A 5TH CENTURY BCE TOMB CONTEXT FROM THE BATI LIMAN NECROPOLIS OF KYME

Yıl 2025, Sayı: 36, 107 - 121, 30.06.2025

Sümeyra Savur Yıldız

Öz

This article examines one of the necropolises, located south of Kyme an important city in the Aeolis Region specifically the Batı Liman Necropolis, where a grave find was uncovered. Firstly, the necropolis where the mentioned grave is located and the studies conducted in this area are discussed. After determining the context of this grave, which is notable for its terracotta figurines, the grave finds are evaluated from typological, chronological, and iconographic perspectives. In the initial phase of the study, the finds identified and published from the excavation works conducted in Kyme are examined. Subsequently, comparisons are made with similar typological examples found in Kyme and other cities. Because the examined finds were left as grave gifts, burial practices in Kyme are explored. The study demonstrates that the tradition of leaving figurines as gifts in graves was widespread in the burial customs of Kyme, particularly for graves dated to the 5th century BC, evaluated according to grave context. Especially when looking at the examples from the Batı Liman Necropolis, we see that figurines believed to be dedicated to gods and goddesses are prominent in the grave contexts of children and women. This article aims to contribute to the archaeological literature regarding the relationship between grave gifts and the cult of the dead, as well as the belief system of the city.

Anahtar Kelimeler

Aeolis , Kyme , Batı Liman Necropolis , Terracotta Figurine , Burial Tradition

KYME BATI LİMAN NEKROPOLİSİ’NDEN MÖ 5. YÜZYIL MEZAR KONTEKSTİ

Öz

Bu makalede Aiolis Bölgesi’nin önemli kentlerinden Kyme’nin güneyinde yer alan nekropolislerden biri olan Batı Liman Nekropolisi’nde ortaya çıkartılan bir mezar buluntularıyla ele alınmıştır. Öncelikle bahsi geçen mezarın bulunduğu nekropolis ve bu alanda yapılan çalışmalardan bahsedilmiştir. Pişmiş toprak figürinlerle ön plana çıkan bu mezarın konteksti belirlendikten sonra mezar buluntuları tipolojik, kronolojik ve ikonografik açıdan değerlendirilmiştir. Çalışmadaki ilk aşamada Kyme ve çevresinde yürütülen kazı çalışmalarında ortaya çıkarılarak yayınlanan buluntular incelenmiştir. Daha sonra Kyme ve yakın çevresindeki yerleşmelerde bulunan benzer tipolojideki örneklerle karşılaştırmalar yapılmıştır. İncelenen buluntuların mezar hediyesi olarak mezara bırakılması nedeniyle Kyme’de ölü gömme uygulamaları irdelenmiştir. Çalışma ele geçen kontekst doğrultusunda MÖ 5. yüzyıla tarihlenen mezarın Kyme kentinde ölü gömme adetlerinde mezarlara hediye olarak figürin bırakılması geleneğinin yaygın olduğunu göstermektedir. Özellikle Batı Liman Nekropolisi örneklerine baktığımızda çocuk ve kadın bireylerin mezar kontekstlerinde tanrı ve tanrıçalara adandığı düşünülen figürinlerin ön planda olduğunu görmekteyiz. Bu makale** ile mezar hediyelerinin ölü kültü ile ilişkisi ve kentin inanç sistemi hakkında Arkeoloji literatürüne katkıda bulunması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Aiolis , Kyme , Batı Liman Nekropolisi , Pişmiş Toprak Figürin , Ölü Gömme Geleneği

Kaynakça

• Ağtürk, T. Ş. & Arslan, N. (2015). A terracotta treasure at Assos. Ege Yayınları.
• Akarca, A. (1971). Beçin altındaki eskiçağ mezarları. Belleten, 35(137), 1-38.
• Arslan, N. (2007). Mersin Müzesinde sergilenen Karya kökenli kaplar. E. Öztepe & M. Kadıoğlu (Ed.), Coşkun Özgünel’e 65. yaş armağanı/Festchrift fur Coşkun Ozgunel zum 65. Geburtstag (s. 52-54) içinde. Homer Kitabevi.
• Atila, C., Korkmaz, E. & Gürman, B. (2015). Kyme Doğu Nekropolü Mezar Tipleri. E. Okan & C. Atila (Ed.), Prof. Dr. Ömer Özyiğit’e Armağan (s. 13-27) içinde. Ege Yayınları.
• Bencze, A. (2010). Symposia Tarentina: The artistic sources of the first Tarentine banqueter terracottas. BABesch, 85, 25-41.
• Berlin, A. (1997). The Hellenistic and Roman pottery: The plain wares. S. C. Herbert (Ed.), Tel Anafa, Journal of Roman Archaeology, 10(2). (s. 1-246) içinde. Sharon C. Herbert.
• Besques, S. (1972). Catalogue raisonné des figurines et reliefs en terre-cuite grecs, étrusques et romains (Vol. 3). Editions des Musées nationaux.
• Blinkenberg, C. (1931). Lindos: Fouilles et recherches 1902–1914. I. Walter de Gruyter.
• Boardman, J. (2005). Yunan heykeli Klasik Dönem (G. Ergin, Çev.). Homer Kitabevi.
• Boehlau, J. & Schefold, K. (1942). Larisa am Hermos. Die Ergebnisse der Ausgrabungen 1902-1934 III. Die Kleinfunde.
• Bouzek, J. (1980). The Results of the Czechoslovak Expedition: Kyme II (Vol. 2). Univerzita Karlova.
• Burn, L. & Higgins, R. A. (2001). Catalogue of Greek Terracottas in the British Museum (3). British Museum Press.
• Burr, D. (1934). Terra-cottas from Myrina in the Museum of Fine Arts Boston. A. Holzhausens Nachfolger.
• Coldstream, J. N. (1973). The jewellery and other small finds. J. N. Coldstream (Ed.), Knossos: The Sanctuary of Demeter, The British School of Archaeology at Athens (p. 130–176) içinde. The British School at Athens.
• Croissant, F. (1984). Les protomés féminines archaïques. Dossier Histoire et Archéologie anc Dossiers (Les) de l’Archéologie Dijon, 81, 39-43.
• Çokoğullu, S. (2007). Ege Gübre Kazısı’ndan ele geçen pişmiş toprak heykelcikler [Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Dentzer, J. M. (1982). Le motif du banquet couché dans le Proche-Orient et le monde grec du VIIe au IVe siècle avant. Ecole Francaise de Rome.
• Dereboylu, E. (2012). Aigai pişmiş toprak figürinleri [Yayımlanmamış Doktora tezi]. Ege Üniversitesi.
• Doğan Gürbüzer, E. (2012). Klaros Kazılarında bulunmuş olan pişmiş toprak figürinler ve kültler açısından değerlendirilmesi [Yayımlanmamış Doktora tezi]. Ege Üniversitesi.
• Dufkova, M. (1974). Terracottas. J. Bouzek (Ed), Anatolian Collection of Charles University: Kyme I. (p.103-164) in. Universita Karlova.
• Eker, F. (2014). Kahramanmaraş Müzesi’ndeki cam eserler [Yayımlanmamış Doktora tezi]. Atatürk Üniversitesi.
• Ersoy, Y. E. (2004). Klazomenai: 900-500 BC. History and settlement evidence. A. Moustaka, E. Skarlatidou, M. C. Tzannes, & Y. E. Ersoy (Ed.), Klazomenai, Teos and Abdera: Metropolis and colony. Proceedings of the International Symposium held at the Archaeological Museum of Abdera, 20-21 October 2001. (s. 185-198) içinde. Thessaloniki.
• Evren, A. & İçten, C. (1997). Selçuk-Efes 3447 parsel kurtarma kazısı. Birinci Uluslararası Geçmişten Günümüze Selçuk Sempozyumu, 4-6 Eylül, (s. 41-50) içinde.
• Fırat, M. (2009). İzmir Arkeoloji Müzesi’nden bir grup terrakotta figürin. CollAn, 8, 171-198.
• Foça, S. (2011). İzmir ili Aliağa ilçesi Kendirci Mevkii İDÇ Liman kurtarma kazısında ortaya çıkarılan bir grup mezarın incelenmesi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Foça, S. (2018). Kyme İDÇ Nekropolisi’nden bir grup mezar. Arkeoloji Dergisi, 23, 143-164.
• Foça, S. (2019). Teos Batı Nekropolisi: Mezar tipolojisi ve buluntular [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Foça, S. (2020). Kyme (Aiolis) Batı Liman Nekropolisi’nden Klasik ve Hellenistik Dönem mezarları. TUBA-AR, 27, 195-215.
• Forbeck, E. (1998). Die Nekropolen von Milet: Die Grabungen 1901 bis 1909 und die Arbeiten der Jahre 1993 bis 1996 [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ruhr-Universität Bochum.
• Goldman, H. (1937). Excavations at Gözlükule, Tarsus, 1936. AJA, 41(2), 262-286.
• Hadzisteliou-Price, T. (1978). Kourotrophos: Cults and representations of the Greek nursing deities. Brill Archive.
• Held, W. (2012). Tarsus Donuktaş Projesi. Y. Özdemir & A. Cerrahoğlu (Ed.), II. Tarsus Kent Sempozyumu, 15-17 Kasım 2012 (s. 197-199) içinde. Tarsus Belediyesi Yayınları.
• Hellström, P. (1965). Pottery of classical and later date Terracotta lamps and glass. Editorial Committee of the Swedish Institutes at Athens and Rome (Ed.), Labraunda. Swedish excavations and researches, 2(1). CWK Gleerup.
• Higgins, R. A. (1954). Catalogue of the terracottas in the department of Greek and Roman Antiquities British Museum I; Greek: 730-330 B.C. British Museum Press.
• Higgins, R. A. (1969). Catalogue of the terracottas in the Department of Greek and Roman Antiquities. British Museum.
• Hürmüzlü, B. (2003). Klazomenai Akpınar Nekropolisi [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ege Üniversitesi.
• Hürmüzlü, B. (2004). Burial grounds at Klazomenai: Geometric through Hellenistic periods. Klazomenai, Teos and Abdera: Metropolis and Colony: Proceedings of the International Symposium held at the Archaeological Museum of Abdera, 20-21 October 2001 (s. 77-96) içinde. Thessaloniki.
• Işın, G. (2010). Patata Tepecik Akropolü Bey Evi Kazıları (2003-2007): Geç Arkaik-Erken Klasik Dönem terracottaları. OLBA, 18, 75-106.
• Isler, H. P. (1978). Das archaische Nordtor und seine Umgebung im Heraion von Samos (Vol. 4). R. Habelt GmbH.
• İren, K. (2008). The necropolis of Kyme unveiled: Some observations on the new finds. İ. Delemen, S. Çokay, A. Özdizbay & Ö. Turak (Ed.), Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu’na 65. yaş armağanı (s. 613-637) içinde. AKMED Yayınları.
• Kaplan, D. (2009). Çanakkale Arkeoloji Müzesi Frank Calvert Koleksiyonu terrakotta figürinleri [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Kızıl, A. (2009). 1990-2005 yılları arasında Mylasa’da kurtarma kazıları yapılan mezarlar ve buluntuları üzerinde genel bir değerlendirme. F. Rumscheid (Ed.), Die Karer und die Anderen: Internationales Kolloquium an der Freien Universitat Berlin (p. 397-461) içinde. Bonn.
• Kielau, S. (2009). Terrakotten aus Pergamon: Tonfiguren aus Wohnhäusern der Stadtgrabung [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Universität Münster.
• Kingsley, B. M. (1979). The reclining heroes of Taras and their cult. California Studies in Classical Antiquity, 12, 201-220.
• Konak, S. & Selçuk, T. (2012). Batı Liman 1205 parsel kurtarma kazısı 2011. 21. Müze çalışmaları ve kurtarma kazıları sempozyumu, 21,185-198.
• Korkmaz, E., & Gürman, B. (2012). İzmir ili Aliağa ilçesi Bozköy Biçerova mevkii Kyme antik kenti doğusu sur dışı yapıları ve doğu nekropol kurtarma kazısı. 20. Müze çalışmaları ve kurtarma kazıları sempozyumu, 20, 69-93.
• Küçükgüney, Z. & Tunç Altun, P. (2009). İDÇ Liman kurtarma kazısı (İzmir ili, Aliağa ilçesi, Çakmaklı köyü, Kendirci mevkii, 613 ve 68 parselere ait). 17. Müze çalışmaları ve kurtarma kazıları sempozyumu, 17, 53-74.
• Lebe, F. (2013). İDÇ Nekropolü’nde 2009-2011 yılları arasında mezar dışından gelen figürinler [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Ege Üniversitesi.
• Lebe, F. (2024). Kyme Antik Kenti İDÇ Nekropolü ve buluntuları [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Leyenaar-Plaisier, P. G. (1979). Les terres cuites grecques et romaines: Catalogue de la collection du Musée national des antiquités à Leiden (Vol. 3). Le Musée.
• Marca, A. L. (2010). Kyme 2008 çalışmaları. Kazı Sonuçları Toplantısı 31(4), 397-417.
• Marca, A. L. (2015). Eski ve yeni görünümüyle Aiolis Kymesi arkeolojik siti. Kazı Sonuçları Toplantısı 36(3), 113-135.
• Mathiesen, T. J. (1999). Apollo’s lyre: Greek music and music theory in antiquity and the middle ages. Lincoln and London: University of Nebraska Press.
• Mendel, G. (1908). Catalogue des figurines grecques de terre cuite. Typographie et lithographie Ahmet İhsan.
• Mollard-Besques, S. (1954). Catalogue raisonné des figurines et reliefs en terre cuite grecs, étrusques et romaines I (Musée National du Louvre): Époques préhellénique, géométrique, archaïque et classique. Éditions des Editions Musées Nationaux.
• Mollard-Besques, S. (1963). Musée National du Louvre Catalogue Raisonné des Figurines et Reliefs en Terre Cuite Grecques, Etrusques et Romaines. II Myrina, Editions des Musées Nationaux.
• Mollard-Besques S. (1972). Musée national du Louvre, Catalogue raisonné des figurines et reliefs en terre cuite grecs, étrrusques et romains III, Époques Hellénistique et romaine. Gréce et Asie Mineure.
• Mrogenda, U. (1990). Die figürliche Terrakotten: Ausgrabungen in Assos. AMS, 2, 35-54.
• Newhall Stillwell, A. (1952). The potters’ quarter, The terracottas. Corinth, 15(2). Princeton University Press.
• Özkan, T. (1993). Tenedos Arkaik ve Klasik Nekropolü [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ege Üniversitesi.
• Pottier, E., Reinach, S. & Veyries, A. (1887). La nécropole de Myrina. Recherches archéologiques exécutées au nom et aux frais de l’École française d’Athènes.
• Reinach, S. (1889). Statues archaiques de Cybele découverts à Cyme (Eolide). Bulletin de Correspondance Hellénique, 13, 543-562.
• Robinson, D. M. (1952). Excavations at Olynthus: Terracottas, lamps and coins found in 1934 and 1938. Johns Hopkins University Press.
• Robinson, D. M. & Mylonas, G. E. (1939). The fourth campaign at Olynthos. American Journal of Archaeology, 43(1), 48-77.
• Robinson, D. M. (1933). Excavations at Olynthus: Mosaics, vases, and lamps of Olynthus found in 1928 and 1931. Johns Hopkins University Press.
• Roller, L. E. (1999). In search of God the mother: The cult of Anatolian Cybele. University of California Press.
• Rotroff, S. I. (2006). Hellenistic pottery: The plain wares. The Athenian Agora (Vol. 33). Princeton University Press.
• Soykal-Alanyalı, F. (2002). Ephesos’ta bulunmuş olan bir terrakotta figürin ışığında kourotrophoi. R. Melul, V. Kacar, U. Demir (Ed.), II. Uluslararası Eskişehir Pişmiş Toprak Sempozyumu Bildiriler Kitabı (s. 169-176) içinde. 17-30 Haziran.
• Sparkes, B. A. & Talcott, L. (1970). The Athenian Agora: Black and plain pottery of the 6th, 5th and 4th centuries B.C. Text and plates. (Vol. 12). Princeton University Press.
• Şahin, M. (2021). Knidos Yuvarlak Tapınak terası pişmiş toprak adak protomları. Olba, 29, 189-226.
• Taşpınar, P. (2019). Kyme Doğu Nekropolü (Habaş Kurtarma Kazısı 2010-2011 yılı) figürinleri [Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi]. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi.
• Tavukçu, A. Y. (1999). Troas Bölgesi terrakotta figürinleri [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Atatürk Üniversitesi.
• Thompson, D. B. (1966). The origin of Tanagras. AJA, 70, 239-246.
• Tolun, V. (2002). Assos Batı Nekropolü 1988-1994 kazılarında bulunan pişmiş toprak heykelcikler [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Topuz, H. (2019). İzmir ili Aliağa ilçesi 2015 yılı Nemport Limanı Kurtarma Kazısı terrakotta figürinleri [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi.
• Uhlenbrock, J. P. (1988). The terracotta protomai from Gela: A discussion of local style of archaic Sicily. Roma: L’Erma di Bretschneider.
• Ürkmez, Ö. (2014). Aiolis Kymesi’nden Samurlu 877 Nekropolisi. Colloquium Anatolicum, 13, 337-381.
• Vernant, J. P. (1991). Mortals and immortals. F. I. Zeitlin (Ed.). Princeton University Press.
• Vessberg, O. & Westholm, A. (1956). The Hellenistic and Roman periods in Cyprus. E. Gjerstad, E. Sjöqvist, A. Westholm & J. Lindros (Ed.), The Swedish Cyprus Expedition, 4(3). Swedish Cyprus Expedition.
• Winter, F. (1903). Die Typen der figürlichen Terrakotten (Cilt 3). Berlin-Stuttgart.
• Yağız, K. (2012). Kuzeybatı Anadolu’da İ.Ö. I. bin’de ölü gömme gelenekleri [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ege Üniversitesi.