190) içinde. Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayını.
• Titus Livius. (1995). Gn. Manlius’un Galat seferi. Tarih İncelemeleri Dergisi 10(1), 361-377.
• Ünlü, E. (2022). Style as representation of political Hegemony? A view from the edge of the Hittite Kingdom. F. Manuelli & D. P. Mielk (Ed.), Late Bronze Age painted pottery traditions at the margins of the Hittite state papers presented at a workshop Held at the 11th ICAANE (München 4 April 2018) and Additional Contributions (s. 147- 162) içinde. Archaeopress.
• Varinlioğlu, E. (1992). Lelegian Cities on the Halicarnassian Peninsula in the Athenian Tribute Lists. Asia Minor Studien, 8, 17–22.
• Varinlioğlu, E. (1993). Pedasa?. 10. Araştırma Sonuçları Toplantısı (s. 213-218) içinde. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Varinlioğlu, E. (1998). Karya’nın Kuzeydoğusunda Yüzey Araştırmaları. K. Olşen, H. Çakmak, F. Bayram, F. Kaymaz, N. Tarlan, A. Özme, K. Ataş & H. Dönmez (Ed.), XV.Araştırma Toplantısı Sonuçları, Cilt I (s. 383-386) içinde. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Vaessen, R. (2016). Cosmopolitanism, communality and the appropriation of Mycenaean pottery in western Anatolia. Anatolian Studies, 66, 43-65.
• Vlachou, V. (2020). Interpreting the Pottery Deposits from the Spartan Amyklaion. Providing a framework for the early stages of cult and ritual. M. Kerschner (Ed.), Interpreting the pottery record from geometric and Archaic Sanctuaries in the Northwestern Peloponnese proceedings of the international online symposium (s. 321-347) içinde. Publikationen des Österreichischen Archäologischen Instituts in Athen.
• Yaşar, A. (2023). Harpasa antik kenti ve yakın çevresinden antik döneme ait taş onarımları. Tarih ve Gelecek Dergisi, 9(3), 682-696.
• Yurdagül, S., Doğan, N., Akkaya, A.D., Topaloğlu, S., Çur, M., Eryılmaz, N.S., Demircan Aksoy, Z., Ayhan, G., Yıldız, S. Z., Adıgüzel, G., Özen-Klein, B., Ünver, G., Gümüş, Ş., Bulut, H., Özer, B. & Diler, A. (2021). Pedasa Kazı ve araştırmaları. Bitig Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 1(1), 182-267.