ANTIOCHIA AD CRAGUM SÜTUNLU CADDE ÇATI KİREMİTLERİ ÜZERİNE İLK GÖZLEMLER

Yıl 2025, Sayı: 36, 51 - 72, 30.06.2025

Nisa Yılmaz Erkovan

Öz

Antalya’nın Gazipaşa İlçesi Güneyköy Mahallesi’nde bulunan Antiochia ad Cragum kentinde 2005 yılından bu yana kazılar devam etmektedir. Bu süreç içerisinde yapılan çalışmalarda ele geçen çatı kiremitleri her antik kentte olduğu gibi Antiochia ad Cragum’da da yapıların üst örtüleri hakkında fikir vermektedir. Ağırlıklı olarak Roma kalıntılarının bulunduğu kentte özellikle Sütunlu Cadde dükkanlarında yoğun bir biçimde ortaya çıkarılan çatı kiremitleri çalışma kapsamında değerlendirilerek bu konuda yapılan az sayıdaki çalışmaya kaynak niteliktedir. Sütunlu Cadde’de yer alan portik ve dükkanların üzerinin çatı kiremitleriyle örtüldüğü, bu bölgede bulunan çok sayıda kiremit parçası ve çivi buluntuları ile tespit edilmiştir. Ele geçen kiremitler, “düz kiremitler” ve “kapama kiremitleri” olarak iki ana tipolojiye ayrılmaktadır. Düz kiremitler, çatının ana kaplamasını oluşturur ve genellikle “Korint Tipi” olarak adlandırılan bir formdadır. Dikdörtgen biçimindeki bu kiremitler, yanlardaki yüksek çerçeveler ve üst kısımda yer alan astragaller ile yağmur suyunun sızmasını engellemektedir. Buluntular arasında, kiremitlerin çatıya nasıl sabitlendiğine dair önemli ipuçları veren verilere de ulaşılmıştır. Ayrıca, kiremitlerin alt kısmında, yağmur suyunun akışını yönlendiren ve kenarlardan sızmayı önleyen üçgen profiller bulunur. Kapama kiremitleri ise, düz kiremitlerin aralarından su sızmasını önlemek amacıyla, onların üzerini kapatan elemanlardır. Sütunlu Cadde’de bulunan kapama kiremitleri, beşik çatı formunda ve üçgen profilli olmak üzere iki farklı tiptedir. Bu buluntular, dönemin çatı inşa teknikleri ve kiremit üretimindeki tipolojik farklılıklar hakkında önemli bilgiler sunmaktadır. Bu çalışmada biçimsel özellikleri ile ele alınan çatı kiremitlerinin, aynı zamanda bir araya getirilişleri ve yapılar üzerine yerleştirilme biçimleri ile ilgili de öneriler sunulmuştur. Ahşap taşıyıcı sistemleri ile değerlendirilen çatı kiremitleri yapıları yağmur, güneş gibi iklim şartlarından koruması bakımından yapısal anlamda önemlidir. Kazı çalışmalarında bulunan çatı kiremitleri sınıflandırılmış, fotoğraflanmış ve çizim çalışmaları ile belgelenerek yakın çevre örnekleri doğrultusunda incelenmiştir. Dükkanların MS 6. yüzyıl sonuna kadar çatılı olarak kullanıldığı değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Gazipaşa , Antiochia ad Cragum , Çatı Kiremiti , Dağlık Kilikya , Sütunlu Cadde

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim.

Teşekkür

Antiochia ad Cragum Kazı Başkanı Prof. Dr. Michael Hoff'a Sütunlu cadde kazılarında verdiği destek ve yayın izni için teşekkür ederim. 2021-2022-2023 kazı sezonunda birlikte çalıştığımız Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi Mimarlık Bölümü öğrencilerime teşekkürlerimi sunarım.

PRELIMINARY OBSERVATIONS ON THE ROOF TILES OF THE COLONNADED STREET OF ANTIOCHIA AD CRAGUM

Öz

Excavations at the ancient city of Antiochia ad Cragum, located in the Güneyköy neighborhood of Gazipaşa District in Antalya, have been in progress since 2005. These investigations have yielded significant archaeological data, particularly in relation to the roof tiles uncovered, which provide critical insights into the roofing systems employed in this ancient urban environment. The site predominantly features Roman architectural remains, with a notable concentration of roof tiles, especially within the commercial structures along the Colonnaded Street. The artifacts discovered contribute substantially to the limited scholarly discourse surrounding the architectural practices of this period. The architectural analysis indicates that the galleries and shops lining the Colonnaded Street were likely covered with roof tiles, as evidenced by the extensive recovery of tile fragments and associated nails from the vicinity. The roof tiles can be categorized into two primary typologies: flat tiles and cover tiles. The flat tiles, serving as the primary roofing material, are predominantly represented in the form designated as "Corinthian Type." Characterized by their rectangular shape and raised edges, these tiles feature astragals on the upper surface, which function to prevent the infiltration of rainwater. Crucially, the assemblage includes data elucidating the methods used for affixing the tiles to the roofing framework. The undersides of these tiles exhibit triangular profiles that effectively guide rainwater flow and mitigate seepage from the edges. In contrast, the cover tiles, which overlay the flat tiles, serve to prevent water ingress through the gaps.The cover tiles identified along the Colonnaded Street present two distinct forms: gable roofed form and triangular-profiled. These findings are instrumental in enhancing our understanding of the roofing construction techniques of the time and highlight the typological diversity in tile production. This study not only examines the morphological characteristics of the roof tiles but also posits hypotheses regarding their assembly and placement on architectural structures, thereby elucidating their structural significance in safeguarding edifices from climatic elements such as rain and sunlight. Through systematic classification, photographic documentation, and detailed drawing studies, this research facilitates a comparative analysis with regional examples, enriching the broader narrative of ancient architectural practices. It is evaluated that the shops were used with roofs until the end of the 6th century AD.

Anahtar Kelimeler

Gazipaşa , Antiochia ad Cragum , Roof Tiles , Rough Cilicia , Colonnaded Street

Kaynakça

• Appian (1899). The Foreign Wars (H. White, Çev.). The Macmillan Company. http://data.perseus.org/citations/urn:cts:greekLit:tlg0551.tlg014.perseus-eng1:14.96
• Plinius, Naturalis Historiae (Ed. K.F.T. Mayhoff) 1906 (MS 24-79)
• Ptolemy, Claudius Ptolemaeus (MS 90- 168). Geographia.
• Strabon. Geographica-The Geography of Strabo (Ed. H.L. Jones) 1924 (MÖ 63-MS 24)
• Acar, Ö. (2016). Stadiasmus Maris Magni adlı eserin çevirisi ve yorumlanması [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Akdeniz Üniversitesi.
• Adam, J. P. (1994). Roman building: Materials and techniques. (Birinci Baskı), England.
• Akerström, A. (1966). Die architektonischen Terrakotten Kleinasiens. Gleerup.
• Altun, Ö. (2020). Köşkdağı gömü alanı mezar tipleri ve buluntuları. Anadolu Araştırmaları- Anatolian Research, 23, 193-214. https://doi.org/10.26650/anar.2020.23.790649
• Arlı, Y. (2022). Antik dönem çatı kiremitleri. Paradigma Akademi.
• Aslan, E. (2015). 2014 yılı Knidos sualtı araştırmalarında elde edilen ilk bulguların değerlendirmesi. Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi, 5(1), 101-123.
• Barın, G. (1988). Klazomenai 4. yüzyıl evleri çatı kiremitleri ve çatı rekonstrüksiyonları [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Ege Üniversitesi.
• Bass, G. F. (1964). Bodrum Yassıada sualtı kazıları (1961). Türk Arkeoloji Dergisi, 12(1), 8-11.
• Bean, G. & Mitford, T. (1965). Journeys in Rough Cilicia in 1962 and 1963. Österreichische Akademie der Wissenschaften Philosophisch-Historische Klasse Denkschriften 85, (s. 37-41).Vienna 1965.
• Beaufort, F. (1817). Karamania, or a Brief Description of the South Coast of Asia-Minor. London 1817.
• Betts I. M. (1995). Tile stamps from London. Britannia, 26, 207-229.
• Bingöl, O. (1976). Bayraklı (Eski İzmir) çatı kiremitleri. Anadolu (Anatolia) XX, 51-61.
• Blegen, C. W. (1945). The roof of the Mycenaean Megaron. American Journal of Archaeology, 49(1), 35-44. https://doi.org/10.2307/499938.0
• Bookidis, N. & Stroud, R. S. (1997). Corinth XVIII.3. The sanctuary of demeter and Kore: Topography and Architecture. American School of Classical Studies at Athens, Princeton.
• Brodribb, G. (1987). Roman brick and tile. (Birinci Baskı). Alan Sutton Publishing.
• Can, B. & Hoff, M. (2014). Antiocheia ad Cragum. Batı Dağlık Kilikya’da Bir Roma Kenti ve Kazıları. M.A.
• Yılmaz & H. Kasapoğlu (Ed.) Anadolu’nun Zirvesinde Türk Arkeolojisinin 40 Yılı. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü 40. Kuruluş Yılı Armağanı (s. 373-392) içinde.
• Cooper, A. F. (2008). Greek Engineering and Construction. J. P. Oleson. John Peter
• Oleson (Ed.), The Oxford Handbook of Engineering and Technology in the Classical World (ss. 225–255). Oxford University Press.
• Çevik N. & Kızgut İ - Bulut S. (2009). Rhodiapolis 2007 Kazıları. Kazı Sonuçları Toplantısı, 30/4, 297-316.
• Coşkun, A. (2007). Salamis kenti çatı kiremitleri üzerine bazı gözlemler. Anadolu, 33 (Ekim 2007), 9-24. https://doi.org/10.1501/andl_0000000349.
• Cummer, W. W. (1970). Burdur müzesindeki frig çatı kiremitleri. Anadolu, 14, 29-54.
• D’Agostini, C. & Salvatori, A. (2016). Roman bricks and tiles from preventive archaeology excavations in the eastern ager romanus. A. Macchia, F. Prestileo, S. Cagno & F. Khalilli, (Ed.), Preliminary data YOCOCU 2014, Professionals Experiences in Cultural Heritage Conservation in America, Europa, Asia (s. 304-352) içinde.
• Demir, T. (2003). Antik Çağda çatı kiremitleri. III. Uluslararası Eskişehir Pişmiş Toprak Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 16-30 Haziran 2003, 315-320.
• Dinsmoor, W. B. (1942). Notes on Megaron roofs. American Journal of Archaeology, 46(3), 370-372.
• Dinsmoor, W. B. (1976). The Roof of the Hephaisteion. American Journal of Archaeology, 80(3), 223-246.
• Dumankaya, O. & Başdemir, A. (2023). Kızlar Hamamı Koyu Antik Liman Araştırmaları. Arkhaia Anatolika 6, 96-132. https://doi.org/10.32949/Arkhaia.2023.60
• Gaitzch, W. (2005). Eisenfunde aus Pergamon, Geräte, Werkzeuge und Waffen. Pergamenische Forschungen 14 (Berlin 2005).
• Green, J. N. (1973). An underwater archaeological survey of Cape Andreas, Cyprus, 1969–70: A preliminary report, in D. Blackman (ed.), Marine Archaeology, (s.141–79), London.
• Hamari P. (2019). Roman-Period roof tiles in the eastern Mediterranean towards regional typologies [Yayımlanmamış Doktora tezi]. University of Helsinki.
• Heberdey, R. & Wilhelm, A. (1896). Reisen in Kilikien. Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
• Hemans, F. P. (1989). The Archaic roof tiles at Isthmia: A Re-examination. Hesperia Supplement, 58(3), 251–266.
• Hemans, F. P. (1994). Greek architectural terracottas from the sanctuary of Poseidon at Isthmia. Hesperia Supplements, 27, 61–83.
• Hodge, A. T. (1960). The woodwork of Greek roofs. Cambridge.
• Hoff, M., Townsend, R., Erdoğmuş, E. & Can, B. (2014). The Antiochia ad Cragum Archaeological Research Project: 2012 Season. Kazı Sonuçları Toplantısı 2013, 35/3, 465–481.
• Hoff, M., Townsend, R., Erdoğmuş, E. & Can, B. (2015). The Antiochia ad Cragum Archaeological Research Project: 2013 Season. Kazı Sonuçları Toplantısı 2014, 36/3, 295–306.
• Hoff, M. & Howe, T. (2020). What’s in a name? New inscriptions from Antiochia ad Cragum in Western Rough Cilicia. Epigraphica. Anatolica 53, 163–167.
• Izenour, C. G. (1992). Roofed Theaters of Classical Antiquity (Birinci Baskı). Yale University Press.
• Kasapoğlu, H. (2007). Parion Nekropolü Mezar Tipleri. Doğudan Yükselen Işık: Arkeoloji Yazıları. Erzurum 2007, 481-521.
• Kızılarslanoğlu, H. A., Hoff, M. & Erkovan, Y. N. (2023). Antiochia Ad Cragum Arkeolojik Araştırma Projesi (ACARP) 2022 Sezonu. Kazı Sonuçları Toplantısı, 43/4, 153-171.
• Kuban, D. (1992). Mimarlık Kavramları (4. Baskı). YEM Yayın.
• Maiuri, A. (1931). La villa dei misteri. La Libreria dello stato.
• Mattern, T. (2011). Überlegungen zu hellenistische Dachwerken. A. von Kienlin (Ed.), Holztragwerke der Antike, Internationale Konferenz, 30. März–1. April 2007 in München, Deutsches Archäologisches Institut, Abteilung İstanbul, Byzas 11 (İstanbul, 2011), 137-156.
• Orlandos, A. K. (1949). Notes on the Roof Tiles of the Parthenon. Hesperia Supplement, 8, 259–267.
• Özdaş, H. (2008). Akdeniz Bölgesi Sualtı Araştırması 2007 Yılı Çalışmaları. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 26(3), 259-272.
• Özcan, F. Ç. (2010). Seyitömer Höyük çatı sistemleri [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Dumlupınar Üniversitesi.
• Özyiğit, Ö. (1990a). Batı Anadolu Antik Dönem Çatıları. X. Türk Tarih Kongresi, 303–326.
• Özyiğit, Ö. (1990b). Alaturka Kiremidin Oluşumu. Sanat Tarihi Dergisi, 5(5), 149-179.
• Peltz, U. (2011). Nägel, Niete, Stifte, Befestigungstechnik im samischen Heraion. British Archaeological Reports, International Series 2266, London.
• Rauh, N., Townsend, R., Hoff, M., Dillon, M., Doyle, M., Ward, C., Rothaus, R., Caner, H., Akkemik, Ü., Wandsnider, L., Ozaner, S. & Dore, C. (2009). Life in the Truck Lane: Urban Development in Western Rough Cilicia. Jahreshefte des Österreichischen Archäologischen Institutes in Wien 78, 253-312.
• Rautman, M. L.(2003). A Cypriot Village of Late Antiquity. Kalavasos-Kopetra in the Vasilikos Valley. Journal of Roman Archaeology Supplementary Series 52, Portsmouth, Rhode Island.
• Rosenbaum, E., Huber, G. & Onurkan, S. (1967). A Survey of Coastal Cities in Western Cilicia. Preliminary Report. Türk Tarih Kurumu Yayınlarından 6, 8.
• Sackett, L. H. (1992). Knossos, from Greek city to Roman colony. Excavations at the Unexplored Mansion II. The British School of Archaeology at Athens.
• Sarantidis, K. (2015). An Ancient roofing system from Kastraki on Milesian Agathonisi. E. Laflı & S. Patacı (Ed.), Recent Studies on the Archaeology of Anatolia. BAR International Series 2750, Oxford, 113-118.
• Şenalp, S. (2024). Syedra’da bulunan çatı kiremitleri [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi.
• Şirin, O. A. (2022). Amisos nekropolünden çatı kiremitli mezar örnekleri. Amisos, 7(13), 447-468. https://doi.org/10.48122/amisos.1173381.
• Thompson, H. A. (1950). The Odeion in the Athenian Agora. Hesperia, 19, 31.
• Tırpan, A. & Söğüt, B. (2006). Lagina ve Börükçü 2004 Yılı Çalışmaları. 27. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2, 257–270.
• Türkmen, S. & Gaffaroğlu, A. (2005). Antiokheia Ad Cragum Mozaikli Alan Kazısı. 14. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu, 7-14.
• Van Buren, A. W., Luce, S. B., H. C. & Blegen, E. P. (1941). Archaeological news and discussions. American Journal of Archaeology, 45(3), 428–475. https://doi.org/10.2307/499028.
• Vriezen, K. J. H. (1995). A preliminary study of the Byzantine roof tiles (Tegulae and Imbreces) from Areas I and III in Umm Qeis (Jordan). Newsletter of the Department of Pottery Technology (Leiden University) 13, 26-40.
• Warry, P. (2006). Tegulae: Manufacture, typology and use in Roman Britain. British Archaeological Reports Ltd. https://doi.org/10.30861/9781841719566
• Williams J. H. (1971). Roman building-materials in South-East England. Britannia, 2, 166-195.
• Winter, N. A. (2003). Terracotta, §II, 1: History and Uses: Ancient World, in Macmillan Dictionary of Art, (s. 493–495), Oxford University Press Macmillan Publishers.
• Wikander, Ö. (1988). Ancient Roof-Tiles: Use and Function. Opuscula Atheniensia, 17, 204–216.
• Yaylalı, A. & Özkaya, V. (1993). Kyzikos Arkeolojik Kazı Çalışmaları: 1991, Kazı Sonuçları Toplantısı, 14/2. Cilt, s. 223 – 246.
• Yıldırım, E. (2014). Olba Manastırı çatı kiremitleri [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Ege Üniversitesi